Kra n tɣawsiwin ɣef wemyag
« Amyag d awal ifettin i lmend n wudem ». Dda Lmulud
Amyag yesskan tigawt nexdem, taɣara neɣ addad n kra tɣawsa. Akka, amyag ditmaziɣt yebḍa ɣef sin isufar:
amyag amagnu, yemmal dacu yexdem (neɣ ara yexdem) umeggay, am: yeffeɣ weqcic ; ssiwel i gma-k ; a d-yawi lɛar... amyag n tɣara, yemmal-d amek iga umeggay, neɣ addad-is, am: yugar ucerrig tafawet ; yettiwriɣ wudem-is ; ɣezzifit aṭas...
Amyag ifetti s:
talɣa tilawt: yella wayen i ɣef d-nettmeslay; neɣ talɣa tibawt: tigawt neɣ taɣara i ɣef d-nettmeslay ur telli wara, neɣ ur tt-temmed ara.
Llan sin n yesmilen n yemyagen, mxallafen kan di tseftit:
amyag alugan (anezmar), taseftit n yezri am tin n wurmir, kecmeɣ (izri), ad kecmeɣ (imal)... amyag arlugan (anammum), taseftit n yezri temxallaf ɣef tin n wurmir, nniɣ (izri), ad iniɣ (imal)...
Talɣa taḥerfit, d tin n wemyag ur nefti wara, ur tesɛi wara imattren udmawanen, amedya: kcem, ali, ddu...
Timeẓri, temmal-d amek teḍra tigawt, ma wezzilet, ma ɣezzifet, ma teḍra yiwet n tikkelt neɣ tettuɣal-d, ma temmed neɣ ala...
Akud yemmal-d melmi teḍra tigawt.akuden n tseftit
urmir ur yettuseqdac ara aṭas weḥd-s, di tigti s tzelɣa n yimal ad i ifetti. A t-naf kan di kra n isuka am: win yebɣan ad yečč, yečč ; qqimet ar azekka, truḥem...
urmir (anaḍ) nesseqdac-it akken ad nmudd tasunḍa neɣ lewṣaya, amedya: awi-t yid-k! ; xdem tid lɛali a tent-tafeḍ...
urmir (imal) nesseqdac-it akken a d-nessken ayen ara yilin ɣer zdat, tigawt mazal ur teḍri neɣ ahat ur tḍerru wara (imal = ad/a + urmir), amedya: tameddit-a ad jbuɣ ɣur-s...
izri nesseftay amayag deg yezri akken a d-nessken kra n tigawt neɣ n waddad iɛeddan, yemmden, amedya: yuli ; tusa-d ; werriɣit...
izri ibaw, talɣa tibawt n wemyag deg yezri, amedya: ur yuki wara ; ur ẓriɣ s anda yerra...
anaḍ ussid, talɣa tussidt n wemyag, amedya: ttali (ali) ; keččem (kcem)...
urmir ussid nesseftay amyag deg wurmir ussid akken a d-nessken s umata tigawt i d-yettuɣalen, yettkemmilen, ur nemmid ara. Amedya:
tigawt neɣ addad yellan imira, atan yettmeslay d gma-s. tigawt i d-yettuɣalen dima, s tasift i d-itekk yal ass. ṣṣifa yellan di kra n tɣawsa, anners yettɣar belxef.
imattaren udmawanen
Amyag, yeftin di kra n wakud, yeddes s umatar udmawan akk d ufeggag, tuddsa-yagi neqqar-as talɣa tamyagant. Amatar udmawan, yesskan-d anwa udem wuɣur yefti wemyag.
Talɣa tamyagant turgamt = t + urga + mt, t - mt, imattaren udmawanenurga, afeggag n wemyag argu deg yezri
Imattaren udmawanen n yemyagen n tɣara am wid n yemyagen imugna, anagar deg yezri i mgarraden.
Ad tafem imattaren n yakk udmawen n tseftit deg imedyaten i d-nebder di taggara.amaɣun
Amaɣun d yiwet n talɣa n wemyag i nesseqdac mti yella umeggay d amassaɣ, amedya: d argaz-nni i d-yusan ; tusa-d tmeṭṭut-nni yettun mmi-s...
