შუა საუკუნეებში თანამედროვე უკრაინის ტერიტორია აღმოსავლეთსლავური კულტურის ცენტრი იყო. აქ მდებარეობდაკიევის რუსეთის ძლიერი სახელმწიფო. XIII საუკუნეში უკრაინა დანაწევრებული იყო და მას ლიტვა, პოლონეთი, ოსმალეთი, ავსტრია-უნგრეთი და რუსეთი იყოფდნენ. XVII-XVIII საუკუნეებში აქ ჩამოყალიბდაკაზაკთა რესპუბლიკა, თუმცა უკრაინა კვლავ დაქუცმაცებული რჩებოდა, ვიდრე ის არ გაერთიანდაუკრაინის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის სახით XX საუკუნეში.საბჭოთა კავშირისგან დამოუკიდებლობა ქვეყანამ1991 წელს მოიპოვა.
უკრაინის ტერიტორიაზე მიედინება დიდი მდინარეები:დნეპრი,სამხრეთ ბუგი,დნესტრი,დუნაი. უმაღლესი მწვერვალია მთა ჰოვერლა — 2061 მ. კლიმატი ზომიერი კონტინენტურია, ყირიმის სამხრეთ სანაპიროზე — სუბტროპიკული.
ეტიმოლოგია: „უკრაინა“ სლავურად სასაზღვრო რეგიონს ნიშნავს, შეადარე რუსულს - „Окраина“. ამავე დროს სიტყვა „კრაინა“ უკრაინულში, ბელარუსულში, სერბო-ხორვატულში აღნიშნავს „ქვეყანას“.
ადამიანის პირველი ნასახლარები უკრაინის ტერიტორიაზე ძვ. წ. 4500 წლით თარიღდება, როცანეოლითის ხანაში აყვავდატრიპოლის კულტურა. უკრაინის ტერიტორიაზე ამ კულტურამ გავლენა იქონია ტრიპილიასა დადნესტრ-დნეპრის რეგიონში.რკინის ხანაში ტერიტორია დასახლებული იყო კიმერიელებით, სკვითებითა და სარმატებით. ძვ. წ.700-200 წლებში უკრაინის ტერიტორიაზე არსებობდა სკვითების სამეფო. მოგვიანებით კი, ჯერ ჩნდება ბერძნული კოლონიები, ძირითადად,შავი ზღვის სანაპიროზე:ოლბია,ტირასი,ქერსონესი, შემდეგ კირომის იმპერიის პროვინციაა. მას შემდეგ, რაცჰუნებს ეპყრათ ეს ტერიტორია, იგიბიზანტიის იმპერიის გავლენის ქვეშ მოექცა. ახ. წ.VII საუკუნეში კი ჯერდიდი ბულგარეთის, შემდეგხაზართა სახაკანოს მფლობელობაში იყო, იქამდე, სანამ პირველი სლავური სახელმწიფო, კიევის რუსეთი, არ ჩამოყალიბდა.
IX საუკუნეში დღევანდელი უკრაინის ტერიტორიის დიდი ნაწილი დასახლებული იყორუსი ხალხით. მათ შექმნეს კიევის რუსეთის სახელმწიფო, რომელიც უკრაინის ტერიტორიის გარდა აერთიანებდა დღევანდელბელარუსსა დარუსეთის ევროპულ ნაწილს.X-XI საუკუნეებში კიევის რუსეთი გადაიქცა ევროპის უძლიერეს სახელმწიფოდ, ხოლო მისი დედაქალაქი, კიევი, რუსების უმნიშვნელოვანეს ქალაქად. შემდგომ საუკუნეებში კი დაიწყო რუსული და უკრაინული თვითშეგნების ჩამოყალიბება.პირვანდელი ქრონიკების მიხედვით, კიევის რუსეთის დიდგვაროვნებმასკანდინავიიდან მოიწვიესვარიაგები, რომლებმაც სათავე დაუდეს კიევის რუსეთის პირველ სამეფო საგვარეულოს -რიურიკების დინასტიას. კიევის რუსეთი შედგებოდა რამდენიმე სამთავროსგან, რომლეთაც აერთიანებდა კიევის მთავარი.
