Saeculum 12 ineunte addomanii regis partem baiulus est magistratus novus missus ad meliorandam administrationem istius aptus. Ibi prosperantibus illa, in feudis sua vice regis vassali imitenti adhibuerunt hanc institutionem ; aliquoties alio nomine appellatus sicutsenescalcus inBritannia Minore.
Bauilus in domaniis regis erat magistratus quipraeposito et iudice pedaneo supererat, ex ordine militum selectus, mercede ductus et revocabilis. Iudicis officium suum seu iurisdictio seu circumscriptio estbaiulia vel ballivia vel balliviagium notum. Iste iuramentum prius coram rege, vel in publica baiuliae sua assisa, praestare tenebatur. Sua officia exercebat nec locum tenente.
Iam persaeculum duodecimumcuriae,Philippo Augusto regnante, adamussim membra quaedam caballicantadomania regis ad inspectandos praepositos missa sunt. Deinceps,consuetudinis gratia, caballicationibus ordinatis stabilitisque iurisdictionibus et regnanteLudovico IX, missi isti in baiuliis fixis baiuli facti sunt.
Baiulus cura decretorum regalium executandorum excubebat atque praescriptiones proprias praecribebat. In assisis suis ius dicebat primo iudicio lites de re ex ordine militum cognoscebat et ut iudex superior causas contra praepositorum ac iustitiae castro inhaerentis sententias in dicionem eius subiectas. Contra baiuli sententiam apud curiam facultas ad appellationem interponendam erat.
Regis domaniis, seu res, quae fisci erant, exigebat et cogebat. Praeter iustitiae reditus, verbi gratia mulctas et emendas pecuniarias, confiscationes, forisfacturas, alios etiam ex successionibus quibusdam quemadmodum manus mortua, escaëta, regalia releviumque, et alias id genus. Coactionem argentariam a praepositis baiuliae factitatam in acceptum referebat. Apud curiam reddendae rationis obnoxius erat.
Si bellum ingrueret, in baiulum competebat feudatarios submonerere et citare et communias baiuliae suae in exercitum ducere, iisque praefici.
Attamen baiulus vir auctoritate magnus erat supra munus eius et ultra baiulia sua. Enimvero, scribenda digerendi pagorumCodices iuris moribus isti magnam partem habuerunt, sicut clarissimusPhilippus de Bello Manerio. Quin etiam, quamvis extradomanium regalis senioratica stabant magna auctoritate istius tantulum pendebant, sicutDucatus Burgundiae exMatisconis baiulia pendebat. Sic excubationem quamdam exercebat atque praesentia summa potestatis regis sustinebat, et actio eius senioraticorum potestatem paulatim minuebat.
Baiulus erat vir in quo summa erat auctoritas, etsi postquamparlamenta molita sintsaeculo 14, admissus auditusque erit eis cum de arrestis pronunciandis actus erit, verumtamen eiusdem auctoritatis gradatim eum exutus est.
Iam persaeculum 13 muneris ob pondus cumulationemque baiulo opus fuit locumtenentes legere, sed brevi tempore manu regis fuerunt.
Coactor, a baiulo delectus atque ex eodem salarium recipiebans, sedsaeculo 14 homo iste regis factus est. Quod cum ita sit non magis per se ipse est baiulus qui interpositus erat in pecunia regalis.
Quod ad iustitiam civilem capitalemque pertinebat, locumtenentes, qui baiulum adiuvabant atque ius pro eumdem dicebant, regii ministri facti sunt. Ordinationes regalisBlesensis duae Baiuli aciem contundit. Prima anno1499 praescripsit baiulo non graduato locumtenentem se adiungere. Secunda anno1570 ei vetuit ad deliberationes sententiarum nomine proprio edictarum participes esse. Eo modo e tribunale eius exclusus est baiulus. Insuper ad regias causas excubandas omnias rex regii procuratores instituit.