Amaɣun d armeskil, ur ifetti wara, ur yettbeddil ara s ubeddel n tewsit neɣ n wemḍan. Yezmer ad yili d ilaw: inudan (izri), ara inadin (imal). Neɣ d ibaw: ur nezmir (izri), ur nzemmer ara (imal).tazelɣa n tnila
Nesseqdac tazelɣa n tnila d/n i wakken a d-nmel s anda neɣ ansa i d-tekka tigawt.
Tazelɣa d tettweǧǧih tigawt ɣer win i d-yettmeslayen, amedya: iruḥ-d iḍelli (iruḥ ɣer win i d-yettmeslayen).
Tazelɣa n tesskanay-d belli tigawt terra ɣer win i d-isellen, neɣ terra ɣer wemkan nniḍen, amedya: iruḥ-n (iruḥ ɣer tama n win i d-isellen neɣ s amkan nniḍen).Imyagen izelman
Imyagen izellumen ttwasilɣen seg yemyagen iḥerfiyen ama d imugna neɣ n tɣara. Ilugan n tseftit-nsen am yemyagen nniḍen.
amyag aswaɣ yettwasileɣ s wezwar n s neɣ yiwet seg talɣiwin-is sse, ssu... amedya: ssekcem (kcem), sluɣ (luɣ), ssider (ader)...
amyag amyaɣ yeskanayen amyebdal n tigawt: myuzzamen = mbadalen tuzzma (wa yezzem wayeḍ). Yettwasileɣ s wezwar n m neɣ yiwet seg talɣiwin-is: mye, myu... amedya: mbeddal (beddel), myezwir (zwir), myuṭṭaf (ṭṭef)...
amyag attwaɣ yeskanay d akken tigawt tettrusu-d ɣef umeggay. Yettwasileɣ s wezwar n ttu, ttwa, neɣ daɣen tt, mm, n, nn. Amedya: ttwakrez (krez), ttucudd (cudd), nnẓem (ẓem), mmečč (ečč)...
Nezmer ad nessileɣ azellum seg wemyag yellan yakan di talɣa n uzellum, d aya umi neqqar izelman izelman, amedya: ttunefk < nnefk < efk, ttuzenz < zzenz < enzKra imedyaten
Amyag amagnu kcemanaḍizriizri ibawurmir imalurmir ussidnekkkecmeɣur kcimeɣ araad kecmeɣkeččmeɣkečč, kemmkcemtkecmeḍur tekcimeḍ araad tkecmeḍtkeččmeḍnetta, nettanyekcemur yekcim araad yekcemikeččemnettattekcemur tekcim araad tekcemtkeččem
nekninekcemur nekcim araad nekcemnkeččemkunwikecmettkecmemur tekcimem araad tkecmemtkeččmemkunnemtikecmemttkecmemtur tekcimemt araad tkecmemttkeččmemtnutnikecmenur kcimen araad kecmenkeččmennutentikecmentur kciment araad kecmentkeččment
- wali tafelwit n tseftit n wemyag kcem
Amyag n tɣara imlulanaḍizriizri ibawurmir imalurmir ussidnekkmelluleɣur melluleɣ araad imluleɣttimluleɣkečč, kemmimlulmelluleḍur melluleḍ araad timluleḍtettimluleḍnetta, nettanmellulur mellul araad yimlulyettimlulnettatmelluletur mellulet araad timlultettimlul