ვლადიმირ დიდის (980–1015) ზეობის დროს დაიწყო კიევის სამთავროს ოქროს ხანა. ვლადიმირმა გააქრისტიანა რუსეთი (988), მისმა შვილმაიაროსლავ ბრძენმა (1019–1054) კი ხელი შეუწყო კიევის რუსეთის კულტურულ და ეკონომიკურ აღმასვლას. ეს აღმასვლა კი დაბოლოვდა ცენტრალური ხელისუფლების შესუსტებითა და შემადგენელი სამთავროების დამოუკიდებლობისკენ სწრაფვით. კიევის რუსეთი უკანასკნელ ძალებს იკრებსვლადიმირ მონომახისა (1113–1125) და მისი შვილისმსტისლავის (1125–1132) დროს. ამ უკანასკნელის გარდაცვალების შემდეგ კი კიევის რუსეთი საბოლოოდ დაიშალა სხვადასხვა სლავურ სამთავროდ.
XI-XII საუკუნეებში, გახშირდა მუდმივი თავდასხმები მომთაბარე თურქული ტომებისპაჭანიკებისა დაყივჩაღების მხრიდან. ამის გამო რუსები მისცვივდნენ შედარებით უსაფრთხო და ტყიან რეგიონს, ჩრდილოეთით. კიევის რუსეთი განსაკუთრებით დაზარალდა მონღოლთა შემოსევების დროს.1240 წელს კიევი ააოხრეს მონღოლებმა. საბოლოოდ კიევის რუსეთის ტერიტორიაზე ჩამოყალიბდაგალიჩისა დავლადიმირ-ვოლინის სამთავროები, რომლებიც შემდეგ გაერთიანდნენგალიჩ-ვოლინის სამთავროდ.
2013 წლის ნოემბერში უკრაინის დედაქალაქში დაიწყოევრომაიდანის მოვლენები, რომლის მიზეზიც იყო უკრაინის პრორუსული ხელისუფლების გადაწყვეტილება შეეჩერებინა ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების ხელმოწერის პროცესი. მიმდინარე პოლიტიკური კრიზისი დასრულდა ხელისუფლების ცვლილებით.2014 წლის 23 თებერვალსუკრაინის პრეზიდენტის მოვალეობის შემსრულებელი გახდაალექსანდრე ტურჩინოვი. 27 თებერვალს ყოფილმა ოპოზიციამ ჩამოაყალიბა დროებითი მთავრობაარსენ იაცენიუკის ხელმძღვანელობით. ახალმა პრო-დასავლურმა ხელისუფლებამ აღადგინა ევროინტეგრაციის პროცესი. 21 მარტს იაცენიუკმა ხელი მოაწერა ასოცირების ხელშეკრულების პოლიტიკურ, ხოლო 27 ივნისს ეკონომიკურ ნაწილს.[2]
უკვე თებერვლის ბოლოს და მარტის დასაწყისში აღმოსავლეთ უკრაინაში დაიწყო აქციების სერიები რუსული ენის სტატუსთან დაკავშირებით. აქციის მონაწილეები პრო-რუსული ლოზუნგებით გამოდიოდნენ.[3]
მარტის შუა რიცხვებშიყირიმის ავტონომიურმა რესპუბლიკამ და ქალაქმასევასტოპოლმა რუსეთის მხარდაჭერით, უკრაინის ხელისუფლების წინააღმდეგობის მიუხედავად, გამართა რეფერენდუმი ყირიმის სტატუსის შესახებ. რეფერენდუმის შედეგებზე დაყრდნობით ყირიმმა უკრაინისაგან დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. შემდეგ ეტაპზე ყირიმმა მიიღო გადაწყვეტილება რუსეთთან მიერთების შესახებ ფედერაციის სუბიექტის სტატუსით.
