Malta, bi fermîKomara Maltayê (bimaltayî:Repubblika ta' Malta, biînglîzî:Republic of Malta), dewlet giravekî li başûrêEwropayê dideryaya navînê de ye. Welat jikomgiraveke di navberaÎtalya ûLîbyayê de pêk tê.[1] Girava Maltayê 80 kîlometre ji başûrêSîsîlya (Îtalya), 284 kîlometre rojhilatêTûnis,[2] û 333 kîlometre bakurê Lîbyayê e.[3] Zimanên fermîmaltayî ûinglîzî ne, û 66% ji nifûsê herî kêm biîtalî dizanin.
Bi nifûsa xwe bi qasî 516,000 (2023)[4] li ser rûberek 316 kîlometre çargoşe,[5] Malta ji hêla rûberê ve dehemîn welatê herî piçûk ê cîhanê ye[6][7] û çaremîn welatê serwerî yê herî qelebalix e. Paytexta welêtValleta ye, ku ji hêla rûber û nifûsê ve liyekîtiya Ewropayê paytexta herî piçûk a neteweyî ye. Li gorî daneyên sala 2020an ji hêlaEurostat ve, qada bajarvanî ya fonksîyonel û herêma metropolê tevahiya giravê girtiye û nifûsa wê 480,134 e, û li gorîNeteweyên Yekbûyî, ESPON ûkonsera Ewropayê, "tevahiya axa Malta herêmek bajarî ya yekane pêk tîne".[8][9] Malta her ku diçe wekî dewlet-bajar tê binav kirin,[10][11] û di nav rêzên li ser bajaran[12] an deverên metropolan de jî teyê navnîş kirin.[12]
Malta ji sala 5900 berî zayînê vir ve tê niştecîhkirin.[13] Cihê wê li navenda Deryaya Navîn di dîrokê de girîngiyek stratejîk a mezin daye wê wekî bingehek deryayî,[14] digel rêzek hêzên ku li giravan hevrikî kirine û hikûm kirine, di nav wan de wek gelênfînîk,Kartacayî,yewnan,roma,ereb,norman,aragon,frans,brîtan û hinek din.[15] Dema kuXiristiyanî ji demaXiristiyanên destpêkê ve heye, Malta diserdema navîn de bi giranî welatek misilman di bin serweriya Ereban de bû. Desthilatdariya misilmanan bi îşgala Normanan li ser Maltayê ji hêlaRoger I ve di sala 1091an de bi dawî bû. Malta di sala 1813an de bûkoloniyekî brîtanî, wekî navenda fîloya Deryaya navîn a Brîtanî bû. Ev di demaşerê cîhanî yê yekem de ji hêla hêzên Eksê ve hate dorpêç kirin û bingehek girîng aHevalbendan ji bo operasyonên libakurê Afrîkayê û Deryaya navîn bû.[16][17] Parlamenê Brîtanyayê di sala 1964an de qanûna serxwebûna Maltayê pejirand û serxwebûna Maltayê da ûElizabeth II wekî keyîtîyê wê bû.[15] Welat di sala 1974an de bû sîstemekîkomarî. Ji dema serxwebûnê û vir ve welat endamê rêxistinênNeteweyên Yekbûyî ûHevkariya Gelan ye û di sala 2004an de tevlîyekîtiya Ewropayê bû; di sala 2008 de diravê welêt biEwro bû.
Katolîkî ola dewletê ye, lê destûra bingehîn a Maltayê bi azadiya wijdan û îbadeta olî garantî dike.[18] Aboriya Malta bi giranî bigeştyariyan ve girêdayî ye, ku bi avhewaya xwe ya germtir li gorî welatên din yên Ewropayê, gelek deverên werzişê, û abîdeyênavahîsazî ûdîrokî, di nav de sê cihên mîrateya cîhanê yaUNESCOyê:Ħal Saflieni,[19] Valletta,[20] û heftperestgehên megalîtîk ku yek ji kevintirîn avahiyên serbixwe yên cîhanê ne.[21][22]
^"Wayback Machine"(PDF).web.archive.org. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 27 gulan 2012. Roja gihiştinê 29 îlon 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
^"Wayback Machine"(PDF).web.archive.org. Jiorîjînalê(PDF) di 9 tebax 2022 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 29 îlon 2023.
^"Wayback Machine"(PDF).web.archive.org. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 25 gulan 2017. Roja gihiştinê 29 îlon 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
^"Interim Territoral Cohesion Report"(PDF). Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 23 nîsan 2013. Roja gihiştinê 29 îlon 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
^"Flags, Symbols and their uses".web.archive.org. 29 hezîran 2015. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 29 hezîran 2015. Roja gihiştinê 29 îlon 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
^ab"Wayback Machine"(PDF).web.archive.org. Jiorîjînalê(PDF) di 27 sibat 2017 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 29 îlon 2023.
^"700 years added to Malta's history".web.archive.org. 23 adar 2022. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 23 adar 2022. Roja gihiştinê 29 îlon 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
^Centre, UNESCO World Heritage."Megalithic Temples of Malta".UNESCO World Heritage Centre (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 29 îlon 2023.
^Studies, The OTS Foundation for Neolithic."The OTS Foundation for Neolithic Studies".The OTS Foundation for Neolithic Studies (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 29 îlon 2023.
