Dit artikel is gesjreve (of begós) in 'tMestreechs. Laeshie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'tBelsj, ouch welBelzjiek, is e federaol land in Wes-Europa en 'ne lidstaot vaan deEuropese Unie (EU). De officieel naome zienKoninkrijk België,Royaume de Belgique enKönigreich Belgien. 't Land heet daan ouch drei officieel taole, zuug oonder. 't Belsj weurt begrens doorNederland,Duitsland,Luxemburg,Fraankriek en deNoordzie. De hoofstad isBreusel.
De inwoeners vaan Belsj heiteBelzje.
De ikkenemie vaan Belsj is vaan aajdsher ein vaanindustrie, wie demienbouw - boevaan de lèste mien evels in1991 sleet. Allewijl is Belsj, zjus wie 't euvergroete deil vaan deEU, 'ndeenste-ikkenemie.
In1993 is beslote vaan 't Belsj 'nefidderaole staot te make: 't land woort opgedeild in stökker die väöl zelf regele. 't Gief twie parallel indeilinge: de ierste ingeweste en de twiede ingemeinsjappe. De geweste zienVlaondere,Wallonië enBreusel en drage veur praktische dinger zörg. Ze höbbe 'n eige parlemint en eige ministers. De gemeinsjappe zien de Nederlandstaolege, de Franstaolege en de Duitstaolege gemeinsjap, die veural cultureel dinger regele. Dinger es wie o.m. sociale zekerheid, justitie, taalwètgeving,defensie, Boetelandse Zake weure op nationaal ("federaal") niveau beslis. 't Gief gein nationale partije mie, allein partije die of in Vlaandere of in Wallonië opkoume. Verkoze in 't federaal parlemint deent 'ne mandataris 't nationaal belang te dene.
De gewèste zien weier in provincies ingedeild, en wel zoe (oficieel naome tösse häökskes):
't Belsj kint drei officieel taole:Nederlands,Frans enDuits. Veur 59% vaan de bevolking is Nederlands de ierste taol, veur 40% Frans en veur 1% Duits. De indeiling in geweste is groetendeils op de taolsituatie gebaseerd, de indeiling in gemeinsjappe zelfs gaans.
Op lokaal niveau is de situatie gecompliceerder. In Vlaandere weure hiel väöl oonderein dèks neet verstaonbaar dialekte gesproke, soms nog door de mierderheid vaan de bevolking. Veural in Wes-Vlaandere, boe nog 90% vaan de inwoeners dialek zouw spreke, is dat 't geval. In 'n groet deil vaan de provincie Limburg weurtLimburgs gesproke.
De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 'tNorbiks.
In de aafgelope 20 jaor is in Vlaandere 'tVerkavelingsvlaams oontsjtande.
In Wallonië weure naeëve 't Fraans ouch sjtreektale gesjproke: 'tWaals, 'tPicardisch, 't Champenois en roond Aarle nogLuxemburgs. Vernujende kunstenaers haant de dialekte oontdikt es 'n oorsjpreunkeleke vorm um zich in oet te drukke. De Waalse regiering erkint dees tale saer 1990waal es binnenlandse regionaal tale.
De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 'tMestreechs.
Wijer weure in 't Belsj väöl immigrantetaole gesproke, wieLingala,Arabisch,Törks enItaliaans.
't Belsj is vaanaof de opriechting lid vaan deEuropese Unie, deRaod vaan Europa, deVereinegde Naties en deNATO.
In Breusel zien deEuropese Commissie en de NATO gevesteg.
In deprehistorie woort 't Belsj door aofwisselende volker bewoend, meh in 't ierste millennium veur Christus vestegde ziech deKelte dao. In d'n tied vaanCaesar woorte de dao levende stamme alBelgae geneump; in zie verslaag vaan zien oorloge inGallië zeet Caesar tot de Belgae vaan alle Galliërs de sterkste of dapperste zien ("horum omnium fortissimi sunt Belgae"). Nao 't oetereinvalle vaan 'tRoemeins Riek woort 't Belsj doorGermaanse stamme bezat en kaom 't in 'tFrankisch Riek te ligke. Mèt deconversie vaanClovis I woort 't Belsj Christelek. Nao 'tVerdraag vaan Verdun en 't verdeile vaan 't middelste riek kaom 't Belsj veur 't groetste deil in 'tDuits Riek te ligke;Vlaandere evels woort veur 't groetste deilFrans.
