Исраил еДжуртый (ивр. מדינת ישראל, Мэдинат Исраьэл хьэр-бз. دولة إسرائيل, Дауьлат Исраьийл Азиэм и ипшъэ-къуэхьэпӀэм хэт къэрал. Къалэ нэхъышъхьэрЕрусэлэм .
Исраил и шӀыпӀэтхыпхъэр ИсраилырАзиэм и ипшъэ-къуэхьэпӀэ лъэныкъуэм хэт,хы Курытым и къуэкӀыпӀэ лъэныкъуэ Ӏуфэм, ипшъэмкӀэХы Плъыжьым . Къэралым и гъунапкъэхэр здырикӀуэмрэ здыӀухьэхэмрэ: ишъхъэрэмкӀэ -Ливаным , ишъхъэрэ-къуэкӀыпӀэмкӀэ -Шамым , къуэкӀыпӀэмкӀэ -Йорданымрэ ,КъуэхьэпӀэ Йорданым , ипшъэ-къуэхьэпӀэм -Мысырымрэ Газам и лъэныкъуэм .
Къэралыр мы ин шъхьэкӀэ и шӀыпӀэхэр куэду зэшъхьэщокӀхэ.
Нэхъыбэр къушъхьэхэм яубыд:Галилеэм и бгыхэр,Кармэл бгым ,Голан Ӏуашъхьэхэм джоуэ. КъуэкӀыпӀэ лъэныкъуэм Йордан къуэладжэр хэт. Абыхэм пэмыкӀыу къэралым хэтхэр (псоуэ иэ лъэныкъуэкӀэ):Арава пшахъуалъэ ,Хы ЛӀа ,Мехтеш Рамон ,Негев бгыхэр ,Йудей пшахъуалъэ .
Къэралым и псы нэхъ инырЙордан ,Кишон ,Эскиндар ,Ярконом - мы псыплӀыра къэралым иӀэр гъэмахуэм имыгъушъыкӀху. ПсыхъурейКинеретыр къэралым и нэхъ ин, псынэпс иту, и инагъыр 166 км².
Къэралым и хьэйуар субтропик хы курытым щыщу щыт. Мэкъуэуэгъуэм и температурэ курытыр — +24 °C щыкӀэдзауэ +32 °C носыр, шӀычылэм +6 °C щыкӀэдзауэ +20 °C нэс.
Япэрей джурт лъэпкъ пэсырейхэр Исраилым щихьахэр 1200 гъэм ди лъэхъэнэхэм и пэм, а зэманыгъуэм щыщ Исраил шӀыпӀэм хэту къагъуэта 250 джурт хьэблэжъхэр[ 5] филистейхэр йохьэ. Пэштыхьей ӀэнатӀэ зэфӀоувэр япэреуэИсраил пэштыхьей , яужымкӀэЯуда пэштыхьей абыхэм я зэмэныгъуэр щытехуэр XI-X ди лъэхъэгэхэм я пэм.
VIII ди лъэхъэнэхэм япэм щыкӀэдзауэ ди лъэхъэнэм нэс шӀыпӀэр къэрал зэщымыщхэм я ӀэнатӀэм кӀэхьурэ хъурӀэшурейм ,Бабилонейм ,Ахеменидхэм ,Македониэм .
152 гъэм ди лъэхъэнэм ипэм щыкӀэдзауэ 37 гъэм нэс ди лъэхъэнэм ипэмЯудейм джурт лъэпкъХасмонехэр ӀэнатӀэм тохьэхэ.
63 гъэм ди лъэхъэнэм ипэм щыкӀэдзауэЯудейм и шӀыпӀэмУрымым и ӀэнатӀэр лъэш мэхъур хом-хомурэ къэралыр иубыду.Бар Кохба джылэ зыкъэӀэтыгъуэ иригъэкӀуэкӀын игугъа яуж 135 гъэм, урым ӀэнатӀэр къэралым ирагъэкӀыным шъхьэкӀэ джурт лъэпкъым я Ӏохур хэкум зэӀыхьа, Урымхэм цӀыху бгъыгъэ хэкум ирахуахэ, тхыдэм къыхэмнэным шъхьэкӀэ а хэкум джуртхэр исауэ. Лъэпкъым я нэхъыбэрГалилейм икӀахэ.
614 гъэм Палестинэр Къажэрым щыщСасанидхэм яубыд, джуртхэм я дэӀэпыкъуэгъукӀэЕрусэлэмыр яубыдыр. Къажэрхэм къалэр джуртхэм иратыр. Ауэ, Ерусэлэмым джуртхэм я ӀэнатӀэр куэдрэ шъхьэщытакъым, илъэсищ къуэдей.
Византиэр Къажэрым текӀуа яуж Палестинэр аргуэру урымхэм яхокӀуэ 629 гъэм, илъэскӀэ джурт лъэпкъыр яукӀыурэ хэкум ирахухэр.
636 гъэм хьэрып лъэпкъэм я лъэшыгъуэ кӀэдзэгъуэм Палестинэр мыслымэнхэм трахыр урым Византиэм.
Лъэхъэних яужкӀэ къакӀуэхэм хэкур хьэрып лъэпкъхэмрэджорызэмрэ я зэпэубыдыгъуэхэм хэт.
1099 гъэмджорызэм Ерусэлэм пэштыхьей ешъыр, ауэ, 1187 гъэмСэладиным Ерусэлэмыр еубыдыр, 1291 гъэм джорыдзэм я яужырей быдапӀэАкрари хьэрыпхэм яхокӀуэ.
1260-1516 гъэм ПалестинэрмамлыкӀухэм я ӀэнатӀэм кӀэт.
