D'nhandel is 't oetwissele vaan geujere, deenste en aander kosbaar zake. Handel is 't basisprinciep vaan ederikkenomie. 't Drieve vaan handel weurt ouchsjachele geneump.
De ierste oetwisseling vaan geujere of deenste gaof 't al in 'tPaleolithicum (de AwweSteintied) mer kaom pas ech op in 'tMesolithicum (de Middelsteintied). 't Gief bewieze tot al 150.000 jaor trök woort gesjacheld euver groeten aofstand en tege d'n tied tot dehomo sapiens oet 'tNeolithicum kaom (de Jonge Steintied, 10.000-2000 v.Chr., indegend mèt de introductie vaan 'tsjrif) en stei en landbouwgemeinsjappe vörmde, waor handel 'n essentieel deil vaan 't leve. De stap nao 'n gevestegde, agrarische levesstijl transformeerde de minseleke sameleving en leide bis e veujseleuversjot, zoetot me nui zake wiewèrktuig make enweve kós oontwikkele. Dees ambachslui creëerde daan 'n euversjot vaan hun produkte, wat ze weer kóste verhandele veur veujsel. Dörpe gónge ziech specialisere in produkte die door 'nen aandere geleef waore en roond 3000 v.Chr. hadde deMesopotamiërs handelsroutes gevesteg mèt de stei in deIndusvallei - mesjiens de ierste verbindinge tösse oongelieksoortege steieleke gebede.
Handel is 'n motor die ikkenomieë aonzèt, sociaol interactie vergemekelek, polletiek veranderinge stimuleert en veurt nao de verspreiing vaan ideeë, taole, geujere, culture, relizjie, riekdom, lui en krenkdes. Via d'n handel sjare lui geujere in oet wei streke, huurde ze euver gebäörtenisse en zworve ze oet nao oonbekinde plaotse veur nui kanse. Handel heet relaties tösse meugelek rivaole gestabiliseerd mer ouch geveurd nao konflikte, oorloge en 't oonderwerpe, oetmaorde en oonderdrökke vaan mieljoene, mesjiens wel mieljaarde lui. Door alle tije heen zienrichards opgestande, oondergegaange en opgewek umtot de minseleke basisbehoefte handel tot noedzaak maakde.
UmtotJoede in 't euver 't algemein vrijantisemitischEuropa vaan deMiddeliewe bekans nörges wèrk kroge, gónge Joede dèks d'n handel in. Ouch Joedsesjachelere woorte väöl gediscrimineerd, mer door 't oonaofhaankelek wèrk vaan 'ne sjacheleer waor dit meistes de einsegste optie veur Joede um roond te komme. Heidoor gief 't väöl historischspreekwäörd enoetdrökkinge in Europese taole die rifferere nao de Joedse aonwezegheid in d'n Europesen handel - zoe-ouch op 't Limbörgs. Dèks höbbe die wäörd 'n discriminerende contonatie. Zoe is 'nenIezerjoed ofIezerjuud e neerbuigend woord veur 'ne sjacheleer. In versjèllende dialekte, wie 'tValkebergs, weurtjuddegesjef gezag tege d'n handel in gojekaop produkte.
Wie dèks mèt awGermaonse wäörd in 'tLimbörgs is 't duuster ofhandel vaan 'tDuits ofNederlands de taol in kaom, of, wat realistischer is, al véúr de vörming vaan dees twie taole gebruuk woort in Limbörg. 't Drieve vaan handel weurt in 't Limbörgs ouchsjachele geneump. Ouch heivaan is deetymologie duuster, al zal 't woersjijnelek 'n verlimbörgs woord mótte zien gewees vaan 'tVlaoms (schachele). Iemes dee sjachelt weurt allewijl in 't Mestreechs dèks 'nenhandeleer geneump, mer dat is 'nverhollandisering. Eigelek sprik me meistens vaansjacheleer ofmarchang (marsjang, vaan 'tFrans).Handele weurt nog ummertouw in 'tMestreechsmarchandere geneump (vaan 't Fransmarchander).
