Uropi (') |
---|
Creada par: | Joël Landais |
Anio: | 1986 |
Tota parlores: | |
Familia: | LAI |
Fonte: | |
State ofisial |
---|
Regulada par: | |
Sifras |
---|
ISO 639-1: | [1] |
ISO 639-2: | [2] |
ISO 639-3: | [3] |
SIL: | [4] |
Mapa |
---|
 |
Vide ance:Lingua –Lista de linguas |
Uropi es unlingua creada par Joël Landais, un instruor de engles en Frans.
a b c d e f g h i j ʒ k l m n o p r s t u v w z
- a, e, i, o, e u es pronunsiada como en elefen o espaniol.
- c es sempre pronunsiada como x en elefen (sh en engles).
- ʒ es pronunsiada como j en elefen o franses.
- k es pronunsiada como c en elefen (k en engles).
- j es pronunsiada como i consonantal en elefen.
- w es pronunsiada como u consonantal en elefen.
- tota otra leteras es pronunsiada como en elefen.
la diftongos ai, ei, oi, ui, ou, e eu es pronunsiada como en elefen; los es speleda aj, ej, oj, uj, ow, e ew a la fini de parolas.
- La infinitiva fini en -o.
- La partisipio ativa/presente fini en -an.
- La partisipio pasiva/pasada fini en -en.
- La presente no ave un sufisa spesial; si nesesada, el fini con -e (pe s- deveni se, "es", opr- deveni opre, "abri").
- La pasada fini en -ì (con la asentua a la -i).
- La ipotesal fini en -ev.
- tu skrivev - tu ta scrive
Otra tempos e modas es formida con verbos aidante:
- La futur es formida par ve + infinitiva.
- tu ve skrivo - tu va scrive
- La continuante presente es formida par se + la partisipio ativa/presente; otra tempos e modas es formida par ajunta la finis o verbos aidante a "se".
- tu se scrivan - tu es scrivente
- La presenta perfeta es av + la partisipio pasiva/pasada; otra tempos e modas es formida par ajunta la finis o verbos aidante a "av".
- tu av scriven - tu ia scrive (e la scriveda es ancora presente)
- La pasiva es formida par vid (= prende) + la partisipio pasiva/pasada; otra tempos e modas es formida par ajunta la finis o verbos aidante a "vid".
- je vid skriven - el deveni scriveda
| sujeto | ojeto | dativa | posese |
---|
1 singular | i | ma | mo | mi |
---|
2 singular | tu | ta | to | ti |
---|
3 sing mas | he | ha | ho | hi |
---|
3 sing fema | ce | ca | co | ci |
---|
3 sing cosa | je | ja | jo | ji |
---|
1 plural | nu | na | no | ni |
---|
2 plural | vu | va | vo | vi |
---|
3 plural | lu | la | lo | li |
---|
otra pronomes:
- un - on
- sia - se mesma
- sio - a se mesma
- siu - de se mesma
la ordina de pronomes e verbos:
- normal: pronom + verbo
- i skriv - me scrive
- he lisí - el ia leje
- ce ve sopo - el va dormi
- demandas: verbo + pronom
- piv tu? - tu bevi?
- vení he? - el ia veni?
- zavev lu? - los ta sabe?
- nega: pronom + verbo + ne
- nu vol ne - nos no vole
- vu av ne vizen - vos no ia vide
- je v'ne liuvo - no va pluve
Uropi ave du articles:
- de - la, per tota nomes.
- de man - la om
- de mata - la madre
- de kat - la gato
- de hase - la casas
- u (un ante un vocal).
- u kun - un can
- u kuna - un can fema
- un ovel - un avia
- u/un no es usada ante nomes plural.
