მოსკოვი მდებარეობს რუსეთის ევროპული ნაწილის ცენტრში,ოკისა დავოლგის შუამდინარეთში. ესაზღვრებასმოლენსკ-მოსკოვის მაღლობი (დასავლეთით),ოკა-მოსკოვის ვაკე (აღმოსავლეთით) დამეშჩორის დაბლობი (სამხრეთ-აღმოსავლეთით). ქალაქის ტერიტორია2012 წლის მონაცემებით შეადგენს 2510 კმ²-ს.[14] მისი მესამედი (877 კმ²) მოქცეულია წრიული საავტომობილო გზის შიგნით, ხოლო დანარჩენი 1633 კმ² — წრიული საავტომობილო გზის გარეთ.
საშუალო სიმაღლეზღვის დონიდან შეადგენს 156 მეტრს. უმაღლესი წერტილი მდებარეობსტეპლი-სტანის მაღლობზე და შეადგენს 255 მეტრს,[15] ხოლო ყველაზე დაბალი —ბესედის ხიდების სიახლოვეს, იქ სადაც მდინარე მოსკოვი ტოვებს ქალაქს. ამ ადგილის სიმაღლე ზღვის დონიდან შეადგენს 114,2 მეტრს.[16] მოსკოვის სიგრძე ჩრდილოეთიდან სამხრეთით წრიული საავტომობილო გზის შიგნით 38 კმ-ია, წრიული საავტომობილო გზის გარეთ — 51,7 კმ, ხოლო დასავლეთიდან აღმოსავლეთით — 39,7 კმ.
ქალაქი მდებარეობს მდინარემოსკოვის ორივე ნაპირზე, მის შუაწელში. ამ მდინარის გარდა ქალაქის ტერიტორიაზე მიედინება რამდენიმე ათეული სხვა მდინარე, რომელთაგან ყველაზე დიდია მოსკოვის მარცხენა —სხოდნია,ხიმკა,პრესნია,ნეგლინაია,იაუზა,ნიშჩენკა და მარჯვენა —სეტუნი,კოტლოვკა დაგოროდნია შენაკადები.[17] ბევრი მცირე მდინარე ქალაქის ფარგლებში მიედინება კოლექტორებში. გარდა ამისა, მოსკოვში კიდევ 400-მდე სხვა წყალსატევია.
2011 წლის27 მარტიდან მუდმივი ზაფხულის დროის შემოღების შემდეგ და1930 წლიდან მოქმედი დეკრეტული დროის გათვალისწინებით, მოსკოვის დრო სარტყლის დროისგან განსხვავდება ორი საათით.
მოსკოვის კლიმატი ზომიერადკონტინენტურია, მკაფიოდ გამოხატული სეზონურობით.ზამთარი (პერიოდი 0 °C-ზე დაბალი საშუალო დღეღამური ტემპერატურით) საშუალოდ გრძელდებანოემბრის მეორედეკადიდანმარტის ბოლომდე. კალენდარული ზამთრის პერიოდში შეიძლება აღინიშნებოდეს ხანმოკლე (3-5 დღე) ძლიერი ყინვების პერიოდი (ღამის ტემპერატურით −20 °C-მდე, იშვიათად −25... −30 °C-მდე). მიუხედავად ამისადეკემბერსა დაიანვრის დასაწყისში ხშირია დათბობა, როდესაც ტემპერატურა −5... −10 °C-დან ადის 0 °C-ზე და უფრო მაღლა, ზოგჯერ +5... +10 °C-ის ნიშნულსაც აღწევს.მეტეოსადგურ რსც-ის მონაცემებით (1981—2010 წლების ნორმა), წლის ყველაზე ცივი თვეა თებერვალი (მისი საშუალო ტემპერატურა შეადგენს −6,7 °C[18]). გარდამავალი სეზონები საკმაოდ მოკლეა. ხანდახან პრაქტიკულად ზაფხულის ტემპერატურა ფიქსირდება აპრილის დასაწყისში, ამავე დროს მაისის ბოლოსა და ივნისის დასაწყისში ხდება სიცივეების დაბრუნება.ზაფხული (პერიოდი +20 °C-ზე მაღალი დღიური და +15 °C-ზე მაღალი საშუალო დღეღამური ტემპერატურით) გრძელდება მაისის შუა რიცხვებიდან სექტემბრის დასაწყისამდე. დღის ტემპერატურა ხშირად აჭარბებს 30 გრადუსიან ნიშნულს (საშუალოდ ზაფხულის სეზონის 6—8 დღე, 2010 წელში — 1,5 თვე. ბოლო 30 წლის განმავლობაში ტემპერატურამ 35-გრადუსიან ნიშნულს 18-ჯერ მიაღწია, საიდანაც 16 შემთხვევა დაფიქსირდა 2010 წელს). ყველაზე თბილი თვეაივლისი (მისმა საშუალო ტემპერატურამ 1981—2010 წლების პერიოდში შეადგინა +19,2 °C).