CumBellum Centum Annorum institutio nova apparuit, gubernator. Iste erit regis locumtenens quod ad questiones militares attinebat ac civitatis temperationem securitatemque ampla regione. Ita officii militaris sui amputatus est baiulus atque dum gubernatoris officium administrativum generalis factus erat pari passu decrescebat baiuli illud.
Institutio ista auferri potuisset sed iam diu magistratus emptus erat et rex praeferebat hominibus nobilibus eum reservare, adeo ut baiulus regionalis nobilitatis caput figurabit. Denique ea superesseRei Novae Francicae non potuit.
Ininsulis Normannorum baiulus est adminitrationis civilis in utraque baiulia primusofficialis, absaeculo 13 alter in baiulia Caesareae alter in baiulia Lisiae. A corona britanica designatur, hic in officio permanet usque ad omnium vacationem munerum, Caesarea septuaginta annorum natu sexaginta quinque Lisia. Ut iudex curia regis praesidet, et cum iuratis consilium capit ; praesidet etiam comitia quaeStatus sunt noti (angliceStates ;FrancogalliceÉtats), occasionis civicis vicem corona supplet. Baiulus in utraque baiulia ut munera eius explere satisfaciat advocatus confirmatus esse debet.
Principio quod inAnglia attinet ad verbum istud regis ad officialem quiscumque applicatum erat, sicutvicecomes, vulgosheriff,maior urbis sive urbis praefectus inter alios, sed praecipue ad capites officiales qui comitati partes nuncupaturcentena praeerant, i.e.centenarii. Verumtamen vicecomitis etiam baiulus quidam inferior officialis stat.[3] Iurisdictio intra finescomitati ubivicecomes magistratum suum gerit adhuc aequebaiulia appellata restat.[4] Cum interea verbum baiulus titulus pro capiti magistratuum urbis quarundam atque castellorum regalium custodes subsitat, velutpalatii baiulus Westmonasterii vel etiam Dubris ille castelli.Baiulus manerii fuit cuius munus administratio agri portionis erat.
Hodierno die septem sunt officiales quorum dici solet baiuli.
Exsecutionis civilis baiuli (AngliceCivilian enforcement officers) sunt publici exsecutores qui ex Curiis Regiis Officium (AngliceHer Majesty's Courts Service) munus sustinent et quo pro "magistratuum curiis" (Anglicemagistrates' courts) exsecutiones perficiunt, praecipue illas quae attinent ad mulctationes pecunia insolutas et a curiis mulctantae erant.
Comitati curiae baiuli (AngliceCounty court bailiffs) sunt officiales exsecutores qui ex "Curiis Regiis Officium" (AngliceHer Majesty's Courts Service) munus sustinent et quo pro "comitati curiis" (AngliceCounty Court) exsecutiones perficiunt, praecipue illas quae attinent ad aeris solutiones de comitati curiis iudiciis insolutis. In bona manus iniicere atque auctionem vendere possunt. Item ad exitum adducere custodireque rei possessionem atque boni restitutionem de venditione via locationis decernente possunt. Non solum curiis documenta sed etiam cuique propria sicutdivortium notificant. Comprehendi iussionem atque adducendi mandatum in iudicio exsequuntur. Praetereatipstaff qui est apparitori "excelsae curiae" (Anglicehigh court of justice) auxiliarem manum praebent cum explendi munus suum necessitas haberet.
Exsecutionis excelsae curiis baiuli (AngliceHigh Court enforcement officers) sunt officiales exsecutores qui exsocietatatibus lucrativis munus sustinent et quo pro "excelsae curiis" (Anglicehigh court of justice) exsecutiones perficiunt. Paene unum et idem comiti curiae munus baiuli explent.
Diplomate muniti baiuli (AngliceCertificated bailiffs) sunt officiales exsecutores qui exsocietatatibus lucrativis munus sustinent et aerum alienorum diversitatem quamdam pro institutionibus publicis localibus exigunt. In bona manus inicere atque auctionem vendere possunt ut pecunia debita solvatur. Diploma quo muniti sunt habiles eos tantum et nullius praeter eos facit ad exigendum locationis pretium, rei viariae multationes, districtus vectigal atque quod ad dominium non domesticum spectat. Ante bonorum exigentia intra dominium quoddam facta sit, isti baiuli ad placide penetrandum dominium petuntur. Percipere pecunia debita e excelsae vel comitati curiae mandatis non competit in eos.