1517 гъэм Исраилым и шӀыпӀэрУэсмэнейм хокӀуэ, сулътӀанСелим I-м еубыд. Илъэс 400-кӀэ хэкурУэсмэнейм и ӀэнатӀэм кӀэта.
1920 гъэмЛъэпкъхэм я лигэ мандатымкӀэКъуэкӀыпӀэ Гъунэгъум и лъэныкъуэУэсмен империэм хэтарБританиэшхуэм и ӀэнатӀэм кӀохьэ, зэманыгъу зэрекӀуэкӀар 1948 накъыгъэм и 15-м нэс. Мандатым мыхьэну зэрихьатэр а шӀыпӀэм джурт лъэпкъым шъхьэкӀэ къэрал къыхагъэкӀыну
Мы тхыгъэм и лъэныкъуэр иджыриитхакъым . Википедиэм хэтхэм я зым зэригугъэмкӀэ, мыбдежьым итын хуэйртегъэпсыхьэуэ тхыгъэ нэгъэса.
Исраилым и Нэхъышъхьэ лэжьыгъэм статистикэм теухуауэ къызэриӀохумкӀэ, 2010 гъэм дыгъэгъазэм и 29-м къэралым джылу дэсар (хэкухэс лэжьэну къэкӀуахэр хэмыту) зэрыхъур 7, 695 млн цӀыху. Абыхэм:джуртхэр - 5,802 млн (75,4%),хьэрыпхэр - 1,573 млн (20,5 % (абыхэм хиубыдэр хьэрып мыслъымэнхэр -палестинхэр ,бедуинхэр ,хьэрып чыристэнхэр ), лъэпкъ мы ину я бжыгъэр хъууэ дэсхэр - 320 мин цӀыху (4,2% (адыгэхэр ,друзхэр ,ермэлыхэр )[ 6]
Гуэдз губгъуэ Исраилым Исраилым и экономикэм дунем ВКӀуП-ымкӀэ 52-нэрей пӀэр еӀыгъ.Ипшъэ-КъуэхьэпӀэ Азиэм хэт къэралхэм япэрейхэм ящыщ экономикэмрэ индустриэмрэкӀэ и зэфӀэтыкӀэр. Къэралым щэхуэгъуэкӀэ экономикэр лъэшу зэфӀэт, кэралыгъуэ ӀэнатӀэри абым хэту.
Къэралым импорт куэд йохьэ: фатэгын, хьэцэпэцэхэр, дзэм шъхьэкӀэ Ӏэшэхэр. Исраилым и шӀыпӀэр бэуэ щымыт шъхьэкӀэ къэралым фӀыуэ зыкъиӀэта къыдэгъэкӀыгъуэ лэжьыгъэхэмрэ аграриэмкӀэ,хьэцэпэцэхэр къэралым ирачэ шъхьэкӀэ пэмыкӀ аграрий лэжьыгъу езы къэралым и шӀыпӀэм къыхахыр.
Налмэс гъэлыдахэр, текнологиэшхуэ Ӏэмэпсымэхэр, аграрий лэжьыгъэхэр къэрал дэгъэкӀ щэныгъэм и нэхъыбу хъура.
Къэрал буджетым дефицитышхуэ иӀэ нэхъыбэм, ар трансфер инхэмкӀэ зэхуашъыр пэмыкӀ къэралхэм къахэкӀхэм. Исраилым къэрал хамэхэм шӀыхуэ телъхэм я ныкъуэ хуэдизырАШЗ-м ей. Абым пэмыкӀыу Штат Зэгуэтхэр япэреуэ щытхэ экономикэмрэ дзэмрэ Исраилым дэӀэпыкъур.
Исраил къэралыр администрациэ куей хыкӀэ мэгуэчыр, зэреджэхэр «мехозот» (ивр. מחוזות
Езы куейхэр куейкуэрыт 50-кӀэ мэгуэчыжьхэ, я цӀэр «нафот» (ивр. נפות
Исраилыр парламент республику щыт.
Къэралым и тхьэмадэр президент, хэзыхырКнессэт , хэхыгъуэр шъэху йокӀуэкӀ, зэрхахыр илъэсибл. Иджырей къэралым и хабзэмкӀэ президентым ӀэнатӀэ иӀэкъым, къэралым и напашъхьу щыт къуэдей, дунем и цӀэкӀэ къэпсалъу. Президентым и ӀэнатӀэкӀэ ишъэ къуэдер ӀэнатӀэгъу зэхуэсым хэтхэр къилъытэнымрэ (ахэр къимылъытауэ щытмэ ӀэнатӀэгъу зэхуэсым хэтхэм я ӀэнатӀэпӀашъхьэхэр яхъуэжь)хьэпсэрысхэр хуит ишъынымрэ (Исраилым и цӀыху хъуар, зэгуэрэм хьэпсэм ихуар, президентым хуит ишъыным елъэӀун пӀалъэ иӀэ).
ХабзэдэгъэкӀыу ӀэнатӀэ нэхъышъхьэр къэралым Кнессэт - зылъэныкъуэ парламент, тхьэмадэ 120 хэту. Тхьэмадэхэр партиэ тхылъхэмкӀэ хахыр.
Хабзэ гъэзанкӀэ ӀэнатӀэпашъхьэр - ӀэнатӀэгъу зэхуэс, шъхьэщытыр абым и тхьэмадэр.
Исраил къэралым Конституциэ иӀэкъым. Абым ипӀэкӀэ щыӀэр «япэрей хабзэхэр», зыпылъыр къэрал зэхэтыкӀэмрэ, джылэм я пӀалъэмрэ хуитыныгъэмрэ.
.svg)