1981-2010 წლების დაკვირვებით საშუალო წლიური ტემპერატურა +5,8 °C აღწევს. დედაქალაქის მეტეოდაკვირვების ისტორიაში ყველაზე თბილი2008 წელი იყო (საშუალო ტემპერატურამ +7,3 °C შეადგინა[19]), ხოლო ყველაზე ცივი —1888 წელი (+1,7 °C).[20] ნორმის მიხედვით1961-1990 წლების საშუალო წლიურმა ტემპერატურამ +5,0 °C შეადგინა. საშუალო წლიური ქარის სიჩქარე 2,3 მ/წმ-ია. საშუალო წლიური ჰაერის ტენიანობა 77%-ია, დეკემბერში 85% აღწევს, ხოლო მაისში 64%-მდე ეცემა.[21]
დაკვირვებების 130 წლიან პერიოდში ჰაერის ყველაზე მაღალი ტემპერატურა დაფიქსირდა2010 წლის 29 ივლისსანომალიური სიცხის ტალღის[22] პერიოდში და მეტეოსადგურ რსც-ზე შეადგინა +38,2 °C,მეტეოსადგურ ბალჩუგზე ქალაქის ცენტრში დადომოდედოვოს აეროპორტში +39,0 °C. ყველაზე დაბალი ტემპერატურა დაფიქსირებულია1940 წლის 17 იანვარს და შეადგენდა −42,2 °C (მეტეოსადგურიმსმა), მოსკოვის საყრდენმეტეოსადგურ რსც-ზე აბსოლუტური მინიმუმი შეადგენს −38,1 °C (1956 წლის იანვარი).[20]
მოსკოვსა და მის მიმდებარე ტერიტორიებზე წლის განმავლობაში 600-800 მმნალექი მოდის, საიდანაც უმეტესი წილი ზაფხულზე მოდის. ნალექების დონე საკმაოდ დიდ დიაპაზონში მერყეობს და შესაძლებელია მათი როგორც დიდი (მაგალითად,2008 წლისივლისი — 180 მმ ნალექი[23]), ისე მცირე რაოდენობა (მაგალითად,2010 წლის ივლისი — 13 მმ ნალექი). დღის ნათების ხანგრძლივობა მერყეობს 7 საათი 00 წუთიდან (21დეკემბერი) — 17 საათსა 34 წუთამდე (21ივნისი). მზის მაქსიმალური სიმაღლე ჰორიზონტზე — 11°-დან (21 დეკემბერი) - 58°-მდე (21 ივნისი).
მზის ნათების საშუალო წლიური რაოდენობაა — 1731 საათი[28] (საშუალოდ2001—2010 წლების განმავლობაში შეადგინა 1900 საათზე მეტი[29]).
მოსკოვის ტერიტორიაზე არც თუ იშვიათი მოვლენაანისლი დაჭექა-ქუხილი. პერიოდულად მოსკოვში ხდება ისეთი ანომალიური მოვლენები, როგორიცაა ქარიშხლები, თავსხმა წვიმები დატორნადოებიც კი.1998 წლის 20-21 ივნისის ღამით დედაქალაქს თავს დაატყდა ქალაქის ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე დამანგრეველიქარიშხალი.[30]
მიუხედავად მოსკოვის უდიდესი ნაწილის განაშენიანებისა, ქალაქის გამწვანებული ტერიტორიების ფართობი (მოსკომარქიტექტურის2007 წლის მონაცემებით) 34,3 ათას ჰექტარს შეადგენს (ან დაახლოებით უკავია ქალაქის ტერიტორიის 1/3).
მოსკოვის ფაუნა მრავალფეროვანია. მაგალითადლოსების კუნძულის ეროვნულ პარკში ბინადრობენ არა მარტოციყვები,ზღარბები დაკურდღლები არამედ უფრო დიდი ცხოველებიც, როგორიცაატახი,ლოსი დახალებიანი ირემი. ბინადრობს აგრეთვე —მელა,წაულა დაყარყუმი. ლოსების კუნძულის ზემო იაუზის ნაწილში ბუდობენ გარეულიიხვები დაყანჩები, აგრეთვე იშვიათიხოხობი დაგნოლი. ლოსების კუნძული ჯერ კიდევივანე მრისხანეს დროიდან იმყოფება სპეციალური დაცვის ქვეშ — თავიდან როგორც სამეფო ნადირობის ადგილი, ხოლო1983 წლიდან — როგორც ბუნებრივი ეროვნული პარკი.[31]
მოსკოვში ბინადრობს ისეთი იშვიათი ცხოველი, როგორიცაათხილნარის ძილგუდა. მოსკოვში მისი თავშესაფარი ნაპოვნია ბიტცის ტყეში, ლოსების კუნძულის ტყე-პარკში დაიზმაილოვის ტყეში. იშვიათია აგრეთვეშავი ქრცვინი — ის ცხოვრობს მდინარის ხეობებში, რომელთა ნაპირებზეც მდებარეობს ტყეები, მდელოები და ბუჩქნარები. შავი ქრცვინი შემჩნეულია მდინარესხოდნიის რაიონსა დაბრატეევის ჭალაში.