2014 წლის აპრილში აღმოსავლეთ უკრაინაში შეიქმნადონეცკისა[4][5][6] დალუგანსკის სახალხო რესპუბლიკები. 15 აპრილს უკრაინის ხელისუფლებამ სეპარატისტულ რეგიონებშისაომარი მოქმედებები დაიწყო დონეცკისა და ლუგანსკის შეიარაღებული სეპარატისტების წინააღმდეგ.[7]
უკრაინა თავისი 603 700 კმ²-ის ფართობით მსოფლიოში სიდიდით 46-ე სახელმწიფოა (სიდიდით მასზე წინაასამხრეთი სუდანი, მის შემდეგ მოდისმადაგასკარი),ევროპაში კი ყველაზე დიდი მთლიანად ევროპული სახელმწიფო და მეორე კი — ევროპაში მოქცეული ფართობის მხრივ (მას უსწრებს რუსეთის ევროპული ნაწილი, უკრაინის შემდეგ მოდისსაფრანგეთი). იგი მდებარეობს ჩრდილოეთ განედის 44° და 53° გრადუსებს შორის, აღმოსავლეთ გრძედის 22° და 41° გრადუსებს შორის. ქვეყანას გააჩნია 2782 კმ-იანი სანაპირო ზოლიშავსა დააზოვის ზღვაზე გასასვლელით.
უკრაინისლანდშაფტი ძირითადად შედგება ნაყოფიერი სტეპებითა და დაბლობებისაგან, რომლებსაც სერავს ისეთი წყალუხვი და დიდი მდინარეები, როგორიცაადნეპრი,დნესტრი,სამხრეთი ბუგი. უკრაინის მდინარეების უმეტესობა ჩაედინება შავ დააზოვის ზღვაში. ქვეყანას სამხრეთ საზღვარს რუმინეთთან უდგენს მდინარედუნაი. უკრაინის ძირითად მთიან ტერიტორიას შეადგენსკარპატები, რომელიც უკრაინის დასავლეთ ნაწილშია მოქცეული. მისი უდიდესი მწვერვალია მთაჰოვერლა. უკიდურეს სამხრეთ ნაწილში – ყირიმის ნახევარკუნძულზე, სანაპირო ზოლის სიახლოვეს გადაჭიმულია ყირიმის მთიანეთი.[8] უკრაინაში კიდევ არის რამდენიმე მთიანი რეგიონი, როგორიცაა ვოლინ-პოდილიას ზეგანი (დასავლეთით) და დნეპრისპირეთის ზეგანი (მდინარე დნეპრის მარჯვენა სანაპიროზე); აღმოსავლეთიდან ქვეყანაში შემოდის რუსეთის ცენტრალური ზეგანის სამხრეთ-დასავლეთი დეზები, რომლებიც მისდევსრუსეთის ფედერაციასთან საზღვარს. აზოვის ზღვასთან ახლოს მდებარეობს დონეცკის ქედი და აზოვსახლო ზეგანი. სიმაღლის ბუნებრივი უეცარი ცვლილებები ქმნის მრავალ შესაძლებლობასჩანჩქერის წარმოსაქმნელად.
უკრაინაში ჭარბობს ზომიერი კონტინენტური ჰავა,თუმცა სამხრეთ სანაპიროებზე გაბატონებულია ნოტიოსუბტროპიკული ჰავაც.[9] ნალექები არათანაბრად ნაწილდება ხოლმე ქვეყანაში; ქვეყნის დასავლეთი და ჩრდილოეთი ნაწილი ჭარბი ნალექიანობით ხასიათდება, აღმოსავლეთი და სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილები კი ნაკლებ ნალექიანია. დასავლეთი უკრაინა იღებს დაახლოებით 1200 მმ ნალექს წლიურად, ხოლოყირიმი — მხოლოდ 400 მმ-ს. ზამთრების სიმკაცრე იცვლება შავი ზღვისთვის დამახასიათებელი სიგრილიდან ცივ კონტინენტურ ზამთრამდე.საშუალო წლიური ტემპერატურა ჩრდილოეთში არის 5,5 °C, ხოლო სამხრეთში — 11–13 °C-ს.[10]
უკრაინა იყოფა ორ მთავარ ზოოლოგიურ არედ. პირველი მათგანი მდებარეობს ქვეყნის დასავლეთ ნაწილში ევროპის საზღვართან, სადაც ბინადრობენ შერეული ტყეებისათვის ტიპური სახეობები, ხოლო მეორე კი მოთავსებულია აღმოსავლეთ უკრაინაში, სადაც ძირითადად სტეპების ფაუნაა გავრცელებული. ქვეყნის ტყიან მასივებში არცთუ იშვიათად გვხვდებაფოცხვერი,მგელი,ტახი დაკვერნა, ისევე როგორც ბევრი სხვა მსგავსი სახეობა; მტაცებელთა ფლორა განსაკუთრებით თვალსაჩინოდაა წარმოდგენილი კარპატების მთიანეთში, სადაცმურა დათვიცაა გავრცელებული. უკრაინის ტბებსა და მდინარეებში ბინადრობენთახვი დაწავი, ხოლო თევზებიდან —კობრი,ლოქო და სხვანი. ქვეყნის ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ნაწილში ბინადრობენ დიდი რაოდენობით მღრღნელები, მსგავსნიზაზუნებისა და თაგვებისა.
