Cyprusdə shima lardə kərye gədi kuluwuMediterranean bewo. FəteAsia yen kara yaye, adanza-a siyasanza-adə nguwuso AnəmgədiEurope be. Shima kərye kura kən yakkəme kuru nəm nguwu jamabe suroMediterranean ben.[1][2] Shidə anəmgədiGreecebe-a, anəmTurkeybe-a, fəte Syriabe-aLebanonbe-a, yalafəteIsraelbe-aPalestinebe-a, kuru yala Egyptbe-a lan kara. Bərni kura lardənzəye kuru bərni shiro kurawo ba də shima Nicosia.Cyprus də nasha askərrayeBritishye kərmainzən sədinma Akrotiri-a Dhekelia-a də'a sədin, amma nasha yala-gədi jaziradəyedəTurkish Republic yala Cyprusye kəlanzə'a sədin, shidoni Republic of Cyprus'a United Nations Buffer Zone ye yeksənadə.
Cyprusdə buro salakkin barama-saptəmasoye napsana saa 13,000 kozənalan, naptəram bareyedə ngawo saa duwu gana laayen fəlangzana. Loktu dareram zaman Bronze Age yedən, Cyprus (sadən Alashiya lan bowotin) naptəram bərniye dinaMediterranean ye'a karəngənro garzəna. Cyprusdə am MycenaeanGreekbe datəgəram saa duwu kən indimi BCben napsana. Daren mairiwa kadaye sha səmowona,Assyrians-a,Egyptians kureye-a,Persians-a, sandi doni jaziradə suro saa 333 BC yenAlexander the Great ye səmowonadə. Ngawodən kərmai PtolemaicEgyptbe-a, mairiRomanbe kureye-a gədibe-a, kərmaiArabbe-a, LusignansFrancebe-a, Venetians-adə karnu yakkə kozəna kərmai Ottomanbe kate saa 1571-a 1878-ayen (de jure səta 1914ro saadəna).[3] Cyprus də sha cidiya gomnatiUnited Kingdom yero kalakkada, kəla Cyprus Convention 1878 yen, kuru UK ye sha 1914 lan kəllano.
Fuwu jaziradəyedə lamar kambiyi kate kaduwuwa nowata indidəyen wallono, Greek Cypriots-a Turkish Cypriots-a. Karnu kən 19 lan səta fuwuro saadənan, nəm nguwu Greek Cypriotyedə enosis (kəlakəl Greece'a) gozana, shidoni letəram lardə Greekye 1950s lan walzənadə.[4][5]JamiTurkish Cypriotbedə buro salakkin kərmaiBritishbedə gozaa kotəro mazana, daji jaziradəTurkeyro kəltəro mazana; suro saa 1950s yen,Turkey'a rokko, sandiye letəram taksimye koksana (Cyprus yektə-a letəramTurkish ye yala jaziradəyen koktə-a).[6]Ngawo fitəna kəla lardəye suro saa 1950s yen, Cyprus ro kərmai kəlabe suro saa 1960 lan cedo.[7] Shi tajirwa 1963-64 yedə fitəna kate jama indiyedə suwudəna,Turkish Cypriots 25,000 ma kozənadəga na falro kalaksəna,[8]: 56-59[9]
kuru datəgəram wakiltə Turkish Cypriotbe suro kərmaidəyen suwudəna. Yim kawu kəntawube 15 kəntawu Julybe saa 1974 lan, kərmaidə'a kəriwutə amGreek Cypriotbe-a am kərmai askərraGreekbe-aye sadəna. Kundo adəye səkəTurkey ye Cyprus ro bətərəm sadəna yim kawu 20 July ye lan, shi done kalangai yala Cyprus ye dəga səmowona kuru amGreek Cypriots 150,000 ma kozəna dəga nanzaro kalakca. KəriyeTurkish Cypriot ye gade yala lan sha warmatəgə falye lan koktəna suro saa 1983 yen, shi do ne am dinaye zauro zorzana də kuruTurkey də shima lardə do kəriye bəlin də'a asuzəna ma. Lamarwa anyi-a kuru kəndaaram siyasabe suwudin-adə lamarra kambiyibe lejin.
Cyprus də na do am bəladəriye lezayin ma kuru nasha razəwuye zauro fuwuzəna ma.[25][26][27] Shidə wakil Commonwealth of Nationsbero walzəna tən saa 1961 lan kuru shidə wakil karapka kəlakəltəbaye koksənama hattaEuropean Unionro kəllataro yim kəntawu Maybe kaunzə 1 saa 2004lan.[28] Yim kawu kəntawube 1 kəntawu Januarybe saa 2008 lan, nasha eurobero kara.Cyprus də tussuna nəmkam ngəla NATO'a rozəna amma shiro kəltəro waano, amma suro saa 2024 yen tawatsəgəna kərmadəro kəltəro nyazənaro.[30]
kalima Eteocypriot be ngarkime. Shawari tina, misallo, shidə fərtənzə kalma Sumerianbe copper (zubar) au bronze (kubar) lan kara, na copper ore kura kəla jaziradəben təbandindən.[33]
Kasuwu diyabe men, jaziradə sunzə kalmaLatin be copperro co, mana aes Cyprium men, "su Cyprusbe", dare Cuprumro kasarrata.[33][34]
Shi shatan do Cyprus au amnzə au adanza'a lezənadə shima Cypriot. Kalima Cypriote-a Cyprian-a (dare su kəlanzəye) sandiya faidatin, amma nguwu gənyi.