მოსკოვის ეკოლოგიურ სიტუაციაზე გავლენას ახდენს გაბატონებული დასავლეთის და ჩრდილო-დასავლეთის ქარები.[32] ქალაქის წყლის რესურსების ხარისხი უკეთესია ქალაქის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში, მდინარემოსკოვის ზემო დინებაში. ქალაქისეკოსისტემის გაუმჯობესების მთავარი ფაქტორია სკვერების, პარკების და შიდა გამწვანებული ეზოების შენარჩუნება და განვითარება, რომლებიც დაზარალდა ბოლო წლებშიწერტილოვანი განაშენიანების შედეგად.
მოსკოვისეკოლოგიურ მონიტორინგს ახორციელებს 39 ავტომატური სტაციონარული სადგური, რომელიც აკონტროლებს ჰაერში 22 დამაბინძურებელი ნივთერების შემცველობას და დაბინძურების საერთო დონეს.[33]
მოსკოვის დაბინძურების წყაროებს შორის ერთ-ერთ პირველ ადგილზე დგას ავტოტრანსპორტისგამონაბოლქვი აირები.[36] ჰაერს აგრეთვე აბინძურებენთბოელექტროსადგურები, ფაბრიკები და ქარხნები, გახურებული ასფალტის ანაორთქლები.[32]
კონსალტინგური კომპანიაMercer-ის მიერ, მოსკოვი აღიარებულია ევროპის ერთ-ერთ ყველაზე დაბინძურებულ დედაქალაქად (2007 წლის მონაცემებით მოსკოვმა მე-14 ადგილი დაიკავა მსოფლიოს ყველაზე დაბინძურებულ დედაქალაქებს შორის[37]).
რუსეთის ფედერაციის კონსტიტუციის თანახმად, მოსკოვი წარმოადგენს დამოუკიდებელ ფედერალურ სუბიექტს, ე. წ. ფედერალური დანიშნულების ქალაქს.
მოსკოვში აღმასრულებელ ხელისუფლებას ახორციელებს მოსკოვის მთავრობამერის ხელმძღვანელობით, საკანონმდებლოს —მოსკოვის საქალაქო დუმა, რომელიც 35 დეპუტატისაგან შედგება და საიდანაც 18 (2009 წლიდან) პარტიული სისტემით ირჩევა, ხოლო 17 მაჟორიტარულით. მერის უკანასკნელი პირდაპირი წესით არჩევნები ჩატარდა2003 წლის 17 დეკემბერს[14][38].2012 წლის 27 ივნისს მოსკოვის საქალაქო დუმამ მიიღო კანონი, რომლის თანახმადაც ქალაქის მერის არჩევა კვლავ პირდაპირი ფარული კენჭისყრით მოხდება. პირველად2005 წელს კენჭისყრის გაუქმების შემდეგ, სავარაუდოდ2015 წელს ჩატარდება ქალაქის ხელმძღვანელის ახალი პირდაპირი არჩევნები[39].
ადგილზე მართვა ხორციელდება ათი პრეფექტურის საშუალებით, რომელიც მოსკოვის რაიონებს ტერიტორიული ნიშნით აერთიანებს ადმინისტრაციულ ოლქებში და 125 რაიონული სამმართველოთი. კანონის „მოსკოვში ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანიზების შესახებ“ თანახმად,2003 წლის დასაწყისიდან ადგილობრივი თვითმმართველობის აღმასრულებელი ორგანოებია მუნიციპალიტეტები, წარმომადგენლობითი ორგანოები — მუნიციპალური კრებები, რომელთა წევრები ირჩევიან შიდასაქალაქო მუნიციპალური წარმონაქმნის განკარგულების შესაბამისად.
მოსკოვის საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოების, აგრეთვე ქალაქის ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ფუნქციონირების პრინციპები განისაზღვრებაქალაქ მოსკოვის განკარგულებითა და ქალაქის სხვა ნორმატიული აქტებით.
მოსკოვში, როგორც ქალაქში, რომელსაც რუსეთის კონსტიტუციით მინიჭებული აქვს დედაქალაქის ფუნქციები, მდებარეობს ქვეყნის საკანონმდებლო, აღმასრულებელი და სასამართლო ფედერალური ორგანოები, გარდასაკონსტიტუციო სასამართლოსი, რომელიც2008 წლიდან მდებარეობსსანქტ-პეტერბურგში[40].