უკრაინაში აღნუსხულია 6600-ზე მეტი სახეობასოკოებისა (ლიქენების წარმომქმნელი სახეობების ჩათვლით),[11][12] მაგრამ ეს რაოდენობა სრული ვერ იქნება. ნამდვილი რაოდენობა სოკოების სახეობისა გაცილებით მეტია იმ შეფასების გათვალისწინებით, რომ მსოფლიოს ყველა სოკოსაგან მხოლოდ 7 % არის დღეს აღმოჩენილი.[13] თუმცა ჯერჯერობით ინფორმაცია გადასამოწმებელია, ჩატარებული იქნა პირველი მცდელობა უკრაინისათვის ენდემური სოკოების სახეობების დათვლისა და იდენტიფიცირებული იქნა 2217 ამგვარი სახეობა.[14]
საკანონმდებლო ორგანო — ერთპალატიანი პარლამენტი - უმაღლესი რადა (450 დეპუტატი).
უკრაინა არისრესპუბლიკა, შერეული, ნახევრად საპრეზიდენტო და ნახავრად საპარლამენტო, მმართველობით, რომელშიც ძალაუფლება გადანაწილებულია საკანონმდებლო, აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლებას შორის. სახელმწიფოს მეთაურიაპრეზიდენტი, რომელსაც ირჩევენ ხუთი წლის ვადით.
აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოა 459 ადგილიანი უკრაინის პარლამენტი-„ვერხოვნა რადა“ (Верховна Рада України). პარლამენტი პასუხისმგებელია მინისტრთა კაბინეტის ჩამოყალიბებაზე, რომელსაც მართავსპრემიერ-მინისტრი.
საპარლამენტო დადგენილებებსა და კანონებს ამტკიცებს პრეზიდენტი, ხოლო ყირიმის პარლამენტის (Верховна Рада Автономної Республіки Крим) დადგენილებები შეუძლია გააუქმოს უზენაესმა სასამართლომ, თუკი რომელიმე დადგენილება ეწინააღმდეგება უკრაინის კონსტიტუციას. უზენაესი სასამართლო არის მართლმსაჯულების უმაღლესი ორგანო უკრაინაში. ადგილობრივი საკრებულოები და ქალაქის თავები აირჩევიან პირდეპირი არჩევნებით. ხოლო რწმუნებულებს რეგიონებში ნიშნავს უკრაინის პრეზიდენტი.
უკრაინაში ძალზე დიდი რაოდენობა პოლიტიკური პარტიებია, რომელთა უმეტესობას აქვს მცირერიცხოვანი წარმომადგენლობა, ამიტომაც უცნობი არიან ფართო საზოგადოებისთვის. მათი უმეტესობა ალიანსში შედიან დიდ პარტიებთან და ქმნიან ბლოკს, რათა მონაწილეობა მიიღონ საპარლამენტო არჩევნებში.
საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ უკრაინას მემკვიდრეობით დარჩა 780 000 ჯარისკაცი თავის ტერიტორიაზე. მის განკარგულებაში იყო მსოფლიოში სიდიდით მესამე ატომური იარაღის არსენალი.1992 წელს უკრაინამ ხელი მოაწერა სტრატეგიული იარაღის შემცირების შეთანხმებას (START), რომლის ძალითაც სახელმწიფოს უნდა გაენადგურებინა ატომური იარაღი და გადაქცეულიყო ატომური იარაღის არმქონე სახელმწიფოდ.1996 წელს კი უკრაინამ შეასრულა პირობა და მას ატომური აირაღი არ გააჩნია. დღესდღეობით სამხედროთა რაოდენობა სიდიდით მეორეა ევროპაში რუსეთის შემდეგ.
უკრაინამ გადადგა თანმიმდევრული ნაბიჯები შეიარაღების შესამცირებლად. მან მოაწერა ხელი შეთანხმებას,კონვენციური შეიარაღებული ძალები ევროპაში. შეთანხმების ძალით მან უნდა შეამციროს ტანკების, არტილერიის, ჯავშანტრანსპორტიორებისა და მეომართა რიცხვი (300 000-მდე).2011 წლამდე მან ახალწვეულთა სამხედრო სამსახური მოხალისეთა სამხედრო სისტემაზე უნდა გადაიყვანოს.
უკრაინა იღებს მნიშვნელოვან მონაწილეობას სამშვიდობო ოპერაციებში. უკრაინული ჯარები განათავსესკოსოვოში და პოლონურ ჯარებთან ერთად შეადგინეს უკრაინულ-პოლონური ბატალიონი, რომელიც კოსოვოში სამშვიდობო მისიას ასრულებდა. უკრაინელი სამშვიდობოები გაეროს მანდატით მონაწილეობდნენ ცეცხლის შეწყვეტის მოლაპარაკებებშილიბანში. ასევესიერა-ლეონესა დაერაყში არის განლაგებული უკრაინის ჯარი. მსოფლიოში 562 უკრაინელი სამხედრო მოსამსახურეა დისლოცირებული.
დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ უკრაინამ ნეიტრალიტეტი გამოაცხადა. მას შეზღუდული სამხედრო პარტნიორობა აქვს რუსეთთან და დსთ-ის სხვა სახელმწიფოებთან.1994 წელს უკრაინამ ხელი მოაწერა პარტნიორობა მშვიდობისთვის ხელშეკრულებას.2002 წელს უკრაინასა დანატოს შორის გაფორმდა ორმხრივი სამოქმედო გეგმა რათა რეფერენდუმის ჩატარების შემდეგ უკრაინას შეეძლოს ნატოში გაწევრიანება.
უკრაინის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულებია: 24 ოლქი, 1 ავტონომიური რესპუბლიკა (ყირიმი) და 2 ქალაქი (კიევი,სევასტოპოლი). კულტურულ-ისტორიული თვალსაზრისით უკრაინას ოთხ რეგიონად ყოფენ: დნეპრისპირეთი (ცენტრი), დონბასი (აღმოსავლეთი), ნოვოროსია (შავიზღვისპირეთი და ყირიმი) დაგალიცია (დასავლეთი).
მოსახლეობა - 45 469 800 (2013), მათ შორისუკრაინელი 77,80 %,რუსი 17,30 %,ბელარუსი 0,60 %,ყირიმელი თათარი 0,50 %,მოლდოველი 0,50 %. ყირიმის გარდა, უკრაინელები უმრავლესობას შეადგენენ ყველა ოლქში. *სახელმწიფო ენა - უკრაინული. მოსახლეობის დიდი ნაწილისთვის მშობლიური ენარუსულია, გავრცელებულია აგრეთვერუმინული,პოლონური,უნგრული.
