Италия (тамам тӀвар —Италиядин Республика (итал. Repubblica Italiana Европада кьибле пата авай гьукумат.
Италия 1494 йиса Дегь чӀавара Италиядин чилел алай халкьар:этрускар ,лигурар ,венеттар ,галлар ,ретар ,латинар . 8-лагьай вишйиса чи эрадилай виликРим гьукуматдик кьил кутуна. Къвез-къведайдивай 5-лагьай вишйисалди Рима вири Апеннинар къачуна.
4-лагьай виш йиса Италиядиз кефер патай германар гьахьиз эгечӀна. 410 йиса абуру Рим къачуна. 488 йиса Дегь Риман кьиспес куьтягь хьана. А чӀавара Римдал къуват кьуна Риман Папади. Гьа чӀаварилай 19-лагьай вишйисалди Италия цкӀенвай гьукумат тир. 1860 йисаГарибальдиди эгечӀна Италия кӀватӀ ийиз.
1915-лагьай йиса ИталиядиАвстро-Венгриядиз дяве гана Дуьньядин Садлагьай дяведик вичин пай кутуна. 1922-лагьай йиса ИталиядаБенито Муссолиниди къуват кьуна. Адан девирда гьукумат Дуьньядин Кьведлагьай дяведик квайГерманиядин патал.
Рагузада нафт акъуддай саягъ Италия дуьньядин виридалайни девлет авай гьукуматрик ква. Адан йисан бюджет 960 млрд $ я (5-лагьай чка дуьньяда). Гьукуматдин кефер пата хъсандиказ агалкьнава индустрия, кьибле пата — хуьруьн кӀвалахар. Ина акъудзава маншинар, синтетикадикай зтӀар, чухур, ниси, пекер ва маса зтӀар. Италия — пекерин мода гудай виридалайни вилик гвай гьукумат я дуьньяда. И бинедалди абуру бюджет пара кӀевиз ацӀурзава. Мадни Италиядиз пара туристар къвезва. Рим, Флоренция, Милан, Неаполь, Венецияни маса шегьерра абуруз машгъур пара чкаяр ава — кӀвалер, паруяр, къелеяр, суваяр, гьар жуьре монументарни шикилар.
Исятда Италиядин экономикадин виридалайни ажуз пад финансар я. Гьукуматдихъ еке дефицит ава, экономика пара яваш вилик физва. Гьукуматдин кефер пад девлетлу ятӀа кьибле пад кесиб я. Ана пуд сефер пара кӀвалах авачирвал авайди я. Эхиримжи чӀавара Италиядиз Африкадин кесиб гьукуматрай пара ксар къвезва кӀвалах патал.
2008 йиса Италияда 60 млн кас хцабна. Европадин галкӀда ксарин кьадардал 4-лагьай чка кьазва. Дуьньяда 23-лагьай чкадал ала. 1 кв км-дал 199,2 кас яшамиш жезва — ЕврогалкӀда 5-лагьай чкадал ала. Виридалайни пара ксар Италиядин кефер пата ава. Ана гьукуматдин са пай яшамиш жезва. Абурукай виридалайни пара ксар авай чилерКампания ,Ломбардия ,Лигурия я — ана са км²дал 300 касдилай пара яшамиш жезва.
Италиядин паччагь Виторио Эмануэль ІІ Лап пара ксар Неапольда ава — ана 1 км²да 2531 ксар ава. Сувавилин чкайра ксар акьван пара авач. Ина 1 км²да 35 кас ава. Дуьньядин Сифте дяве куьтягь хьайила Италиядин экономика вилик фена. Гьавиляй пара ксар хуьрерай шегьерриз фена. А чӀавара Италия кесиб гьукумат тир, анай ксар дуьньядин маса патариз къазанмишар ийиз физвай. Гьи дяве куьтягь хьайила эгечӀнавай экономикадин хкажун патал ксар гьукуматдай экъечӀун акъвазар хьана. Гьич маса гьукуматрай ксар Италиядиз къвез эгечӀна.
1970-йисаралди гьукуматда ксар хадайвал кьакьан яз амукьна. Ахпа хадайвал ават ийиз эгечӀна. СакӀус чӀавунилай хадайвал рекьирвилелай гъвечӀи хьана. 2008 йисуз гьар вадлагьай итал 65 йисалай чӀехи тир[ 1] [ 2]
Йис Кьадар, млн[ 3] 1931 41,2 млн 1960 51 1977 56,3 2000 57,7 2007 60,1 2008 59,9 2009 60,2
Италиядин тамам чӀал итал я. Ам индо-европадин хизандин руман кӀватӀалдик квайди я. ЧӀал пай жезва гьар жуьре нугъатрал. Вири нугъатар кӀватӀнава Вини, Юкьванни Агъа нугъатрин кӀватӀалра. Итал чӀалахъ галаз са чкадал ала гьар жуьре регионра маса чӀалар. ГьакӀ хьана,Больцанодани Агъа Тирольда немцарин чӀалахъ тамам статус ава. Триестдани Горицияда словен чӀалахъ тамам статус ава. Аостада франк чӀалахъ тамам статус ава.
Италиядин чӀехи дамах адан культура я. Италар виридалайни чӀехи культура авай халкьарик ква дуьньядин. Еке чка кьазва архитектуради. Ина ава вири дуьньядиз чидай кӀвалер —Колизей , Пизан къеле ва амайбур. Виридалайни тӀвар-ван алай зарияр я Данте Алигйерини Петрарка. Италиядин тӀуьнарни пара тӀвар-ван алайди я дуьньяда, чӀехи пай пастани пицца паталди. Ихьтин лап чӀехи тӀвар-ван алай ксар,Леонардо да Винчи ,Микеланджело ,Рафаэль хьиз вири дуьньядиз чида. Миланда ава дуьньядин операдин юкьв — театрЛа Скала .
Швейцариядинни Италиядин кьула авай вир Маггоре
Сан Андре-Верчелли Фасата Дестра къеле
Колизей
Дуьньядин виридалайни чӀехи тӀвар-ван алай операдин театр Ла Скала. Милан.
Везувий Неапольдивай Гафарганарни энциклопедияр
%2c_Kolosseum_--_2024_--_0610.jpg)