ქალაქის საქმიან რაიონმოსკოვი-სიტიშიმოსკოვის მთავრობის შენობის ცათამბჯენის მშენებლობის დასრულების შემდეგ მთელი საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლება ამ შენობაში განთავსდება.
მოსკოვი ტერიტორიულ ერთეულებს წარმოადგენსრაიონები,დასახლებები დაადმინისტრაციული ოლქები, რომელთაც გააჩნიათ ქალაქის სამართლებრივი აქტით მინიჭებული დასახელება და საზღვრები.
ადმინისტრაციული ოლქი — ქალაქ მოსკოვის ტერიტორიული ერთეული, შექმნილი შესაბამისის ტერიტორიის ადმინისტრაციული მართვისათვის. ადმინისტრაციული ოლქი მოიცავს მოსკოვის რამდენიმე რაიონსა და დასახლებას. ადმინისტრაციული ოლქის საზღვრები არ შეიძლება კვეთდეს რაიონებისა და დასახლებების საზღვრებს.
რაიონი — მოსკოვის ტერიტორიული ერთეული, შექმნილი ისტორიული, გეოგრაფიული, შესაბამისი ტერიტორიის ქალაქმშენებლობითი მახასიათებლის, მოსახლეობის რადენობის, სოციალურ-ეკონომიკური მახასიათებლის, სატრანსპორტო კომუნიკაციის მდებარეობის, საინჟინრო ინფრასტრუქტურის არსებობის და ტერიტორიის სხვა მახასიათებლის გათვალისწინებით.
2012 წლის 1 ივლისამდე მოსკოვში 125 რაიონი და 10 ადმინისტრაციული ოლქი იყო. 2012 წლის 1 ივლისიდან, მოსკოვის ტერიტორიის გაფართოების შემდეგ, შეიქმნა 2 ახალი ადმინისტრაციული ოლქი[41] (ახალი მოსკოვის დატროიცკის), ხოლო მათ შემადგენლობაში 21 დასახლება.
მოსკოვის რამდენიმე რაიონი წარმოადგენსექსკლავს. ერთ-ერთ ექსკლავს წარმოადგენს ზელენოგრადის ადმინისტრაციული ოლქი, რომელიც ყველა მხრიდან შემოსაზღვრულიამოსკოვის ოლქის ტერიტორიით, სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან ესაზღვრებახიმკის საქალაქო ოლქი, ხოლო ყველა დანარჩენი მხრიდან — მოსკოვის ოლქისსოლნეჩნოგორსკის რაიონი.
თავის მხრივ მოსკოვის ოლქები (გარდა ახალი მოსკოვისა და ტროიცკის) იყოფა რაიონებად. სულ მოსკოვში 125 რაიონია. ოლქების მართვას ახორციელებს საოლქო პრეფექტურები, რაიონების — რაიონული სამმართველოები. ახალი მოსკოვისა და ტროიცკის ოლქებს გააჩნიათ საერთო პრეფექტურა და იყოფიან საქალაქო ოლქებად და დასახლებებად.
მოსკოვის მოსახლეობის რაოდენობის ცვლილება (1740-2000)
მოსკოვირუსეთის მოსახლეობის რაოდენობით უდიდესი და ევროპულ ნაწილში მდებარე ყველაზე დასახლებული ქალაქია[46]. მისიაგლომერაცია 15 მილიონამდე მუდმივი მოსახლით აგრეთვე უდიდესია რუსეთსა და ევროპაში.
მოსკოვის მოსახლეობის რაოდენობამ2002 წლის აღწერის მონაცემებით შეადგინა 10 382 754 კაცი[47]. მიმდინარე სტატისტიკური ანგარიშის ოფიციალური მონაცემებით, ქალაქის მოსახლეობამ2012 წლის 1 სექტემბრისათვის შეადგინა 11 911 100 კაცი[8].2010 წლის აღწერის წინასწარი შედეგებით 2010 წლის ოქტომბრისათვის 11 643 060 კაცი მუდმივად ცხოვრობს მოსკოვში, ხოლო 30 000 დროებით იმყოფება დედაქალაქში[48]. 1 200 000-მა მოსკოველმა სხვადასხვა მიზეზით უარი განაცხადა აღწერაში მონაწილეობაზე[49].ფედერალური მიგრაციის სამსახურის სამმართველოს განცხადებით მოსკოვში მუდმივი რეგისტრაცია გააჩნია 9 060 000 კაცს, დროებითი რეგისტრაცია — 1 100 000 კაცს, მიგრაციულ აღრიცხვაზე დგას 340 000 უცხოელი. ფმსს-ის სპეციალისტების შეფასებით, 600-დან 800 ათასამდე რუსეთის მოქალაქე, ფმს-ში რეგისტრაციის გარეშე ცხოვრობს მოსკოვში[50].