In devieftiende iew kaom 't Belsj door opeinvolgende verstandshouweleke inBourgondische hen. Dees gebeeje woorte later doorSjarel V, dee euverigens gebore is inGent, ge-orve. Oonder zien regering begós 'tCalvinisme ziech door de Nederlen (ouch de zuideleke!) te verspreie. In1568 begós d'n opstand, dee laterTachtegjaoregen Oorlog geneump zouw weure. In versjeie fases vaan deen oorlog waore groete deile vaan de zuideleke Nederlen in han vaan de opstandelinge; oetindelek bleef 't in1648 bij de noordeleke, neet in de lèste plaots umtot nao 1600 de meiste calviniste in 't noorde te vinde waore en 't zuie gooddiels katheliek gebleve waor.
De Zuideleke Nederlen bleve Spaons, later Oosterieks. In de jaore '80 vaan deachtiende iew veurde Roems-keizer,eertshertog vaan Oosteriek en ouch hier in alle Belzje geweste, radicaal hervörminge door, die 'n ind móste make aon de door Middelieuwse tradities inefficiënte bestuursvörm en veural aon privilezjes vaan edele en kloesters. In1794 woort 't gebeed doorFraankriek vereuverd en ingelijf. Aanders es Nederland bleef 't Belsj tot1815 Frans.
In1815 woort 't gebeed 't zuidelek deil vaanNederland, oonder keuningWöllem I. Umtot 't Belsj evels katheliek waor, zien elite Frans spraok en de industrie al väöl wijer oontwikkeld waor, voolte väöl Belzje dao wieneg veur en greujde 't oonbehage, tot 't gebeed in1830 in opstand kaom. Aonvenkelek had me de bedoeling 't gebeed weer bij Fraankriek te veuge, meh dat verboje de mechtege staoteGroet-Brittannië enPruse, dieFraankriek neet gere zoe mechteg trökzaoge. Keuning woort de Duitse voorsLeopold. In1839 erkinde ouch de Nederlandse regering 't Belsj.
In de twiede hèlf vaan denegentiende iew leet keuningLeopold II 't binneland vaan Middel-Afrika explorere; in1885 riechde heer deVrijstaot Kongo op, wat zie persoenelek bezit woort. Heer leet veural hiel väölrubber oet de binnelen koume, wat häöm groete winste opleverde, meh veur massasterfde oonder de negerbevolking zörgde. In1908 woort heer door 't parlemint gedwonge zien kolonie aof te stoon.
In deIerste Wereldoorlog woort 't Belsj bekans gans bezat; de stadIeper woort daobij gans verweus. Es compensatie kraog 't Belsj e struukse land vaanDuitsland, roond de steiEupe enSt.-Vith (de zoegeneumdeOoskantons), en 'n kolonie vaan 't DuitsTanzania:Roeanda-Oeroendi. In d'nTwiede Wereldoorlog woort 't Belsj vaan1940 tot1944 bezat; aanders es in Nederland bleef de Belzje keuningLeopold III in 't Belsj. Nao d'n oorlog mós heer aoftrejje, umtot heer vaancollaboratie besjöldeg woort. In1960 woort Belsj Kongo oonaofhenkelek, in1962 Roeanda-Oeroendi ouch (es twie staote:Rwanda enBurundi).
Vaanaof de jaore zesteg kaome de twie taolgróppe, Nederlands- en Franstaolege, ummer mie tegeneuverein te stoon. Angs veur verfransing bij de Vlaominge leide in1962 tot 't vaslègke vaan detaolgrens, boebij sommege plaotse en gemeintes vaan de ein nao de aander provincie woorte euvergebrach. In1970 woorte degemeinsjappe gestiech, boemèt de drei taolgróppe (neve Nederlands- en Franstaolege ouch Duitstaolege) cultureel otonomie kraoge; dit woort geregeld in de ierstestaotshervörming. Nog vief staotshervörminge volgde in1980 (stiechting vaan degeweste),1989 (opstèllingfinancieringswèt),1993 (officiëlen euvergaank nao 'ne federaole staot),2001 en2011 (splitsing vaan 't keesdistrik Breusel-Halle-Vilvoorde). De lèste staotshervörming, boe-aon 'n oetzunderlek lang (oonderhaaf jaor) regeringsvörming veuraofgóng, maakde de tegestèllinge in 't land dudeleker es oets. Veural in Vlaondere zuut me e greujendseparatistisch sentimint, wat evels ummertouw nog mer door 'n minderheid weurt gedrage.
- ↑Bodemgebruik - Statbel
- ↑2,02,1Structuur van de Bevolking - Statbel
- ↑Bodembezetting volgens het Kadasterregister - Statbel
