Хорватия (xорв.Hrvatska), ресмиХорватия Республикасы (xорв.Republika Hrvatska[xř̩ʋaːtskaː]) —Еуропаның оңтүстік-шығысында,Балқан түбегінде орналасқан мемлекет. ҚұрамынаАдрия теңізіндегі аралдар (ең ірілері — Крк, Црес, Хвар, Корчула, Брач, Паг, Раб, Вис) да кіреді.
Аумағы 56 538 квадрат километр. Халқы 4,7 миллион (2001), оның 78%-ы —хорваттар, 12%-ысербтер, 1%-ысловендер, қалғандарыбосниялықтар,венгрлер, т.б. Ресми тілі —хорват. Дінге сенушілердің көпшілігі —католиктер (72%) мен православиелік христиандар (14%), мұсылмандар (1,5%) менпротестанттар (1%) да бар.
Астанасы —Загреб қаласы. Хорватия — парламенттік республика. Конституциясы бойынша мемлекет басшысы — президент. Жоғарғы заң шығарушы органы — қос палаталы (өкілдер және жупания) Хорватия Республикасының Соборы. Жоғарғы атқарушы органы — үкімет. Аумақтық-әкімшілік жағынан 20 жупанияға бөлінеді. Ұлттық мейрамы — Мемлекеттілік күні, 30 мамыр (1990). 2023 жылдан бастап ақша бірлігі —еуро. Хорватия — БҰҰ-ның (1992), Еуропалық кеңестің (1996) мүшесі.
«Хорватия» атауы (хорват Hrvatska) ортағасырлық латын тілінен шыққан. 9 ғасырда билік еткен тәуелсіз Хорватия мемлекетінің бірінші билеушісі князь Бранимир пападан алды, оның шығу тегі әлі анықталмаған, ол прото-славяндық -Xŭrvatŭ (Xаrvatъ) дан шыққан болуы мүмкін. ол көне парсы тілінен шыққан болуы мүмкін -xaraxwat.
«xъrvatъ» хорват этнонимінің сақталған ең көне жазбасы Башчанская тақтайшасында табылған және «zvъnъmir kralъ xravatъskъ» («Звонимир, хорват патшасы») сияқты көрінеді.
Римге дейінгі кезеңдеАдрия теңізінің жағалауында үндіеуропалық дәуірге дейінгі бірнеше маңыздыархеологиялық мәдениеттер өрбіді, олардың ең көнесі –импрессо мәдениеті болды.Қола дәуірінде Адрия жағалауында осы импрессо мәдениетінің ұрпақтары өмір сүрді, олардың ішіндеБутмир мәдениеті өзкерамикасымен ерекшеленді. Кейінірек бұл аймақта Кастеллер мәдениеті қалыптасып, одан көптеген бекініс қоныстары қалды. Біздің дәуіріміздің басында қазіргі Хорватия аумағы (ол кездеЛибурния деп аталатын)римдіктердің қол астына өтті.
VII ғасырда хорват халқын тудырғанславян тайпалары Адрия теңізінің шығыс жағалауына қоныс аударды. Көп ұзамайХорватия патшалығы аймақтағы ең қуатты мемлекеттердің біріне айналды. 1102 жылыТрпимировичтер әулеті биліктен кетіп, Хорват тәжі Мажарстанмен әулеттік одақ арқылы біріктірілді. XV ғасырдың ортасына қарай елдің солтүстік бөлігітүріктердің билігіне өтті, алДалмацияВенеция республикасының құрамына кірді.Дубровник республикасы, сол кезеңде, өзінің дербестігін сақтап қалды. 1868 жылдан бастап Хорватия мемлекеттік құрылымдарыАустрия-Мажарстан құрамында болды: Далмация тәждік жері ретінде және Хорватия менСлавония Мажарстанның бөлігі ретінде басқарылды.
1526 жылыГабсбургтікІ Фердинандтың сәтті әулеттік некесі нәтижесінде хорват және мажар тәждері Габсбургтер әулетіне берілді. Бұл әулет XX ғасырдың басына дейін Хорватияны басқарды. 1797 жылыКампо-Формия бейбітшілігінен кейін Венеция республикасының құлдырауымен Габсбург монархиясыИстрия,Далмация жәнеДубровник аумақтарын өзіне қосты. 1809–1813 жылдар аралығында бұл аймақНаполеон ФранциясыныңИллирия провинцияларының құрамына кірді.
1991 жылы Хорватия сербтер мен хорваттар арасындағы шиеленіс аясында тәуелсіздігін жариялады. 1991 жылы 19 желтоқсандаИсландия Хорватияны алғаш болып тәуелсіз ел ретінде мойындады. Тәуелсіздік жарияланғаннан кейін елдеұлтаралық қақтығыстар басталып, олХорватиядағы соғысқа (1991–1995) ұласты, соғыс 1995 жылдың соңына дейін жалғасты (Дауыл» операциясы). Хорватия мен Словенияның тәуелсіздік жариялауы Югославияның ыдырауының басы болды. Хорватияның аумақтық тұтастығы 1998 жылы толығымен қалпына келтірілді. Жаңа тәуелсіз Хорватияның алғашқы президентіФраньо Туджман болды.
2012 жылдың 22 қаңтарында Хорватияда референдум өтіп, сайлаушылардың 66,25%-ы елдіңЕуропалық Одаққа кіруін қолдап дауыс берді.
Хорватия Орталық Еуропаның оңтүстігінде, Балқан түбегінде орналасқан. Аумағы 56594 км², акваториясы 33200 км². Акваторияда көптеген аралдар бар, олардың жалпы саны 1185, оның ішінде 67 адам мекендейді.Ең ірі аралдары Крк және Крес.