neknimellulitur mellulit araad nimlulnettimlulkunwiimluletmellulitur mellulit araad timlulemtettimlulemkunnemtiimlulemtmellulitur mellulit araad timlulemttettimlulemtnutnimellulitur mellulit araad imlulenttimlulennutentimellulitur mellulit araad imlulentttimlulentAwal ɣef umyag n teqvaylit:Amyag d yiwet n taggayt tanejṛumt tagejdant i ɣef tvedd tefyirt. Di teqvaylit (tamaziɣt s umata), talɣa taḥerfit n umyag d anaḍ, deg udem wis sin asuf. Yis-s i d-tettili tekcimt deg usegzawal. Ad neṭṭef amedya n umyag aru:
Udem wis sin asuf:
Izri | Turiḍ |
izri ivaw | Ur turiḍ ara |
urmir ussid | Tettaruḍ |
imal | Ad taruḍ |
anaḍ | Aru |
anaḍ ussid | Ttaru |
amaɣun | Yuran |
amaɣun n yizri ivaw | Ur nuri |
amaɣun n wurmir ussid | Yettarun |
amaɣun n wurmir ussid ivaw | Ur nettaru |
Di teqvaylit imeqqimen udmawanen ilelliyen d wigi:
-AsufAmalay :nekk -keč-netta
-AsufUnti: nekk-kem-nettat
-Aseget Amalay:nekwni -kunwi-nitni
-Aseget Unti:nekwenti- kunemti-nitenti
Ader:
Izri: Udreɣ Tudreḍ Yuder, tuder Nuder Tudrem(t) Udren(t) | Izri ivaw: Ur udireɣ Ur tudireḍ Ur yudir, tudir Ur nudir Ur tudirem(t) Ur udiren(t) |
Urmir ussid: Ttadreɣ Tettadreḍ Yettader, tettader Nettader Tettadrem(t) Ttadren(t) | Imal: Ad adreɣ Ad tadreḍ Ad yader, tader Ad nader Ad tadrem(t) Ad adren(t) |
Anaḍ: Ader Adert (-emt) | Anaḍ ussid: Ttader Ttadert(-emt) |
Anaḍ ussid ivaw: Ur ttader Ur ttadert (-emt) | |
Amaɣun izri: Yudren | Amaɣun izri ivaw: Ur nudir |
Amaɣun urmir ussid: Yettadren | Amaɣun urmir ussid ivaw: Ur nettader |
Af:
Izri: Ufiɣ Tufiḍ Yufa, tufa Nufa Tufam(t) Ufan(t) | Izri ivaw: Ur ufiɣ Ur tufiḍ Ur yufi, tufi Ur nufi Ur tufim(t) Ur ufin(t) |
Urmir ussid: Ttafeɣ Tettafeḍ Yettader, tettaf Nettaf Tettafem(t) Ttafen(t) | Imal: Ad afeɣ Ad tafeḍ Ad yaf, taf Ad naf Ad tafem(t) Ad afen(t) |
Anaḍ: Af Afet (-emt) | Anaḍ ussid: Ttaf Ttafet(-emt) |
Anaḍ ussid ivaw: Ur ttaf Ur ttafet (-emt) | |
Amaɣun izri: Yufan | Amaɣun izri ivaw: Ur nufi |
Amaɣun urmir ussid: Yettafen | Amaɣun urmir ussid ivaw: Ur nettaf |
Eḍs:
Izri: ḍsiɣ Teḍsiḍ Yeḍsa, teḍsa Neḍsa Teḍsam(t) ḍsan(t) | Izri ivaw: Ur ḍsiɣ Ur teḍsiḍ Ur yeḍsi, teḍsi Ur neḍsi Ur teḍsim(t) Ur ḍsin(t) |
Urmir ussid: Ttaḍsaɣ Tettaḍsaḍ Yettaaḍsa, tettaḍsa Nettaḍsa Tettaḍsam(t) Ttaḍsan(t) | Imal: Ad ḍseɣ Ad teḍseḍ Ad yeḍs, teḍs Ad neḍs Ad teḍsem(t) Ad ḍsen(t) |
Anaḍ: Eḍs ḍset (-emt) | Anaḍ ussid: Ttaḍsa Ttaḍsat(-amt) |
Anaḍ ussid ivaw: Ur ttaḍsa Ur ttaḍsa (-amt) | |
Amaɣun izri: Yuḍsan | Amaɣun izri ivaw: Ur nuḍsi |
Amaɣun urmir ussid: Yettaḍsan | Amaɣun urmir ussid ivaw: Ur nettaḍsa |