Dit artikel is gesjreve (of begós) in 'tHeëlesj. Laeshie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De ligking van de Eifel inDütsjlankMe kan hei hieel good zieë dat deArdenne en de Eifel ee gebirgde vörme dat begrens weëd durch de revere de Semois, de Maas, d'r Rien en de Moezel.Typisch Eifellanksjap
DeEifel (sjpreëk oet op 't Hoeëgdütsj wie "Aif'l", i g'n Eifel zelf zeët me "Eefel" of "Eifel", mit Limburgse ei-klank en soms 'n dikke l) is 't oeëstelig deel van 't Eifel-Ardennemassief i de Dütsje bóndssjtateNoordrien-Wesfale enRienland-Palts en in 't oeëste va g'nBelsjeLuuk. 't Mieës 5.300 km² en 't gebirgde is óngerdeel van 'tRienlanks Leisjteëgebirgde, welk zich sjtrek va d'rArdenne op 't Belsj tót d'rTaunus iHesse. De Eifel weëd begrens durch d'rNederriensen bóch (noardelig), 'tWesterwald (oeëstelig) mit d'rRien as de sjei tusje de gebirgdes. Zudelig vörmt deMoezel de sjei mit d'rHunsrück. Westelig markere de revere deSauer en deOur op g'n grens mitLuxemburg en 'tHoeëg Ven in 't Belsj de wesgrens van 't gebirgde.
De Eifel in untsjtange in 't tiedperk van 'tDevoon (ung. 419-358 miljoen jöare geleje). De tropische zieë hat d'r toen vuur gezörg dat vuurnamelig kleiige sedimenten en kalke zich op g'ne zieëboëm ophópde. Heidurch is durch ing combinatie va tied, drök (óchtektonische processe, oeë durch berge untsjtange) en vacuüm 'tmetamorfe gesjteente leisjteen en Devonisch kalksjteen untsjtange, dat me op vöal plaatsje kin vinge. De Ardenne, Hunsrück en Taunus zint op d'r zelfde wies untsjtange. I de umgeëving van Oake ligke aafzettinge van 'tCarboon (359-299 miljoen jöare geleje) aa g'n oppervlaak. Óch gesjteente oet 'tCambrium en 'tOrdovicium kint me hei vinge. In 't Carboon goof 't zoeëwaal marien aafzettinge as lankaafzettinge. 't Guëf beivuurbeeldfossiele vakorale, meh óch lieëgskes zand mitsjteenkoal d'r tusje, wat verroajd dat 't plantegreuj op lank goof. Dees aafzetting kunt óch vuur bei 't Zuud-Limburgse dörpIeëpe i ge daal va deGeul en ligk noardeliger i d'r Nederriensen Bóch mieër aa g'n oppervlak.
't Zudelige gedeelte i g'n zoeëgeneumde Vulkan- en Osteifel bevat vöalbasalt (gesjtóld lava) entuf (versjteend as) die untsjtange as gevólg va vulkanische aktiviteet in 'tTertair. Nag sjteets guëf 't vulkanisme i de Eifel: d'r boëm hef zich mit 1 tót 2 millimeter per joar umhoeëg. De letste oetbasjting woar zoeën 10.500 jöare trük.
DeNordeifel is 't noardeligste deel va g'n Eifel unger g'n sjtadOake. E kling deel ligk op 't Belsj, meh weëd sóms same mit e deel va de Weseifel óch deBelsje Eifel genumt. De hoeëgteversjille zint hei groeët, behauve op 't vlake lanksjap van 't Hoeëg Ven.
DeWesteifel (of óch "Schnee-Eifel") is 't wesligste deel va g'n Eifel, dat vuur e deel op 't Belsj ligk t'n zude va ge Hoeëg Ven. De hoeëgteversjille zint hei 't groeëts.
Bei 'tAhrgebirge ungerBonn valt d'r rilletief vlotte uëvergang tusje 't vlake lanksjap va g'ne Nederriensen Bóch en dit gedeelte va de Eifel op. Wie zudeliger me kunt, wie hoeëger de berge. De wiengaad neëve 't reveerke d'rAhr behure tót inge va de klingste wiensjtrieëker i Dütsjlank.