მოსახლეობის ოფიციალური მონაცემები მოიცავს მხოლოდ ქალაქის მუდმივ მაცხოვრებლებს. მოსკოვის ფმს-ის მონაცემების თანახმად ქალაქში დარეგისტრირებულია კიდევ 1 მილიონ 800 ათასი ჩამოსული (სამუშაო მიგრანტები და გასტარბაიტერები, სტუდენტები და სხვ.), აგრეთვე ექსპერტთა შეფასებით, მუდმივად ცხოვრობს 1 მილიონამდე დაურეგისტრირებელი, არალეგალი მიგრანტი და გასტარბაიტერი, მათ შორის არალეგალიიმიგრანტებიც[51].
მოსკოვის მოსახლეობის მუდმივი ზრდა ძირითადად გამოწვეულია მოსახლეობის ნაკადით სხვადასხვა რეგიონებიდან. ეს არის შიდა მიგრაცია, რომელსაც საბჭოთა პერიოდში „ლიმიტიანებს“ ეძახდნენ.
მოსკოვის მოსახლეობის ეროვნული შემადგენლობა 2002 წლის აღწერის მიხედვით შემდეგნაირად გამოიყურება[53]:რუსები — 9 930 410 (91,65 %),უკრაინელები — 154 104 (1,42 %),თათრები — 149 043 (1,38 %),სომხები — 106 466 (0,98 %),აზერბაიჯანელები — 57 123 (0,53 %),ებრაელები — 53 142 (0,49 %),ბელარუსები — 39 225 (0,36 %),ქართველები — 38 934 (0,36 %), პირები, რომელთაც არ მიუთითეს ეროვნება — 668 409 (5,81 %).
მოსკოვში ეთნიკური რუსების პროცენტი აჭარბებს რუსეთის საშუალო მაჩვენებელს (80%), აგრეთვე სომხებისა და ებრაელების მაჩვენებელიც უფრო მაღალია რუსეთის საშუალო მაჩვენებელზე (0,78 % და 0,16 % შესაბამისად). რუსების წილი გაიზარდა 1989 წლის აღწერის შემდეგ, როდესაც მათი მაჩვენებელი 89,7 %-ს შეადგენდა[5].
მოსკოვირუსეთის მასშტაბით უმსხვილესი ფინანსური ცენტრი, საერთაშორისო საქმიანი ცენტრი და ქვეყნის ეკონომიკის ძირითადი ნაწილის მართვის ცენტრია. ასე, მაგალითად მოსკოვში თავმოყრილია რუსეთში რეგისტრირებულიბანკების დაახლოებით ნახევარი[54]. გარდა ამისა, მსხვილი კომპანიების ძირითადი ნაწილი დარეგისტრირებულია და ცენტრალური ოფისები გააჩნიათ მოსკოვში, თუმცა მათი წარმოება შეიძლება რამდენიმე ათასი კილომეტრის მოშორებით მდებარეობდეს.
2008 წლის მონაცემებითმშპ-ის მოცულობით (321 млрд $) მოსკოვი მე-15 ადგილზე იმყოფებოდა მსოფლიოს მსხვილ ქალაქებს შორის[55].
საცალო სავაჭრო ბრუნვამ2007 წელს შეადგინა 2040,3 მილიარდირუბლი (ზრდა 2006 წელთან შედარებით — 105,1 %)[56], საბითუმო ვაჭრობის ბრუნვამ, თავის მხრივ შეადგინა 7843,2 მილიარდი რუბლი (ზრდა 2006 წელთან შედარებით — 122,3 %)[57], მოსახლეობის ფასიანი მომსახურების მოცულობამ — 815,85 მილიარდი რუბლი (ეს არის მთელი რუსეთის მომსახურების მოცულობის 24 %)[58].
კომპანიაErnst & Young-ის მონაცემებით2011 წლისათვის, მოსკოვი იკავებს მე-7 ადგილს ევროპულ ქალაქებს შორის ინვესტიციების მიმზიდველობით და მისი რეიტინგი იზრდება[59].
ქალაქში მუშაობსGSM დაUMTS (3G) სტანდარტის სამი მობილური კავშირის ოპერატორი:„МТС“,„მეგაფონი“,„ბილაინი“, ხოლო მომსახურებასCDMA ტექნოლოგიის ბაზაზე ახორციელებს„Skylink“. უკაბელო ინტერნეტ-კავშირსLTE ტექნოლოგიით წარმოადგენს ოპერატორი„Yota“. ვირტუალური ოპერატორის მოდელით მომსახურებას LTE-ის ბაზაზე აგრეთვე ახორციელებს „მეგაფონი“.
მოსკოვი წარმოადგენს ქვეყნის უმსხვილეს სატრანსპორტო კვანძს. ქალაქი მდებარეობს რკინიგზებისა და ფედერალური ავტომაგისტრალების ქსელის ცენტრში. ქალაქში განვითარებულია მრავალი სახეობის საზოგადოებრივი ტრანსპორტი,1935 წლიდან მოქმედებსმეტროპოლიტენი.
