Textuum Latinorum antiquissimus, quo thea describitur, est versio itinerariiIoannis Hugonis Linscotani saeculo XVI exeunte divulgata:
Mos Iaponiorum in praeparandis epulis a ritu aliarum gentium plane abhorret. Praedictae ferventi aquae pulverem iniiciunt ex herba, quamchaa vocant, in magnam huius potus aestimationem. Inde qui aliqua opulentia pollent, loco fere secreto aquam hanc servant, eamque excipientes amicos summa benignitate depromunt. Ipsi eam domini principesque praeparant, summo item ollarum, quibus herba custoditur, coquitur ac propinantur pretio.[5]
Secundum regionem cultus varietates theae tres distinguuntur:Assam, theasaporis validi exIndia orientali,Ceylon, sapore acerbo eSri Lanca et nominata "regina theae" sapore subtili et clementi: varietasDarjeeling, quae in regione orientali Indiae in fastigiisHimalaiae crescit.
Quamvis de eadem planta sint, genera theae et modo fabricationis differunt. Diuturnitate variabile depositionis acfermentationis foliorum variabilitas coloris et saporis efficitur.
Thea e foliis fermentatis: Si planta theae post messe agitur, propter contagionemsuci etaerisfermentatio incipit. Fermentatio foliorum theaecoloremnigrum etsaporem acerbiorem perficit;liquidum e foliis fermentatis rutilus velfulvus est. InAsia orientali, aut etiamHispanice, ea varietas "thea rubra" appellatur,Germanice "thea nigra." E thea fermentata quae marcescit diu relicta, theapu-erh (Sinice pro regione cultus) oritur, quae etiam nigrior et saporis fortioris est.
TheaOolong: Sicut thea fermentata, theaOolong (Sinice: 'draco niger') e foliis et floribus fermentatis confecta est. Sed cum in illa fermentatio plena sit, in haec quodam tempore fermentatio calefactione interrupta est. Itaque ea thea sapore clementior est et colore clarior. Quaedam theaeoolong confinguntur quae sapore dulcissimae sunt.
Thea viridis: Fermentatione vitando folia theae statim post messe calefacta sunt. Hoc modo virida manent et aeque thea virida in pocillo clarius est et saporem molliorem habet quam thea nigra. InIaponia thea virida praeterea secundum modo praeparationis distinguitur, velut theaGenmaicha (Iaponice) cumoryza praeparatur. Specialitas pretiosa theae viridae est varietasPai Mu Tan (Sinice), quae etiam 'thea alba' appellatur. Fabricatio theae albae paene eadem est quam ea theae viridae. Sed pro ea varietate solum folia iuvena utitur, qui capilli tenues albi et argentei in latere inferiore habent. Itaque folia alba videntur. Praeterea theaePai Mu Tan paulum fermentationis licet. Sapor eae theae comparabilis est eo theae viridae, sed subtilior.
Thea fumo siccata: Haec varietas theae fermentatae fumo ligni resinosi siccata est. Eo modo fabricationis sapor fumosus et firmus efficitur. Huius saporis causa frequenter cum lacte et saccharo fusci arundinis bibitur. Etiam coquendo in locum lardi uti potest. Varietas eius notissima estLapsang Souchong.
TheaChai: Haec varietas thea e foliis fermentatis cum condimento et lacte est, quae imprimis inIndia bibitur. Species condimentorum variant, sed frequentercinnamum,zingiber,cardamomum,piper autsyzygium utentur.
Theae odorificatae: Hodierna tempore multitudo thearum odorificatarum est, quae plus minusve dividi potest in mixturas traditionis sinensis et in mixturas occidentales nostri tempore. Exempla earum theajasmini aut thearosae sunt, illarum velut varietasEarl Grey cum oleocitri bergamiae aut generaliter mixturae cum qualibet fructu vel condimento. Fabricatio huiusmodi theae aut simpliciter in mixtura additamentarum consistit aut in odorificatione foliorum theae ipsorum, quae sumptuosior et pretiosior est.
Folia theaemagnitudinum variarum. Minus folium, pretiosior thea.Statio ubi thea ponderatur, ad septentriones aBathy urbeImperii Russici, ante1915.
Praeparatio theae e varietate pendet. Cum thea e foliis fermentatis infusione aquam ferventem necessitet, theaviridis cumaquatemperaturae de septuaginta octogintave°C infunditur. Post infusionem thea spatioduorumtriumve minutorum relinquitur, etiam pendens ex varietate: generaliter dicitur, quo firmior et obscurior varietas theae est, eo longior thea relinquendo est. Theae fermentatae frequenter cumsaccharo etlacte potantur, cum theis viridibus potius puriter utantur. Eae regulae autem nonleges sunt, sed secundum mores civitatum et iudicium privatum variant.