Determinantes de mostra:
Otra determinantes e la pronomes derivada de los:
| | alga | cada | tota | no | cualce | otra |
---|
| | ek | jaki | tal | ne | eni | alten |
---|
person | un | ekun | jakun | talun | nekun | eniun | ekun alten |
---|
loca | ia | ekia | - | talia | nekia | enia | altia |
---|
cosa | wa | ekwa | - | talwa | nit | eniwa | ekwa alten |
---|
tempo | vos | ekvos | jakivos | talvos | nevos | enivos | un alten vos |
---|
modo | wim | ekwim | - | talwim | newim | eniwim | altem, in un alten mod |
---|
Nomes en uropi ave tre formas:
- Tota nomes mas fini con un consonante.
- pater - padre
- frat - frate
- kwal - cavalo mas
- Tota nomes fema fini con -a.
- ʒina - fem
- sesta - sore
- kwala - cavalo fema
- Nomes neutra pote fini con un consonante o con -a.
- teatra - teatre
- dia - dia
- tag - teto
- luc - lus
Plural:
- Nomes cual fini con un consonante formi la plural con -e.
- Nomes cual fini con -a formi la plural con -s
- tiotas - tias
- aktoras - atores fema
La forma de posese:
- Nomes cual fini con un consonante ave un forma de posese con -i en la singular, e -is en la plural.
- de tage de hasis - la tetos de la casas
- de kun mi patri - la can de me padre
- Nomes cual fini con -a ave un forma de posese con -u en la singular, e -us en la plural.
- veste ʒinus - vestes de femes
- de mata mi kuzinu - la madre de me cusina
La forma de posese es ance usada per crea ajetivos:
- noci ovel - avia de note
- mani moda - moda de omes
El es usada ance per crea parolas composada:
- vodifàl - cascade (cade de acua)
- vimusporte - sportes de inverno
- a - a
- gon - contra
- po - per
- tra - tra (surfas)
- ane - sin
- in - en
- pos - pos
- trawan - en (tempo)
- be - a
- instà - en loca de
- pro - ante
- tru - tra (spesia)
- berù - pos
- intra - entre
- slogan - seguente
- ude - su
- do - en la dirije de
- ki - con
- su - sur
- us - estra
- dod - de (tempo)
- obte - an con
- sube - supra
- usim - esetante
- for - ante (tempo)
- ov - sur (consernante)
- tis - asta (tempo)
- uve - supra e ultra
En uropi, la ajetivos no varia. Los es sempre poneda ante la nom:
- u jun man - un om joven
- nar kate - gatos negra
- de somu dias - la dias de estate
Compara:
- maj... te - plu... ce
- min... te - min... ce
- os... te - tan... como
- de maj - la plu
- de +ajetivo + -es - la pluajetivo
- de min - la min
- 0 - nul
- 1 - un
- 2 - du
- 3 - tri
- 4 - kwer
- 5 - pin
- 6 - ses
- 7 - sep
- 8 - oc
- 9 - nev
- 10 - des
- 11 - desùn
- 20 - dudes
- 100 - sunte
- 1000 - tilie
- 1000000 - miliòn
- 1000000000 - miliàrd
Numeros ordinal:
- pri - prima
- duj
- trij
- kweri
- etc
La dias de la semana:
- Lundia
- Mardia
- Mididia
- Zusdia
- Wendia
- Sabadia
- Soldia
La menses de la anio:
- Janvar
- Febrar
- Mars
- Aprìl
- Maj
- Ʒun
- Ʒul
- Agùst
- September
- Oktober
- November
- December
La saisones:
- verna - primavera
- soma - estate
- otèm - autono
- vima - inverno
Otra parolas de la calendar:
- jesta - ier
- odia - oji
- domòr - doman
- forjesta - la dia ante ier
- posdomòr - la dia pos doman
La plu de parolas en uropi es derivada de la radises indoeuropean. Per esemplo:
- sol < *sawel - sol
- mata < *mater - madre
- pater < *peter - padre
- frat < *bhrater - frate
- son < *sunus - fio
- mar < *mori - mar
- snev < *snighws - neva
- sto < *stayo - sta