't Gebeed va deVulkan-Eifel is 't middelste deel van 't gebirgde. 't Gebeed is vernumt noa de hoeëge vulkanische aktiviteet die hei plaatsjvink en plaatsjgevónge hat. Bekangde sjpöar zint demare, koele die untsjtange durchdat 't water i g'ne magmahaad verdampde, oeë durch op langer termien drök untsjtang mit as gevólg ing explosie. Neet al de mare bevatte water.
Óch i g'nOsteifel guëf 't vulkanische aktiviteet. Hei guëf 't bei 'tAbdie va Maria-Laach d'r groeëtste maar: 'tLaacher See. E anger teëke va vulkanisme is d'r kaodwatergeiser vanAndernach, deë zestig meter umhoeëg sjpoet. Dizze geiser is de hoeëgste van zinge soart inEuropa. Wieër is 't landsjap hei vlaker as de anger sjtrieëker i de Eifel. De Eifel eindig hei i deVoreifel. Neëve de Moezel weëd heësj dit sjtök óch waal deMoseleifel.
't Gebeed va g'nSüdeifel ligk tusje Prüm, Bitburg en 't Luxemburgse Echternach en is minder hoeëg as de res va de Eifel. 't Is óch minder begreujd en dunner bevólk. Innen angere naam vuur dit deel isIslek. 't Gebeed is vuurnamelig agrarisch en 't guëf vöal rotsformaties.
I g'n Nordeifel en Vulkaneifel guëf 't vöalnaaldbeum meh óch gemengd busj, dewiel 't in 't Ahrgebirgde mieëloofbeum guëf. De Ost- en Südeifel zint mieër gekoeltiveerd, meh de Osteifel is get deechder bevólk. 't Guëf óch mere, oeë va de vulkanischeMaare (mit d'r Laacher See as groeëtste) de wichtigste zint. 't Guëf óch sjtuwmere, wie deRurstausee i g'n Nordeifel, oeëstelig vaMonschau. Veen is te vinke op 't Hoeëg Ven enHei greujt aa de range va g'n Nordeifel en óch op 't Hoeëg Ven. De mieër aafgeleëge sjtökke i g'n Sjnee-eifel herberg oernatoer. Hei kómme óch wil katte en seër inkele jöare óchlósse vuur. Dit gebeed is ungergebrach in 'tNatoerpark Hohes Venn-Nordeifel. 'tNationaal park Eifel ligk aa g'n sjtuwmere te midde va dat groeëtere natoerpark. DeVulkaneifel en deSüdeifel herberge óch natoerreservater.
't Eifellanksjap kenmerk zich durch geërodeerde berg die dök igesjlieëte zint durch revere en baaksjkes. De berg zint mieëtstes tusje de 400-600 meter hoeëg en valle neet ummer i de umgeëving op. D'rSchwarze Mann i g'n Schnee-Eifel is waal 'ne markanten top. D'r hoeëgste berg is evvel de Hohe Acht mit 747 meter boave zieënivo.
In t noarde va e Eifel weëdRipuarisch gekald, dat sjterk deet dinke aan 'tLimburgs en in 't zude kalt me eMoezelfrankisch dialek, dat mieër voet hat van 'tLuxemburgs. De grens tusje de bóndssjtate Noardrien-Wesfale en Rienland-Palts markeert ongevaer de sjproakgrens. Aa g'ne Belsje kank zint dat de plaatsje Bütgenbach en Büllingen. Doa unger kalt me 't Moezelfrankisch, dat mieër noa 't Luxemburgs neig. I de rankgebeder bei Eupe kalt me 'tPlatdütsj, dat örgesj tusje 't Limburgs en Ripuarisch i sjteet, meh get oeësteliger i Roare kalt me wier Ripuarisch.
De grens tusje de twieë gebirgdes weëd mieëtstes gevörmt durch de sjproakgrens tusje 't Franzuësisj en 't Dütsj. 't Franssjproakig gedeelte weëd dan de Ardenne genumt en 't Dütsjsjproakig gedeelte heësj de Eifel. Sóms weëd evvel óch gewoeën de politische grenze aagehoate. Dütsjsjproakig Belsj weëd dan óch tót de Ardenne gerekend.