მოსკოვში სარკინიგზო ქსელი წარმოდგენილია ათი ძირითადი მიმართულების მქონე ცხრა ვაგზლით (რვა ვაგზლიდან —ბელარუსის,ყაზანის,კურსკის,კიევის,ლენინგრადის,პაველეცკის,რიგის, იაროსლავის ხორციელდება როგორც საგარეუბნო, ისე შორეულ მარშრუტები ხოლო, ერთი ვაგზალი —სავიოლოვის — ემსახურება მხოლოდ საგარეუბნო გადაზიდვებს),მოსკოვის საოლქო რკინიგზით, რამდენიმე შემაერთებელი ტოტით, ძირითადად ერთმიმართულებიანი, მცირე შეფარდებითი სიგრძის, რომლის ძირითადი ნაწილი მთლიანად მდებარეობს ქალაქის შიგნით.
მოსკოვის ყველა სარკინიგზო ხაზი ეკუთვნისმოსკოვის რკინიგზას, გარდა ლენინგრადის მიმართულებისა რომელიცოქტომბრის რკინიგზას ეკუთვნის და აგრეთვე ერთიანდებამოსკოვის სარკინიგზო კვანძში, ამასთანავე გააჩნიასამსახურეობრივი დამაკავშირებელი ტოტი მოსკოვის რკინიგზის რამდენიმე მიმართულებასთან. მიუხედავად ამისა მოსკოვის რკინიგზის წესების თანახმად ფასები და მგზავრობის გადახდის წესები საგარეუბნო ელექტრომატარებლებში ერთნაირია ყველა მიმართულებით გამონაკლისების გარეშე.
1990—2000 წლებში ზოგიერთი სარკინიგზო ხაზის ტოტი, რომელიც ემსახურებოდა სამრეწველო საწარმოებს, დაიკეტა ამ საწარმოების ქალაქიდან გასვლის ან წარმოების მოცულობის სერიოზული შემცირების გამო.
რკინიგზის ხაზების საერთო სიგრძე ქალაქის ფარგლებში — 394,7 კმ-ია.[60] საგარეუბნო მატარებელი, რომელიც აკავშირებს მოსკოვის ვაგზლებს მოსკოვისა და სხვა ახლომდებარე ოლქებთან, მნიშვნელოვან როლს თამაშობს შიდასაქალაქო გადაზიდვებშიც.
აეროპორტებამდე მისვლა შესაძლებელია არა მარტო ავტოტრანსპორტით, არამედ ექსპრესების გამოყენებით, რომლებიც გადიან სარკინიგზო ვაგზლებიდან:კიევის ვაგზლიდან — ვნუკოვოს აეროპორტში,ბელარუსის ვაგზლიდან — შერემეტევოს აეროპორტში დაპაველეცკის ვაგზლიდან — დომოდედოვოს აეროპორტში.
ქალაქში მოქმედებდააეროვაგზალიც, მაგრამXXI საუკუნის დასაწყისიდან, ფაქტობრივად, დაკარგა თავისი პირდაპირი დანიშნულება. მისი შენობები ქირით გაიცა სავაჭრო ობიექტებზე.2009 წლის მდგომარეობით აეროვაგზლის შენობაში მოქმედებს მხოლოდ რკინიგზისა და ავიაბილეთების სალაროები.
მოსკოვი წარმოადგენს სხვადასხვა მიმართულებისფედერალური ავტომაგისტრალების ქსელის ცენტრს, რომლებიც დედაქალაქს აკავშირებსრუსეთის ფედერაციის სუბიექტების ადმინისტრაციულ ცენტრებთან და მეზობელი სახელმწიფოების ქალაქებთან.
