| Durèn | |
|---|---|
| Barkas:Dhurèn.jpg | |
| Durèn | |
| Klasifikasi ngèlmiah | |
| Karajan: | Plantae |
| Unranked: | Angiospermae |
| Unranked: | Eudicots |
| Unranked: | Rosids |
| Ordho: | Malvales |
| Famili: | Malvaceae |
| Subfamili: | Helicteroideae |
| Tribe: | Durioneae |
| Génus: | Durio L. |
| Spesies | |
Saiki ana 30 spésies kang diakoni {pirsani tèks) | |
| Sinonim | |
LahiaHassk.[1] | |
Durèn iku kalebutuwuhanwoh-wohan kang wujudwit. Sebutane durèn diprakirakaké saka istilahMalayu yaiku saka tembungduri kang diakhiri panambang-an saéngga dadidurèn.[2] Tembung iki mligi kanggo nyebut woh kang kulite duwéeri kang lancip-lancip.[2]
Wit durèn kalebu jinis familiBombaceae, bangsane wit kapuk-kapukan. Sing umum ingaran durèn yaiku wit saka marga (gènus)Durio,Nesia,Lahia,Boschia, lanCoelostegia.[2]
Tuwuhan durèn asalé saka alasMalaysia,Sumatra, lanKalimantan.[2] Panyebarane durèn menyang arah kulon yaiku ingThailand,Birma,India, lanPakistan. Woh durèn wiwit ngrembaka ingAsia Kidul-wétan kawit abad 7 M.
IngIndonésia, wit durèn ana ing kabéh pelosokPulo Jawa lanSumatra. IngKalimantan lanPapua lumrahé ana ing alas, pinggir kali. Ing donya, wit durèn nyebar marang sakabéhaneAsia Kidul-wétan, sakaSri Lanka,India sisih kidul ngantiNew Guenea. Durèn legi rasané.[2]
Ana akèh jeneng lokal. Jeneng paling akèh tinemu ingKalimantan, kang ngacu marang manéka variyetas lan spésies kang béda. Durèn ingSumatra ditepungi minangkadurèn (padha karobasa Indonésia) landuren (basa Gayo). Ing tlatah Jawa, durèn (basa Jawa,basa Batawi) lankadu (basa Sundha). IngSulawesi, wongManado nyebut woh iki minangkaduriang, sauntara wongToraja nyebutduliang. IngPulo Seram pérangan wétan ingaranrulen.[3]
.jpg)
Wittaunan,ijo langgeng (panggugurangodhong ora gumantung mungsa) nanging ana wektu tinentu kanggo nuwuhaké godhong-godhong anyar (kalamangsaflushing utawa paronan) kang dumadi sawisé mangsa awoh rampung. Tuwuh dhuwur bisa nganti 25–50m gumantung spésiyése,[4] wit durèn asring duwébanir (oyot papan).Pepagan (kulit batang) awerna coklat semu abang, nglothok ora aturan.Tajuké rindhang lan renggang.
Godhong awangun jorong nganti lansét, 10-15(-17)cm × 3-4,5(-12,5) cm; manggon seling-seling; mawa tangké; pangkale lancip utawa tumpul lan pucuke lancip nglandhai; sisih ndhuwur warna ijo padhang, sisih ngisor katutup sisik-sisik warnapérak utawakaemasan kanthi wulu-wulu lintang.[5]
Kembang (uga wohé) muncul langsung saka batang (cauliflorous) utawa pang-pang kang tuwa ing pérangan pangkal (proximal), maklompok sajeroning karangan isi 3-10 kuntum awanguntukal utawa malai rata. Kuncup kembange mbunder, watara 2 cm diametere, mawa gagang dawa. Kelopak kembang wangun tabung sadawané lk. 3 cm, godhong kelopak tambahan kapecah dadi 2-3 cuping awangun bunder endhog. Makutha wangunsudip, kira-kira 2× dawané kelopak, cacahé 5 helai, wernané semu putih.Benang sariné akèh, kapérang dadi 5 dhompol; endhasputiké mbéntuk bongkol, kanthi gagang mawa wulu.[5] Kembang muncul saka kuncupdorman, megar nalika wayah soré lan tahan nganti sapérangan dina. Nalika awan kembang nutup. Kembang iki nyebaraké aroma wangi kang asalé sakaklanjernektar ing pérangan pangkalé kanggo narik kawigatènlawa minangka panyerbuk mligi.[6] Kajian ing Malaysia nalika taun 1970-an nuduhaké yèn panyerbuk durèn yaiku lawaEonycteris spelaea. Panlitèn taun 1996 luwih adoh nuduhaké yèn kéwan liya, kaya ta manuk madu Nectariniidae lan lebah mèlu uga sajeroning panyerbukan telung krabat durèn liyané.[4][7]
Woh durèn duwé jinis kapsul wangunbulet,bulet endhog ngantilonjong, kanthi dawa tekan 25 cm lan diameter tekan 20 cm.[5] Kulit wohé kandel, lumahané mawa pojok tajem ("mawa eri", mula diarani "durèn", sanajan iki dudueri sajeroning pangertènbotani), awerna ijo semu kuning, semu coklat, nganti semu klawu.
