Nullum possidemus exemplar manuscripti quod Machiavelli ipse suo stilo exarasset. Ex testimoniis quidem patet textum, postquam Machiavelli anno 1515 scribendo destitit, variis exemplaribus ab amicis lectum esse. Quae manuscripta, ex quibus nonnulla possidemus, titulo Italiano carebant. In litteris ad Franciscum Vettori amicum suum die 10 Decembris anno 1513 datis Machiavelli se operam dare dicit scribendo libelloDe principatibus. Anno1532 tandem postumus divulgatus estIl principe inscriptus.
Editio Latina a Sylvestro Telio curata anno1560 divulgata estDe principe inscripta. Deterior editio Latina iam anno 1523 ab Augustino Nipho sub tituloDe regnandi peritia divulgata est sine nomine veri auctoris, quasi de opere ipsius Niphi ageretur.
Protome Nicolai Machiavelli in Palatii Veteris Aula Cancellariae (Sala della Cancelleria) posita.
Machiavelli quattuordecim annis (1498-1512)Florentiae urbi patriae legatus et magistratus strenue operam dederat continuo per Europam iter faciens, ut cumpontificibus ducibusque aliisque potentatoribus consilia agitaret. Vitam politicamrenascentiae oculis viderat corporeque senserat. Anno1512 Machiavelli re publica Florentina, cui fideliter sevierat, a gente Medicaea recuperata statim a magistratu demotus erat, captusque excruciatus urbe patria expulsus. Nec multum afuit, quin supplicio periret, nam postquamLeo X papa creatus anno1513veniam et oblivionem generalem dedit, etiam Machiavelli mortem effugit.
Molestissime ferebat, quod Florentia abesse cogebatur nec rei publicae interesse potuit: putrescere se in exsilio. Taedium vitae fugiens praesertim legendo et scribendo diem conterebat, interdumturdos agitans, interdumtessera tablissans. AdPalatium Vetus, sedem regiminis Florentini — ubi hodieprotome Machiavelli aSancte Titi facta posita est — breve per terram iter erat, sed per impedimenta rumoris longissimum. Nam Machiavelli, quamquam sub fine vitae rursus in Palatio Vetere administratoria officia praestabat, numquam pristinum statum consecutus est.
Machiavelli philosophus non fuit, neque vero ratiocinator accuratus, namDe principe, liber raptim scriptus, tractatus proprie philosophicus non est. Attamen multas de vita politica perspicaces dicit sententias, quas insigni audacia et opinionum proprietate pronuntiat, sicut de natura potentiae sive de necessitudineethicae et politicae.
Machiavelli, ut vulgus opinatur, crudelium facinorum suasor fuit, qui principes hortabatur, ut ethicis relictis deliberationibus ne importuna quidem subterfugerent consilia, quibus vim et potentiam sibi tutari possent. Quae opinio perquam falsa non est, nam homicidia fraudesque ac oppressiones saepe necessaria sunt, quibus imperium obtineri ac sustineri possit.
Machiavelli de hominibus nullas excelsas opiniones habuit: cum ingrati inconstantes mendaces sint, ac fugaces periculi avidique lucri, principem decet esse non bonum.[1] At "bonum" hic ad bonitatem sive virtutem Christianam non refertur. Apud Machiavelli enimvirtus in agendi et iudicandi facultate intellectuque rei et temporis consistit. Apud Machiavelli virtus ad doctrinamconsequentialismi accommodata est, nam toti civitati operam dare — quod finis est, qui rationem agendi iustificat — boni principis est.
Itaque boni — si enim bona respiciatur consecutio — principis est etiam in duram, si opus erit, violentiam decurrere, sed semel tantum ac quantum satis est ad rem restituendam. Quae agendi ratio, si moribus ethicae Christianae ponderetur, infestissima inhumanissimaque esse videatur. Nihilo minus Machiavelli mundum locum crudelem esse dixit, in quo principi, utrummalum an peius (neque utrumbonum an malum) fieri velit, eligere saepe necesse est. Quibus in locis miserabilibus praeferre minus malum maiori malo praestat, quamvis crudele per se et odiosum sit de his utrumlibet eligere. De actu accusabilis, excusabilis exitus causa. Hic de dilemmate classico agitur, quodmanus sordidae dicitur, nam interdum homines in re publica versantes in locos incidunt, in quibus omnes optiones quam foedissimae sint.[2] Ea aetate crudelitates nequaquam rarae erant, at tanta audacia eiusmodi res tractare insolitum erat.
