Aristaeus inmythologia Graeca, filiusApollinis etCyrenae,Autonoae maritus,Actaeonis pater, fueritapiculturaecaseique confectionis etolei productionis inventor; mortalis natus inter deos receptus sit. Aristaeus alatus anaglyptis et picturis Graecis archaicis depingitur.
Servius commentator Vergilianus Aristaeum "Apollinem pastoralem" abHesiodo nuncupatum refert.[1] Verba Graeca Hesiodea deperdita sunt, sed aPindaro (qui fabulam Cyrenae refert inPythia IX) Aristaeo epitheta varia attribuuntur,... ἀθάνατον Ζῆνα καὶ ἁγνὸν Ἀπόλλων', ἀνδράσι χάρμα φίλοις ἄγχιστον, ὀπάονα μήλων, ἀγρέα καὶ νόμιον, τοῖς δ' Ἀρισταῖον καλεῖν: "immortalem Iovem et sanctum Apollinem, caris viris delicias proximas, sectatorem ovium, venatorem et pastorem, ab aliis Aristaeum nuncupatum."[2] Carmen Hesiodeum hic laudatum fuitMulierum catalogus, fons fortassePythiae IX atque illius rerum gestarum scriptoris quem secutusDiodorus Siculus fabulas narrat de Aristaeo.[3] Is eadem agnomina refert a nymphis Aristaei nutricibus data,καλεῖν γὰρ αὐτὸν Νόμιον, Ἀρισταῖον, Ἀγρέα,[4] sedApollonius Rhodius abHaemoniis (i.e.Thessaliis).[5] Ab Hesiodo inTheogoniaἈρισταῖος βαθυχαίτης scil. "crinibus longis" appellatur,[6] quae appellatio etiam Apollini attribuitur.[7]
Diodorus Aristaeum ait ab eisdem nutricibus constructionem alveorum, casei confectionem, culturam olivarum didicisse et mox hominibus docuisse;[4] qui ob hoc beneficium Aristaeumhonoribus divinis (ἰσοθέοις τιμαῖς) obsecraverint.[8] Auctores multi Aristaeum usum mellis et apium culturam invenisse,[9] alii olei extractionem.[10] Nonnulli eum ambarum rerum inventorem fuisse referunt,[11] Diodorus autem solus confectionis casei.
Vergilius auctor est AristaeumEurydicam,Orphei mulierem, rapuisse, quae fugiens morsu serpentis mortua est; hac ratione Orpheus in inferos ad uxorem reducendam descendisse.Ovidius autem Eurydicae mortem descensumque Orphei narrat sine nomine Aristaei.[12]
AdBoeotiam venisse dicitur ubiAutonoam in matrimonium duxerit.[13][14][6] Autonoë eoActaeonem peperit,[15] quo a canibus suis necato Aristaeum ad insulamCeum profectum esse;[16][17] deinde autArcadiam[2][18][1] autSardiniam,[19][17][1] sed postea inThraciam ad mysteriaBacchi discenda. Ibi ab hominibus decedens inter deos acceptus est.[20]
Archaeologi dei Aristaei cultum in eisdem locis reperiunt, ubi auctores Graeci eum degisse narrant, sed et in aliis, et praesertim apudsanctuariumOrthiaeLacedaemoniae ubi consors huius deae habebatur.[21]