De antiquo usu infusionis theae, mythis incertitudinibusque reiectis, fons litterarius primus qui citari potest est carmen satyricum anno59 a.C.n. abWang Bao scriptum, titulo "Tong yue" (scilicet "syngrapha servi"). Auctor e regione meridio-occidentaliShu oriundus, sed qui ad aulam imperatorumSigani in urbe degit, inde in patriam se profectum praetendit ad urbemChengdu ut servum locaret cuius officia taediosa enumerat, inter quae "theam bulliendam vasaque implenda curabit".[6][7] Inde scimus potionem theae in Chengdu iam saeculo I a.C.n. usitatam; folia iam in palatio imperatorum nota, sed sicut medicamenta. Scholiasta antiquus non "potionem" sed "embamma amarum" ad hunc versum adnotat.[8] Paulo postea auctorYang Xiong, qui e Chengdu ortus est et saeculo I ineunte floruit, in laudatione regionis natalis theam brevissime refert,[9] atque in glossario suo verborum provincialium ait populum Sichuensem meridio-occidentalem nomine huius plantae noncha sedshe uti.[10]
Usus huius potionis a regione Shu inTibetum[11] et ad urbes Sericae orientalis et borealis tardius et graduatim pervenit.
Consuetudinem theae sorbendae inter Sinas saeculo VIII pervulgatam esse asseverat historiadomus Tang.[12] Eo tempore pro certo libellusCha jing (scilicet "Canon theae") ab auctoreLu Yu (e provincia meridianaHubei oriundo) editus est.[13]
Inter mercaturas Sericae profusas, rex Sinensis vectigalia imponit in salem atque in herbam quandam siccatam quae ex aqua calida sorbetur. Haec herba ubique in urbibus reditu maximo venditatur. Appellatursāḫ; foliis prodigalior est quammedicago et paulo odoratior, sed gustu amara. Aqua ebullitur et in folia funditur: potio sic confecta contra omnes invaletudines efficit.[14]
↑Ying-shih Yü, "Han" in K. C. Chang, ed.,Food in Chinese Culture (Novo Portu, 1977) p. 70
↑Clarence Martin Wilbur,Slavery in China during the Former Han dynasty, 206 B.C.-A.D. 25 (Chicagine: Field Museum of Natural History, 1943.Publications, 525.Anthropological Series, vol. 34)p. 391 n. 19
↑Textus a Vicipaediano redditus e versione Francogallica Gabrielis Ferrand,Voyage du marchand arabe Sulaymân en Inde et en Chine (Lutetiae: Bossard, 1922)p. 58. Anglice reperis s.v. "Tea[nexus deficit]" inH. Yule,A. C. Burnell;Gulielmus Crooke, ed.,Hobson-Jobson. 2a ed. (Londinii: Murray, 1903)~~. Arabice reperishic
1330 :Hu Si-hui,Propria ad mensam Imperatoris principia (Paul D. Buell, Eugene N. Anderson, edd. et interprr.,A Soup for the Qan: Chinese dietary medicine of the Mongol era as seen in Hu Szu-hui's Yin-shan cheng-yao [Londinii: Kegan Paul, 2000] pp. 391-394)
ante 1374 :Ni Zan,Yunlintang yinshi zhidu shi (Teresa Wang, E. N. Anderson, "Ni Tsan and his Cloud Forest Hall Collection of Rules for Drinking and Eating" inPetits Propos Culinaires no. 60 (1998) pp. 24-41)
1599 :Iohannes Hugonis Linscotanus,Navigatio ac itinerarium Iohannis Hugonis Linscotani in orientalem sive Lusitanorum Indiam (Hagae Comitum, 1599)p. 31 apudInternet Archive
1796 :Yuan Mei,Suiyuan shidan (Sean J. S. Chen, ed. et interpr.,Recipes from the Garden of Contentment [Great Barrington Massachusettensium: Berkshire Publishing, 2018] (Paginae selectae apudGoogle Books))
1850 : Gideon Nye,Tea and the tea trade. Novi Eboraci: G. W. Wood, 1850Textus apudInternet Archive
1898 :George Watt,The pests and blights of the tea plant being a report of investigations conducted in Assam and to some extent also in Kangra. Calcuttae: Superintendent, Government PrintingTextus apudInternet Archive
1940 : Claud Bald,Indian Tea: 'A Textbook on the Culture and Manufacture of Tea. Ed. 5a. Calcuttae: Thacker, Spink & Co.4a ed., 1922 apudInternet Archive
Kiple, Kenneth F.; Ornelas, Kriemhild Coneè, eds. (2000). The Cambridge World History of Food. 1. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN0521402166.
Lysaght, Patricia.1987. "When I makes Tea, I makes Tea": The Case of Tea in Ireland.Ulster Folklife 33.
Reimertz, Stephan.1998.Vom Genuß des Tees: Eine heitere Reise durch alte Landschaften, ehrwürdige Traditionen und moderne Verhältnisse, inklusive einer kleinen Teeschule.
Saberi, Helen. 2010.Tea: a global history. Londinii: Reaktion Books.
De cultu
Mondal, T. K. (2007). "Tea". In Pua, E. C.; Davey, M. R.. Biotechnology in Agriculture and Forestry. 60: Transgenic Crops V. Berolini: Springer. pp. 519–535. ISBN3540491600.
De re diaetetica
Packer, Lester, Choon Nam Ong, et Barry Halliwell.2004.Herbal and Traditional Medicine: Molecular Aspects of Health. CRC Press.ISBN 0-8247-5436-0.