საბჭოთა ეპოქის განვითარებული სოფლის მეურნეობისა და ინდუსტრიის რესპუბლიკა ამჟამად ენერგომატარებლებზე მთლიანად რუსეთზეა დამოკიდებული. უკრაინის დღევანდელი ეკონომიკისთვის დამახასიათებელია გარდამავალი ეტაპის სირთულეები. ქვეყანა მდიდარია ბუნებრივი რესურსებით -რკინის მადანი,ქვანახშირი,მანგანუმი,ბუნებრივი აირი,ნავთობი,მარილი,გოგირდი,გრაფიტი,ტიტანი,მაგნეზიუმი,ნიკელი,ვერცხლისწყალი, საშენი ხე-ტყე, სასოფლო-სამეურნეო მიწები. ექსპორტში დიდი წილი აქვს ლითონებს, მანქანათმშენებლობის პროდუქციას, კვების პროდუქტებს. ვალუტა - ჰრივნა (UAH).
უკრაინაში დომინანტური რელიგია არის მართლმადიდებელი ქრისტიანობა, რამაც უდიდესი გავლენა მოახდინა უკრაინული ადათ-წესების ჩამოყალიბებაზე. ქალის როლი უფრო ტრადიციებს ემორჩილება და ბავშვების აღრდაში ბაბუები უფრო მეტ და მნიშვნელოვან მონაწილეობას იღებენ ვიდრე ეს დასავლეთშია მიღებული. უკრაინულ მუსიკაზე,არქიტექტურაზე, ხელოვნებაზე განმსაზღვრელი აღმოჩნდა უკრაინის მეზობლების კულტურა.
არასახარბიელოდ იმოქმედა კომუნისტურმა ეპოქამ უკრაინის კულტურაზე.1932 წელს სტალინმა სოციალისტური რეალიზმი გამოაცხადა სახელმწიფო პოლიტიკად საბჭოთა კავშირში. ამან შემოქმედებითად გააღარიბა უკრაინელი ხელოვანები. 1980-იან წლებში საბჭოეთში გამოცხადებულმა გარდაქმნამ მეტი შემოქმედებითი თავისუფლება მისცა მათ.
უძველესი ტრადიციაა უკრაინაში სააღდგომო კვერცხების შეღებვა, რომელთაც უკრაინაშიპისანკუს უწოდებენ. კვერცხების გარეკანზე იდება ცვილის ნიმუშის მისაღებად. ამის შემდეგ კვერცხი იღებება სასურველი ფერით. ცვილის ტარგის მოძრობის შემდეგ, სააღდგომო კვერცხზე სასურველი ფორმის გამოსახულებას იღებენ. ამ ტრადიციას საუკუნოვანი ისტორია აქვს და სათავეს უკრაინის გაქრისტიანებიდან იღებს. ქალაქ კოლომიაში2000 წელს დაარსდა პისანკას მუზეუმი, რომელიც2007 წელს უკრაინის შვიდი საოცრების სიაში შეიტანეს.
ტრადიციული უკრაინული საკვები არის: წიწილა, ღორისა და საქონლის ხორცი, თევზი და სოკო. ასევე, უკრაინელების საკვები რაციონის დიდ ნაწილს შეადგენს პომიდორი, მარცვლეული, ცოცხალი და დამწნილებული ბოსტნეული. ტრადიციული კერძებია:ვარენიკი (მოხარშული ცომის ნაჭრებში გახვეული პომიდორი, სოკო, ყველი ან ალუბალი),ბორში (სოკოს, კომბოსტოს, ჭარხლის, ან ხორცის წვნიანი),გოლაბსკი (კომბოსტოს ფოთოლში გახვეული ბრინჯი, ხორცი და სტაფილო). გავრცელებულია კიევური წიწილა და კიევური კექსი. უკრაინელები სვამენ ხილის წვენს, რძეს, კეფირს, მინერალურ წყლებს, ჩაისა და ყავას, ლუდს, ღვინოსა და უკრაინულ არაყს -გორილკას.
არქიტექტურა: კიევის წმინდა სოფიას ტაძარი, ლვივის ისტორიული ცენტრი.
1 მთლიანადაზიაში, მაგრამ კულტურულ-პოლიტიკური კავშირები აქვსევროპასთან. 2ქვეყნების დიდი ნაწილი აზიაშია. 3აქვს დამოკიდებული და მსგავსი ტერიტორიები ევროპის გარეთ
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