1990-იანი წლებიდან დაწყებული მოსკოვი დადგა მწვავე სატრანსპორტო პრობლემის წინაშე. ქალაქის მთავრობამ რამდენიმეჯერ ცადა საცობების პრობლემის გადაწყვეტა საგზაო მშენებლობების საშუალებით. ასე მოხდა წრიული საავტომობილო გზის რეკონსტრუქცია, აშენდა მესამე სატრანსპორტო წრე,2008 წელს დაიწყომეოთხე წრის მშენებლობა, მაგრამ მიუხედავად ამისა სატრანსპორტო პრობლემა მაინც გადაუჭრელია. მთავრობის აზრით, სატრანსპორტო პრობლემის მოგვარებას ხელს უწყობს ადმინისტრაციული ხასიათის ზომებიც — კერძოდ,2012 წლისივლისიდან პარკირების წესების დარღვევისათვის ჯარიმების მნიშვნელოვანი ზრდა.[61]
აგრეთვე გადაუჭრელი რჩებაპარკირების პრობლემაც, რომლის ქრონიკული უკმარისობაცაა. ადრე იყო მცდელობები ქალაქის ქუჩებზე ფასიანი სადგომების მოწყობისა, მაგრამ2008 წლის10 სექტემბერს მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება, რომლის თანახმადაც მანქანების გაჩერება გზის პირას უფასოა. სადგომები ფასიანი დარჩა ვაგზლებზე, აეროპორტებსა და ქალაქის ცენტრში გამოყოფილ რამდენიმე სპეციალურ ზონაში. პარკირების პრობლემების მოგვარების იმედი ქალაქის საცხოვრებელ რაიონებში მყარდებოდა მოსკოვის სამთავრობო პროგრამაზე„ეროვნული ავტოფარეხი“, მაგრამ უკვე მრავალი წელია პროგრამა „ბუქსაობს“.[62][63]2012 წელს გადაწყდა ფასიანი ავტოსადგომების პროექტთან დაბრუნება. იგეგმება, რომ პირველი ფასიანი ავტოსადგომები 2012 წლის1 ნოემბერს გაიხსნებაპეტროვკისა დაკარეტნი-რიადის ქუჩებზე, ხოლო2013 წლის1 იანვრიდან პარკირება ფასიანი გახდებაბულვარის წრის ფარგლებში მდებარე მრავალ ქუჩაზე.[64]
2009–2010 წლებში ქალაქში 3 მილიონ ერთეულამდე კერძო ავტოტრანსპორტი[14] იყო და მათი რაოდენობა წლიდან-წლამდე იზრდება.
მოსკოვში საბჭოთა პერიოდიდან მოყოლებული მოქმედებს ქუჩების დატოტვილი ქსელი საზოგადოებრივი ტრანსპორტისათვის (ავტობუსი,ტროლეიბუსი,ტრამვაი,სამარშრუტო ტაქსი), რომელთაც ყოველდღიურად 12 მილიონამდე მგზავრი გადაყავთ.[65]
ქალაქში როგორც სამაშრუტო ტაქსებს ისეთი ფართო გავრცელება არა აქვთ ჩვეულებრივტაქსებს, მაგრამ მიუხედავად ამისა, საჭიროების შემთხვევაში ქალაქში მანქანის აყვანა დიდ სირთულეს არ წარმოადგენს, რადგან ბევრ გამოცოცხლებულ ადგილას მორიგეობენ ეგრეთ წოდებული „კერძოები“.
ქალაქში1935 წლიდან მოქმედებსმეტროპოლიტენი, რომელიც ქალაქის ფარგლებში გადაადგილების ძირითად საშუალებას წარმოადგენს. მოსკოვის მეტროპოლიტენი — მსოფლიო საქალაქო სარკინიგზო ტრანსპორტის ქსელის სიგრძითა და მგზავრთა ნაკადის მიხედვით ერთ-ერთი ლიდერია.
მოსკოვის მეტროს დღის განმავლობაში საშუალოდ 6,43 მილიონი მგზავრი გადაყავს (2010 წლის მონაცემებით).[67] ეს მსოფლიოში მეტროს სიტემის გამოყენების ინტენსიურობის მეორე მაჩვენებელია (ტოკიოს მეტროს შემდეგ). მოსკოვის მეტროპოლიტენის ხაზის საერთო სიგრძე — 312,9 კმ-ია, გზისა და სადგურების უმეტესი ნაწილი მიწის ქვეშ მდებარეობს. სულ მოსკოვის მეტროში188 სადგური და 12 ხაზია, მათ შორისაა მსუბუქი მეტროს ხაზიც.[68] მეტროს მრავალი სადგური წარმოადგენს არქიტექტურულ ძეგლს.[69][70]
დედაქალაქში მუშაობსმონორელსიანი გზა, რომელიც არ ეკუთვნის უშუალოდ მოსკოვის მეტროპოლიტენის სისტემას, მაგრამ მიუხედავად ამისა მისი ექსპლუატატორი კომპანიაა„მოსკოვის მეტროპოლიტენი“.[71]
სატვირთო ნავმისადგომები გააჩნიათჩრდილოეთ,დასავლეთ დასამხრეთ სამდინარო პორტებს. სატვირთო სამდინარო გადაზიდვები მდინარე მოსკოვზე ძირითადად უზრუნველყოფს სხვადასხვა სამშენებლო ხასიათის ტვირთის ტრანსპორტირებას; სამხრეთის პორტს გააჩნია მსხვილი საკონტეინერო ტერმინალი.[73][74]
მოსკოვი წარმოადგენს რუსეთის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს საგანმანათლებლო ცენტრს. ქვეყნის პირველი უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების შექმნის მომენტიდან (სლავურ-ბერძნულ-ლათინური აკადემია) ქალაქში თავი მოიყარა განათლების ობიექტების მნიშვნელოვანმა რაოდენობამ.1755 წელსშუვალოვისა დალომონოსოსვის ინიციატივით დაარსდამოსკოვის უნივერსიტეტი — ყველაზე ცნობილი და უძველესი რუსეთში.
