 | Бұл мақала әлітексерістен өтпеді. Тексерілмеген мақалалардағы мәліметтер сенімсіз болуы мүмкін.
|
Эпистаз деп – бір геннің әсерінен екінші бір геннің тежеуін, яғни көрінуіне мүмкіндік бермейтін аллельді емес гендерді айтады.
Белгінің көрінуін тежейтін гендер – эпистаздық гендер деп, ал, әсері басылыңқы болаын гендер – гипостаздық гендер деп аталады. Эпистаз құбылысы > белгісімен белгіленеді. Эпистаздық гендер доминатты да рецессивті жағдайда әсерін көрсете алады. Мысалы, А гені В генінің әсерін тежесе, доминантты эпистаз, ал сс гені D генінің көрінуіне мүмкіндік бермесе, рецессивті эпистаз бола алады. Демек, доминантты эпистаз деп доминатты геннің тежелуін тежеуін айтады. Ал рецессивті эпистаз деп, бір геннің доминантты және рецессивті аллельдерінің әсерін аллельді емес басқа рецессивті генніңтежеуін айтады. Доминантты эпистазға 12:3:1 және 13:3, ал , рецессивтіэпистазға 9:3:4 қатынастарын мысалға келтіруге болады.Кейбір тауық қауырсындарының түсінің тұқым қуалауы доминанттыэпистазға мысал бола алады. Мысалы, леггорн және плимутрок тұқымды тауықтардың қауырсындарының ақ түсі доминантты (ССІІ) және рецессивті (ссii) гендерімен анықталады. Мұнда С гені қауырсынның боялуына , ал , с аллелі қауырсынның боялмауын бақылайды. І гені С генінің әсерінентежегенімен, керісінше, і гені ол әсерді тежей алмайды.Тежегіш гендерді І немесе Su әріптерімен (inhibitor – ингибитор немесеsuppressor – тежеуші сөздерінің бас әріптерінен алынған) белгілейді.Қауырсындары ақ түсті леггорн және плимутрок тұқымды тауықтарды өзара будандастырғанда F 1 ұрпақтарындағы барлық балапандардың қауырсындарыақ түсті болған. Ал.F 1 алынған ақ түсті тауықтарды өзара будандастырғанда ,F 2 -де алынған балапандардың арасында қауырсындары боялған түрлерікездескен. F 2 ұрпақта тауық қауырсыны түсінің ажырауы дигибридтібудандастырудағы ажырау үлгісіне ұқсас жүргенімен, фенотип бойыншаажырау 13:3 қатынасына өзгерген.Яғни, F 2 -де алынған балапандардың ақ түсті болуы генотиптегі С генінтежеуші эпистаздық І генінің болуымен түсіндіріледі. Ал, қауырсындарыбоялған балапандардың генотипінде С генінің әсерін тежейтін доминантты Ігені болмаған. Сондықтан, фенотип бойынша F 2 -де ажырау 13 ақ : 3 боялғанболады.Доминантты эпистазға F 2 -де фенотип бойынша 12:3:1 ажырау типі жатады.Мысалы, жылқыларда қара түс доминантты В генімен , ал осы генніңрецессивті b аллелі жирен түсті анықтайды. Екінші геннің доминанты С гені
эпистаздық қасиет көрсететіндіктен, генотипте В немесе b гендерінің барболуына қарамастан жылқының түсі сұр болады. Мысалы, генотиптері ССВВболатын сұр жылқыларды генотиптері ссbb жирен жылқыларыменбудандастырғанда бірінші ұрпақтардың барлығы сұр түсті болған. Өйткені, Сгені В және b гедеріне эпистаздық қасиет көрсетеді. Қара немесе жирен түсгенотипте рецессивті с аллелі болғанда ғана көрінеді.F 1 -де алынғн гетерозиготалы СсBb – сұр жылқыларды өзара будандастырса,онда F 2 -де: 12 сұр( С-В -; С-bb) : 3 қара ( ccB-) : 1 жирен ( ccbb) болыпажырайды. Яғни ,мұнда С-В- және С-bb генотиптері қосылып сұр түсті,ссВ – қара және ссbb жирен түсті береді.Рецессивті эпистазға комплементарлы гендердің әрекеттесуіндегі 9:3:4қатынасын мысалға келтіруге болады.