Солтүстікте Хорватия Словениямен (600 км), солтүстік-шығыста Мажарстанда (348 км), шығыста Сербиямен (314 км), оңтүстігінде Босния және Герцеговинамен (956 км) және Черногориямен (19 км) шектеседі. Ел екі бөліктен тұрады: континенттік, негізінен Сава өзені алабында орналасқан; және Адриатика, Адриатика теңізінің жағалауындағы ұзартылған тар жолақ.
Солтүстік Хорватияда континенттік климат басым, орталықта – жартылай таулы және таулы, жағалауға жақын – Жерорта теңізі. Қысқы температура континенттік бөлігінде орта есеппен -10 °C, таулы аймақтарда -5 °C-тан 5 °C-қа дейін және жағалаудағы аудандарда 0 °C-тан +10 °C-қа дейін жетеді. Жазда ол жағалауда (орта есеппен +25 °C-тан +30 °C-қа дейін), түбектерде орналасқан курорттық аймақтарда (Истрияда - +30 °C) ең жылы болады. Таудағы температура әдетте +15 - +20 °C аспайды, ал континентте ол негізінен +25 °C шамасында болады. Ең аз жауын-шашын аралдарға түседі, жылына шамамен 500-ден 1000 мм-ге дейін. Жағалаудағы жауын-шашын мөлшері жылына 1000-нан 1700 мм-ге дейін жетеді.
Хорватия территориясы 20 округке (хорв.Županije), округтер 122 қалаға (хорв.Gradovi) және 424 қауымдастыққа (хорв.Općine, астанасы қалалық аудандарға (хорв.gradske četvrti, ірі қалаларға бөлінген. жергілікті бөліктерге (хорв.mjesne odbore). Хорватияның астанасы Загреб 21-ші округ мәртебесіне ие.
Өнеркәсіптің жетекші салалары: кеме жасау, машина жасау, химия, тамақ, тоқыма, ағаш өңдеу, электр және электроника, фармацевтика өнеркәсібі. Туризм экономиканың маңызды саласы болып табылады.
Артықшылықтары: тұрақты экономикалық өсу. ХВҚ-ның қолдауымен мемлекеттік шығындарды қысқарту бағдарламасы іске қосылды. Туризмнің өсуі.
Әлсіз жақтары: 2001 жылдан бері жалғасып келе жатқан жекешелендіру және кәсіподақтардың қарсылығы. Соғыстан келген шығын шамамен 50 миллиард долларды құрайды. Жоғары жұмыссыздық (2021 жылғы маусымдағы жағдай бойынша 7,4%).
Хорваттар — ұлт, Хорватияның негізгі халқы. Сондай-ақ Батыс Еуропа мен Америка елдерінде,Аустралияда тұрады. Жалпы саны 5,3 миллион адам (2004). Субэтнографиялық топтары:загор,медьюмур,пригор,личане,фучки,чичи,буньев, т.б. Антропологиялық жағынан балкан-кавказ нәсілінің динар тобына жатады. Славян тобындағы хорват-серб тілінде сөйлейді. Хорваттар мен сербтердің лексикасында аздаған өзгерістер кездеседі. Штокав, чакав, кайкав сынды 3 диалектісі бар. Жазуы латын графикасына негізделген. Католик, православие, протестант, ислам діндерін тұтынады. Ерте ортағасырлық качичи, шубичи, свачичи, магровичи, т.б. славян тайпалары хорваттардың арғы ата-бабалары болып есептеледі. Хорваттар егіншілікпен айналысқан. Олар бидай, т.б. дәнді дақылдар екті, жүзім өсірді. Таулы аймақтағы хорваттар мал шаруашылығымен шұғылданды. Балықшылықпен де айналысты. Халық арасында қолөнер дамыған. Ұсталар ағаштан, металдан, теріден сан алуан бұйымдар жасаған. Құмырашылық өркендеген. Дәстүрлі баспаналары тастан, ағаштан тұрғызылды. Ылғалды аймақтардағы үйлердің іргесі биік етіп жасалды. Жағалаудағы, аралдардағы үйлер екі қабаттан тұрды. Үйдің шатыры су екі жаққа қарай ағатындай етіліп көтерілді. Тас үйлердің мұржалары әсемделіне жасалды. Киімдері: ерлер — жейде мен шалбар, күртеше, көкірекше, жамылғы, шекпен киіп, белбеу тақты, аяқтарына опанки, етік киді; әйелдер — ұзын немесе қысқа көйлек, көкірекше, түрлі алжапқыштар, кең жиналмалы юбка, плащ, т.б. киді. Киімдер түрлі кестелік материалдармен, мәнет, металдармен әшекейленген. Ұлттық тағамдарында нан түрлері көптеп дайындалды. Тамақтары жүгері, қартоп, көкөніс, ет пен балыққа негізделген. Хорваттарда ұзақ уақытқа дейін қауымдық қатынастар сақталып келген. Ұлттық мерекелерінде, жиын-тойларда әндері мен билерін (коло, т.б.) орындалады. Өзіндік фольклоры сақталған.
Осы күні Қазақстанда хорват капиталының қатысуымен алты кәсіпорын тіркелген. 2005 жылы Қазақстан экономикасына құйылған Хорватияның инвестициясы 20 млн. АҚШ доллары көлеміне жақындады. Хорватияның “ИНА”, “Белупо”, “БИДД Самобор”, “Галеб-Промет”, “Тесла”, “Кончар”, “Плива”. “Подравка” атты фирмалары Қазақстанның “Қазконтракт”, “Испат-Кармет”, “Атырау МӨЗ”, “Павлодар МӨЗ”, “Қазметалэкспорт” секілді кәсіпорындарымен тығыз әріптестік қарым-қатынас орнатқан.