2009 წლის ბოლოს მონაცემებით მოსკოვში 264 უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულება იყო, საიდანაც 109 სახელმწიფო ან მუნიციპალური, ხოლო 155 კერძო იყო. სტუდენტების რაოდენობა შეადგენდა 12 811 000 კაცს.[75] მოსკოვის 11 უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებას გააჩნიაეროვნული კვლევითი უნივერსიტეტის სტატუსი.
2010 წლის ბოლოს მონაცემებით მოსკოვში ირიცხებოდა 1727 საგანმანათლებლო სკოლა (1588 სახელმწიფო და 139 კერძო).[76] ქალაქში 168 საშუალო სპეციალური სასწავლო დაწესებულებაა (154 სახელმწიფო და 14 კერძო).[77] არსებობს 2314 სკოლამდელი განათლების დაწესებულება.[78]
მოსკოვში წარმოდგენილია ყველა ძირითადი მსოფლიო რელიგია. ოფიციალურად ქალაქში დარეგისტრირებულია 1000-ზე მეტი რელიგიური გაერთიანება და ორგანიზაცია, რომლებიც წარმოადგენენ 50-მდე სხვადასხვა მიმართულების აღმსარებლობას.
უმსხიველესი რელიგიური ორგანიზაციაარუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია (მოსკოვის საპატრიარქო) — რომელიც მოიცავსმოსკოვის საქალაქო ეპარქიის შემადგენლობაში შემავალ 500-მდე გაერთიანებასა და ორგანიზაციას, 711 მართლმადიდებლურ ტაძარსა და სამრეკლოს, 6 მამათა და 6 დედათა მონასტერს. 645 ტაძარი და სამრეკლო მოქმედია, რომელთა შორის უდიდესიამაცხოვრის ტაძარი — მოსკოვის მთავარი საკათედრო ტაძარი. აგრეთვე 45 ტაძარი და სამრეკლო მშენებლობის პროცესშია.[79] ჟურნალ„Власть“-ის ინფორმაციით,2010 წლის ნოემბრამდე მოსკოვში გაიხსნა 253 მართლმადიდებლური ტაძარი.[80]
ქალაქში მოქმედებსძველი მართლმადიდებლური გაერთიანება და ორგანიზაცია, რომლებიც 10-მდე ეკლესიას ითვლის, ხოლო 13-მდე ტაძარსა და სამრეკლოში ტარდება წირვა-ლოცვა.
ისლამი წარმოდგენილია 25 გაერთიანებითა და ორგანიზაციით. ლოცვა ტარდება 4 მეჩეთში, რომელთაგან უდიდესიამოსკოვის საკათედრო მეჩეთი.
მოსკოვში აგრეთვე წარმოდგენილიაიუდაიზმი (21 გაერთიანება და ორგანიზაცია, 5 სინაგოგა),ბუდიზმი (16 გაერთიანება და ორგანიზაცია, 4 საკულტო ნაგებობა, შენდება 1 ტაძარი),სომხური სამოციქულო ეკლესია (3 გაერთიანება და ორგანიზაცია, 2 ტაძარი, შენდება 2 ტაძარი),კათოლიციზმი (12 გაერთიანება და ორგანიზაცია, 3 ტაძარი),ლუთერანობა (10 გაერთიანება და ორგანიზაცია, 3 ტაძარი),პროტესტანტიზმი (დაახლოებით 260 გაერთიანება და ორგანიზაცია, 42 სამლოცველო სახლი), სხვა რელიგიური მიმართულებები (დაახლოებით 15 საკულტო ობიექტი).[79]
გარდა ამისა, მოსკოვში თავმოყრილია 45 რელიგიური ცენტრი, 10 სასულიერო სასწავლებელი და ამდენივე მონასტერი.
↑32.032.1ალექსეევი, ა.ი. (1999).Москвоведение. Наш город: Учебник для 5—7 классов общеобразовательных учреждений, АНО ИЦ «Москововедение», АО «Московские учебники», მოსკოვი: ., გვ. 69-70.ISBN5785300591.
↑Высшие учебные заведения г. Москвы. Государственный орган федеральной службы государственной статистики по г. Москве. დაარქივებულიაორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-07-11.
3 ოფიციალური. 4 ადმინისტრაციული. 5 ტრანსკონტინენტული ქვეყანა. 6 მთლიანადსამხრეთ-დასავლეთ აზიაშია, მაგრამ გააჩნია სოციალურ-პოლიტიკური კავშირები ევროპასთან.7 მთლიანადმელანეზიაშია, მაგრამ გააჩნია სოციალურ-პოლიტიკური კავშირები სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიასთან.
.jpg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