- sedo < *sed - senta
- leʒo < *leghmi - reclina
- ʒivo < *gwiwo - vive
- moro < *mer - mori
- mon < *mens - mense
- dia < *dyeus - dia
- jedo < *edmi - come
- pivo < *pibo - bevi
- gov < *gwous - bove
- kun < *kwon - can
Un parte peti de la vocabula es composada de parolas "ibride", cual usa radises de du ramos de indoeuropean:
- liamo < li (germanica e slavica) + am (latina) - ama
- mand < ma (latina) + and (germanica) - mano
Un otra parte de la vocabula es de radises internasional:
- simfonij - simfonia
- taksì - taxi
- tabàk - tabaco
- skol - scola
Un otra parte es formida par la usa de afisas (vide a su):
- disdavo - distribui
- aplaria - bosce de pomos
- usbreko - evade de
E final, alga parolas deriva de composadas:
- lucitòr - faro
- sopisàk - saco de dormi
Prefisas:
- a- = 1) ariva, 2) fa + verbo
- veno = veni > aveno = ariva
- frajo = teme > afrajo = asusta
- an- = non- (adjectivos)
- justi = justa > anjusti = nonjusta
- ap- = de, a via
- duto = condui > apduto = fura un person
- be- = fisa, saisi, prende, teni
- cepo = saisi > becepo = reseta
- di- = des-, de-
- deto = fa, dideto = desfa
- dis- = sperde, fende, rompe
- part = parte > disparto = comparti
- for- = ante, pre-
- vizo = vide, forvizo = previde
- gon- = contra, anti-
- dezo = dise > gondezo = contradise
- in- = move a en, in-
- muvo = move > inmuvo = emosia
- intra- = mutua, entre, inter-
- mico = misca, intramico = intermisca
- ko- = la un con la otra, co-, con-
- varko = labora > kovarko = colabora
- niz- = a su
- volto = reversa > nizvolto = inversa
- ob- = obstaculo, impedi
- falo = cade > obfàl = asidente
- od- = orijin
- veno = veni, odvenad = orijin
- op- = a supra
- duto = condui > opduto = instrui
- pas- = pasaje, pasada
- ito = vade > pasìto = pasea
- per- = despeta, dejenera
- curo = jura > percuro = atesta falsa
- po- = gol, intende
- mozo = pote > pomozo = permete
- pos- = pos, pos-
- pero = porte > pospero = pospone
- pro- = move a ante, avansa
- seto = pone > proseto = introdui
- re- = repete, re-
- geno = nase > regeno = renase
- ru- = a retro, reveni
- voko = parla > ruvoko = responde
- su- = sur, ajunta
- flujo = flue > suflujo = deluvia, supraflue
- sube- = supra, supra-
- seto = pone > subeseto = suprapone
- tra- = traversa, ultra
- davo = dona > tradavo = transmete, envia, comunica
- tru- = tra
- vizo = vide > truvizi = diafana, clar
- ude- = su, su-
- kut = pel > udekuti = su pel
- us- = estra, es-
- kluzo = clui > uskluzo = esclui
- uve- = tro, tro multe
- deto = fa > uvedeto = esajera, esede, suprapasa
Sufisas:
- -ad = nomes de verbos o ajetivos
- akto = ata > aktad = ata
- bel = bela > belad = belia
- -id, -ij = nomes de ajetivos en -i o -ic
- veri = vera > verid = veria
- peric = perilosa > perij = peril
- -or -ora = ajente, -or
- liso = leje > lisor, -a = lejor
- -ìst, -ista = spesialiste, suportor
- dant = dente > dantìst = dentiste
- komunìst, etc
- -an, -ana = en un state; abitores
- pod = pede > podan = paseor
- Roman, etc
- -en, -ena = ojeto de un verbo
- akulpo = acusa > akulpen = person acusada
- -èl = cosa usada per, -ador
- koto = corti, talia > kotèl = cotel
- -ar = porta o conteni
- pir = pera > pirar = pero
- ac = sene > acar = portasene
- -ia = loca, -eria; nasiones
- koko = cosini > kokia = cosina
- Francia, etc