Machiavelli stilo audaci potentiam et imperium tractat: quomodo ad imperium veniatur, quomodo diutius imperetur — scilicet communi bono. Quas habeat difficultates ad regimen suum tenendum, nam, ut ita dicamus, inter murum et fossam versari oportet: et vulgo et nobilitati satisfaciendum est. Coniuratis qui rerum potiri cupiant, nihil nisi "timor et ira" sunt, cum principi vis et potentia rei publicae, leges, arma, foedera sint, ac saepe etiam aura populi. Si enim populus favet, paene nihil est cur timeat princeps. Sin autem populo odio est, male dormiet.
Maior pars lectorumPrincipem, quod a "magistro mali" scriptus sit, reprehenderunt. Librum tanta audacia scriptum sane constat animos lectorum ethica religiosa imbutorum adeo perturbasse, ut profunditas argumenti ignorata esset. Saeculo XIXHegelius etFichtius cum paucis aliis nova rationePrincipem intellexerunt.
Nemo non haesit circa ultimum caput XXVI quod "Adhortatio ad Italiam a barbaris liberandam" inscriptum est. Quae pars a ceteris viginti quinque capitibus quam maxime sensu et sermone differre videtur, nec, quo modo haec discrepantia intellegenda sit, inter investigatores convenit. Sunt qui Machiavelli hoc ultimo capite suum amorem patriae proferre et patefacere putent. Alii autem fallaciam sive iocum elaboratum suspicantur. Utique mira est tanta pietas post tantum frigus praecedentium capitum.
Machiavelli in ultimo capite interrogat, num consilia politica in primis viginti quinque capitibus proposita fieri possint; num adunandae Italiae adsint tempora. Cuinam tantum munus mandari possit? De viris magnis, qui (sicutMoyses etCyrus etTheseus) novas civitates condere potuerunt, Machiavelli "virtutes", quae ad tantas res gestas necessariae sint, saepissime in desperatis temporibus apparere monet, dicitque Italiam in huiuscemodi angustiis versari: in servitutem redactam utIudaei inAegypto, oppressam utPersae subMedis, dispersam utAthenienses. Et negat has fortuitas tantum res esse: nam fieri posse, ut a Deo excogitatum sit consilium adventus novi principis, redemptoris.
Huiusmodi dicendi genus, si inpudicam et inreligiosam famam auctoris Florentini animadvertimus, novum intellectum praebere videtur: intercessionem manus Dei.[3] Fieri potest, ut Machiavelli gentem Medicaeam, familiam ex anno1512 gubernatricem Florentiae, et quidem Laurentium Medicem (cui librum donaverat) a Deo electum redemptorem adunationis Italiae esse censeret — quamquam nomen Laurentii aliorumve Medicium nusquam in capite XXVI appellari concedendum est.
Sunt, qui dicant — contra maiorem partem investigatorum, qui putant caput XVI alienum esse a ceteris — "Adhortationem" lumenPrincipis esse.[4] Utile esse videtur caput VI cum capite XVI consociari, nam in illo Machiavelli prophetas "inarmatos" (sicutSavonarolam) ab "armatis" (Cyro Theseoque et Moyse, qui fortiter sollerterque egerunt) distinguit. In his omnibus de forti agebatur duce, qui populum infirmum in unum redigere potuit. Quae exempla boni regiminis in capite VI data ad caput XVI pertinere videntur.[5] Forsitan MachiavelliDe principe librum novo Moysi, viro adunatori Italiae, scripserit.[6] Macchiavelli Deum dicit tempus dedisse occasionemque redimendae Italiae.
