Dit artikel is gesjreve (of begós) in 'tValkebergs. Laeshie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'nHièrlikheid ies 'n bepaald gebeed rónd 'nehièrehaof of 'nkesjtièl, woavan de eigenaer of hièr op 'n gegeve moment besjtuurlike mach kreeg en daodoor 'n hièrlikheid waor gebore. De zetel van de hièrlikheid, de hièrehaof, kreeg dan 'n verdedigingsfunctie in tieje van (politieke) oorlog (10e en 11e ièw) en kreeg daodoor ouch verdedigingsfuncties. Dèks waor inpandig 'n gevangenis.
In dae ièrsjte tied óntsjtónge de ouw-hièrlikhede in tegesjtèlling tot de nuuj hièrlikhede, die later gesjtiech woorte um de sjtaatskas van de vors te sjpekke. ’n Veurbeeld van ’n ouw hièrlikheid iesOud-Valkeberg. Hie zetelde dehièr van Valkeberg,Thibald va Voere, veurdat ’tkesjtièl Valkeberg op de Heunsberg geboewd woort (1087). Ander ouw hièrlikhede zintSjin op Geul,Sjtröch,Heerle,Eijsde,Ittere (Meerssenhove),Gäöl,Sjènne,Elsloo,Wienesrao,Hièr,Kièr,Vaosjrao enHoensbroek,Sjaasberg,Sint-Jansgelaen,Nut,Austenrao,Lummel,Sint Gietere,Hieërlikheid Mofert,Revere,VliekVoelender enDoonder.
Ouw hièrlikhede die deil ginge oetmake van 'tHertogdom Limburg en noe op 'tBelsj liegke zinSprimont,Esneux,Baugnée,Remière,Kapel,Tafier,Villers-aux-Tours,Lontzen enWademont. Aander hièrlikhede op 't Belsj zinBütchenbach,St. Vith enTurnhout.
'n Eigendóm, 'n eige good of hièrlikheid mèt 'n eige rechsjpraok hèt 'n vrie hièrlikheid of vriegood.'ne Vriehièr ies allein óndergesjiek aan de keuning of keizer.
Naogelang de rechte van de hièr óndersjeie v'r:
In deMiedelièwe besjtóng 'tliènsjtèlsel woabie deliènhièr grónd of good in vröchgebruuk liènt aan deliènman (vazal) in ruil veur deenste, levesonderhoud of geld.
De vroon (vroen) ies 't eigendom dat 'ne hièr toekump. Ziene haof weurtVroonhaof,domeinhaof ofCurtis geneump. De eventuele pachter heisjvroner. Veurbeelde, woabie de vroonhaof oetgreujde tot 'n dörp of gehuch zinVroenhove op 'tBelsj enVroenhof inHoutem.