Su kəriyedəye təlam Greekyen fasartənadə "Cypriot Republic" təlamNasara yen, amma fasari adə hukumamen faidatin ba; "Kərmai Cyprusbe" faidatin susudəro.
Barama-saptəmasodə buro salakkin Cyprusro saa 13-12,000 kozənalan nazana (11,000 səta 10,000 BC ro saadənan), futu loktu na'a Aetokremnos ci kəmaduwu anəmyedən kuru nasha cidi Vretsia Roudiasyedən.[35] Kənde am buro salakbedə kəmowun Cyprusbe 75 cm (2.46 ft) kuru kəmowun Cyprusbe mita 1 (3 ft 3 in) kuruwudə'a kəllata, shidə dabba kura kərmaidəye.[36] Jami barewu zaman Neolithicbedə kəla jaziradəyen saa 10,500 kozənalan (8500 BC) fəlangzana.[37]
Gabcino ngambe kəntawu uskuyedə tiyi adamganaben rəbkata na gade Neolithicbe suro Cyprusben təbandəna.[38] Kawardə saa 9,500 (7500 BC) ro somtəgəna, kəla furum zamanbe Egyptbe kureye dəga kawuzəna kuru nəmkam ndikate feline-humanbe nowatadə taidazə ngaworo kalaksəna.[39] Bəladiya Neolithicye Khirokitia də zauro gənatənamadə shima UNESCO ye awo kaduwuye dunyabewo, alamanna saa 6800 BC yeyi.[40]
Loktu Late Bronze Age yen, saa 1650 BC ye lan Cyprus (sammaso au nasha laan Alashiya lan asutin suro kitawuwa zaman kəmayedən) Mediterranean dunyabe'a kəllataro wallono, kasuwu ngarkime do kau Troodos Mountains lan tuwandin dəye sha suwudə, shi doni naptəramma bərniye'a banazənadə. "Maiya" sandima kərmai lardəwa Mediterraneanbe gadeso'a letayin (misallo firauna'a Mairi Egyptbe Bəlinbe, futu wasikawa Amarnaben ruwotənadə).[41] Su mai Cyprusbe buro salakbedə shima Kushmeshusha, futu wasikawa Ugaritro karnu kən 13th BC lan zutənadən fəlezənayeyi.[42]
Dareram zaman Bronze Ageben, jaziradə am Greekbe indi napsana.[43] Wave buro salakbedə kasuwu Mycenaean Greekbe, sandi doni Cyprusro ziyara badizanadə saa 1400 BC lan. Nabtəram kura Greekyedə wakazəna ngawo zaman ngarkime Mycenaean Greeceye wurtənzəyen saa 1100 səta 1050 BC ro saadənan, jaziradəye halla Greekyedə zaman adəlan badiwono.[46][47] Cyprus də zauro faida'a suro hawar Greek ye lan, na Aphrodite-a Adonis-a ye tambonza, kuru fato mai Cinyras-a, Teucer-a Pygmalion-a ye. Shaidawa kərabeye fəlezana Phoenician buroyedə Kitionlan mbeji, shidoni cidiya kərmai Tyrianben badiyaram karnu kən 10th BCben karadə.[49] Kasuwu Phoenicianbe laa doni Tyre lan isanaro təmazanadə nadə'a sunotə kuru nəm duno siyasabe Kitionbedə'a faraksana. Ngawo c. 850 BC, am Phoeniciansbedə walta garza kuru walta faidata na ibadabedə [na Kathariben].
Cyprus də na zauro faida'a suro gədi Mediterranean yen kara. Shidə mairi Neo-Assyrianbe karnu falro 708 BC lan baditəna, kawu loktu gana laa cidiya kərmai Egyptben kuru dareramdən kərmai Achaemenidbe suro saa 545 BCben sədinro.[46] Cypriotsdə, Onesilus, mai Salamisbe fuwumanzəro, Greek amanzaro kəllata bərniwa Ionianben loktu kəriwu Ionianbe kənasartənyidən suro saa 499 BC kəla Achaemenidsben. Fitənadə'a daptəna, amma Cyprus ye kərmai kəlanzəye'a sədin kuru dunya Greek ye'a sədin.[46] Loktu kərmai Persiaye sammason, kərmai maiwa Cypriotyedə gozaa kozana kuru loktu fitənayen sandiya maiwa Persiaye Asia Minoryedə sandiya wurzana, adəye fəlezəna Cypriotsdə jaziradə'a kərmaizayin nəmkamza mai kuradə'a kuru satrap Persiaye bawo. Mairi'a Cyprus ye də, daraja'a kəlanzaye'a, amma kuwami yaye sandiya kərmai mai kuraye ro gozana.[53]
Jaziradə Alexander kuraye sha 333 BC lan səmowona kuru soja'a Cypriotbedə Alexander'a banazana loktu Tyre'a bətərəm sadənan (332 BC). Mara njiye Cypriotbedəye Amphoterus banatəro zuzaana.[54] Nzəralan, Alexander ye jeneralwa Cyprus ye indi Stasander-a Stasanor-a mbeji, indiso Soli lan, dare indiso satrap ro walzana mairi Alexander ye lan. Ngawo kərmu Alexander ye lan, mairinzə yektə-a, ngawodən kəriwuwa Diadochi ye-a, Cyprus də nasha mairi Hellenistic ye Ptolemaic Egypt yero wallono. Loktu adəlan jaziradə cotto Hellenised ro wallono. Suro saa 58 BC yen Cyprus də sha kərmai Roman ye sowondəna kuru suro saa 22 BC yen Cyprus ro wallono.[46]