De Eifel woar durch höar aafgeleëge ligking en weuste natoer dök 't toneel va 'n sjkala aasages verhaler uëver vreëme versjinsele wiegeister, hellehónge en hekserie. Nasjlaagwirke, wieSagen und Geschichten aus der Westeifel va Matthias Zenders, besjrieëve de sages die zich aafsjpieële i de dörpkes va g'n Weseifel en i g'n sjtrieëk tusje Sankt Vith en Monschau. De Eifel is óch 't toneel i de Eifel-Krimis va d'r bekanke sjrieëverJacques Berndorf. IHillesheim sjteet e museum en guëf 't e sjpeciaal sjpatsierpad mit de Eifelkrimis as thema. Dit museum hat 30.000 misdaadromans en hat doamit de groeëtste collectie aa misdaadromans i Dütsjlank.
Van aodsher is de Eifel e agrarisch gebeed, meh i d'rtwintigsten ieëw kam 't toerisme op. De industrie hat zich i groeëte deler va de Eifel koum óntwikkelt. Inkel in 't vlaker gedeelte va de Osteifel bei Koblenz guëf 't get industrie va beteëkenis. Rónk Wittlich en i de daler va de Ahr, d'r Rien en de Moezel guëf 't intensieve wienboew en i g'ne Islek, teënge de grens mit Luxemburg weëdhop geteeld vuur de broewerie vaBitburger. Bekank zint de mineraalwatermerkeGerolstein enApollinaris.
Zoeëwaal wingter- es zomertoerisme zint wichtige brónne van inkómste vuur de lüj in 't gebeed. 't Ganse joar lang trek d'r Eifel toeriste en sjportesj aan, oeë unger óch vöal Nederlanders. Bekangde wintersjportgebede ligke in 't weste va g'n Eifel. Sjpatsiere en fietsjrenne vink 't ganse joar lang plaatsj in alle deler van 't gebirgde. D'rEifelverein organiseert sjpatsiertóchte en óngerhaod e netwirk va pader. Wildwatervare is óch 'n vöal beoefende sjport. Vuural vuur Nederlandesj is de Eifel 't ieësjte gebeed, oeë dees sjport beoefend kin weëde. 't Guëf wieër vöal accomodaties en vuural i g'n Vulkaneifel ligke wellnessresorts en "Luftkurorte". Óch in Oake is e thermaalbad. Monschau en 't Moezeldaal zint 't miesbezóch.BeiNürburg ligk d'rNürburgring, oeë autoraces weëde georganiseerd.
Op klinge sjaal vink mienboew plaatsj. Vuurnamelig i g'n Vulkan-Eifel weëde de vulkanische gesjteentes basalt,leisjteen,gips entuf aafgeboewd. Aa de noardelige range va g'n Eifel (bei d'rRheinisches Braunkohlrevier), weëdebroenkoale aafgeboewd. 'n Daagboewmien aa g'ne noardelige rank va de Eifel is de daagboewmien Inden, dat zich globaal tusjeEuskirchen enJöllesch bevink. Óch sjteenkoal kunt hei vuur, meh neet i economisch winbare concentraties.
De Eifel is beriekbaar via d'r sjnelweëgA61 enA1. De A1 is noe ungerbróke tusje de plaatsje Bad Münstereifel en Daun, meh op langer termien weëd de autobaan durchgetrókke. Vanaaf Koblenz guëf 't de sjnelweëgA48 noa Luxemburg, deë vanaaf Trier tót de Luxemburgse grens de nummerA64 draag. DeA60 lup va Wittlich bei d'r Moezel noa de Belsje grens bei Sankt Vith. Wichtige secundaire weëg zint d'rB49,B50,B51 en d'rB257. D'rB53 vuët durch 't Moezeldaal en passeert vöal kling dörpkes. Óch vuëre mieërder ieëzerweëg durch 't Eifelgebeed, wie de Ahrtalbahn, Erfttalbahn, Eifelquerbahn, Rurtalbahn en de Brohltalbahn. DeVennbahn hat 'n beizunger gesjichde. Dizze vuurmaligen ieëzerweëg vuët vaTroisvierges i Luxemburg noa Oake en mós zoeë bei wichtige industriegebeder vuurzieë va sjteenkoale en ieëzerets. Groeëte deler vuëre durch de Belsje Eifel, meh bei Monschau enRoetgen ligke gedeelte van 't gleis i Dütsjlank. Dees gedeelte woeëde noa 'tVerdraag van Versailles in 1919 aan 't Belsj toegeveug. Doadurch guëf 't doa nag sjteets inkel Dütsjeenclaves. 't Gleis deent hüj neet meh as ieëzerweëg.