Sine diplomate baiuli (AngliceNon-certificated bailiffs) sunt officiales exsecutores qui exsocietatatibus lucrativis munus sustinent et aptus ad aerum alienorum diversitatem quamdam exigendam atque in bona manus inicere auctionemque vendere possunt ut pecunia debita solvatur. Nihilominus sine diplomate non sunt habiles ad exigendum locationis pretium, rei viariae multationes, districtus vectigal atque quod ad dominium non domesticum spectat, nec percipere pecunia debita e excelsae vel comitati curiae mandatis competit in eos.
Ballivi aquae (AngliceWater bailiffs) sunt officiales exsecutores et curatores pro aquae temperatione talis lacus, flumen, litus maritimusve. Sunt habiles ad penetrandum dominium privatum, iniciendam manum in bona, licentiae piscandi documenti exhibitionem petendum, poenam notificadam, comprehendi iussionem atque adducendi mandatum in iudicio exsequendum erga quemcumque nocte contra legem pisces capientem.
Absaeculo duodecimoVenetorum Respublica ultra mare in territoris baiulus in munere constituere coepit. Gubernator erat cui officia iudicis mercatorum qui eorum iura tuetur in emporiis portibusque et apud aulas orientales quasdam legati qui stabilem in loco sedem tenebat adiuncta fuerunt. Ut superintendens huic coloniarum parvarum, quae a consulibus gubernabantur, ad curam negotiorum incumbebat atque intra circumscriptione sua auctoritatem super civibus reipublicae omnibus extendebat.
Anno1204 postquam bello parta estConstantinopolis usque Byzantii sub imperio restituta esset anno1260podestatis residentis sub auctoritate baiuli fuerunt. Post annum1277 redintegrata colonia eiusdem ut caput urbe capite orientale vir quidam munere baiuli constantinoplis intitulatus cum iurisdictione Oriente toto fungit, sicut ille podestas ante.
CumImperium Ottomanicum expanderet baiuli officium minuit, id quod consules communes deducit ad substitionem pro istis. Nihilominus officium istud usque ad annum1797 Reipublicae Venetae abolitionem superfuit.
Adolphe Chéruel (1809-1891),Dictionnaire historique des institutions, mœurs et coutumes de la France, Parisiis, 1899.(Francogallice)
René Fédou,Lexique historique du Moyen Âge, Parisiis, 2008, Armand Colin.(Francogallice)
Gauvard, Claude, De Libera, A. et Zink, M. (dir.),Dictionnaire du Moyen Âge, Parisiis, 2002, PUF,(Francogallice)
Frank Anthony, Carl Mantello, A. G. Rigg,Medieval latin an introduction and bibliographical guide, Vasingtoniae, 1996, The catholic university of America press.(Anglice)
Jacques Le Goff, et Jean-Claude Schmitt,Dictionnaire raisonné de l'Occident Médiéval, Pictavii, 1999, Fayard.(Francogallice)
Pierre-Clément Timbal et André Castaldo,Histoire des Institutions Publiques et des Faits Sociaux, Parisiis, 8e éd. 1990, Dalloz,ISBN 2-247-01046-6.(Francogallice)
François-Olivier Touati (dir.),Vocabulaire historique du Moyen Âge (Occident, Byzance, Islam), Parisiis, 1995, La Boutique de l'Histoire.(Francogallice)
André Vauchez (dir.),Dictionnaire encyclopédique du Moyen Âge, Parisiis, 1997, Éditions du Cerf, T.1 et 2.(Francogallice)
Nicolas Viton de Saint-Allais (1773-1842),Dictionnaire encyclopédique de la noblesse de France, Parisiis, 1816.(Francogallice)