Woh ngrembaka sawisépambuahan lan merlokaké 4-6 sasi nganti mateng. Nalika mangsa pamatengan dumadi pasaingan antarwoh ing sawijining golongan, saéngga mung siji utawa sapérangan woh kang bakal mateng, lan sisané palastra. Woh bakal tiba dhéwé yèn wis mateng. Lumrahé bobot woh durèn bisa nganti 1,5 tekan 5kilogram, saénggakebon durèn dadi kawasan kang mbebayani nalika mangsa durèn. Yèn tiba ing sandhuwuré sirah sawijining wong, woh durèn bisa njalari tatu abot utawa malah pepati.
Saben woh duwé lima ruwang (awam ngarani "kamar"), kang nuduhaké akèhégodhong woh kang diduwèni. Saben ruwangan kaisi déning sapéranganwiji, lumrahé telung butir utawa luwih, lonjong tekan 4 cm dawané, lan wernané jambon semu coklat ngilap. Wiji kawungkus déning arilus (salut wiji, kang biyasa diarani "daging woh" durèn) awerna putih tekan kuning padhang kanthi kakandelan kang manéka variasiné, nanging ingkultivar unggul kakandelan arilus iki bisa tekan 3 cm. Wiji kanthi salut wiji sajeroning padagangan diaraniponggè.Pemuliaan durèn diarahaké kanggo ngasilaké wiji kang cilik kanthi salut wiji kang kandel, amarga salut wiji iki wujud pérangan kang dipangan. Sapérangan variétas unggul ngasilaké woh kanthi wiji kang ora ngrembaka nanging kanthi salut wiji kandel (diarani "sukun").
Wit durèn cocogé ditandur ing lemah kang subur (lemah kang sugih unsur organiké). Lemah kang cocog kanggo durèn yaiku jinis lemah grumosol lan andosol. Lemah kang duwé titikan warnanéireng rada klawu, struktur lemahé kang lapisan ndhuwur yaiku lemah remukan, sisih lapisan sakngisoré awujud gumpalan, lan duwé daya serepbanyu kang gedhé. Drajat keasamané lemah kang cocog kanggo durèn yaiku (pH) 5-7, kanthi pH optimum 6-6,5.
Wit durèn kalebu wit taunan kang duwé oyod jero, saéngga mbutuhaké banyu kang cukup. Dhuwuré ora éntuk punjul 800 m dpl. Nanging ana uga wit durèn kang cocog ditandhur ing panggonan kang dhuwur.
Panangkaran durèn ing désa-désa lumrahé kanthi migunakakéwiji. Panangkaran mawa wiji uga dilakokaké kanggo éntuk batang ngisor sajeroningpanangkaran vegetatif. Wiji durèn asifatrecalcitrant, mung bisa urip kanthi kadar banyu dhuwur (sandhuwuré 30% bobot) lan tanpaperlakuan tinentu mung bisa tahan seminggu sadurungé akiréembrioné mati. Kanthi mangkono wiji kudu énggal disemai sawisé wohé dibukak.
Wit durèn wiwit awoh sawisé 4-5 taun, nanging sajeroning budidaya bisa dicepetaké yèn migunakakéwinih asilpanangkaran vegetatif. Tèknik-tèhnik kang dipigunakaké yaiku pancangkokan (arang dilakokaké), panyusuan (arang dilakokaké), panyambungan sandhing (inarching), panyambungan celah (cleft grafting), utawa okulasi (budding).[3] Tèknik kang pungkasan iki saiki kang paling akèh dilakokaké. Sapérangan penangkar saiki uga ngetrepaképanyambungan mikro (micrografting). Tèknik iki dilakokaké nalika batang ngisor isih enom umuré saéngga nambah rikat mangsa tunggu. Kacathet yèn durèn asil panangkaran vegetatif bisa ngembang sawisé 2-3 taun.
Durèn uga mungkinaké ditangkaraké kanthiin vitro (kultur jaringan).
Ama kang nyerang durèn ing antarané yaiku uler panggèrèk woh (gala-gala), uler panggèrèk kembang, lankutu loncat durèn (ngisep cuwèran godhong enom).[3]
Lelara utama durèn yaiku busok oyot lan batangPythium complectens, mati bibit (uga déning patogèn kang padha), lelara blendok/kankerPhytophthora palmivora, lanjamur upas kang nyerang batang/pang.[3][8]
Ing ngisor iki dhaftar variétas durèn (D. zibethinus) ing Indonésia:[9]
| No. | Jeneng varietas | Dhaérah asal | Karakteristik daging woh |
|---|---|---|---|
| 1. | Emas | Pandeglang,Jawa Kulon | kandel, warnané kuning rada kaemasan, manis, tèksturé garing |
| 2. | Hepe | Pandeglang, Jawa Kulon | kandel, warnané kuning pucet, manis, tèksturé garing |
| 3. | Si kuning | Pandeglang, Jawa Kulon | manis, tèkstur garing, wijiné gedhé |
| 4. | Si boboko | Serang, Jawa Kulon | kandel |
| 5. | Si bongkok | Serang, Jawa Kulon | kandel lan duwé aroma kang tajem |
| 6. | Si liter | Serang, Jawa Kulon | wernané kuning pucet lan ora mambu |
| 7. | Matahari | Cianjur, Jawa Kulon | kandel lan manis |
| 8. | Bokor | Cianjur, Jawa Kulon | kandel, kuning, manis, tèksturé garing, wijiné cilik |
| 9. | Gandaria | Sukabumi, Jawa Kulon | kandel, manis, pulen, tèksturé garing |
| 10. | Petruk | Jepara,Jawa Tengah | kandel, manis, kuning, seraté alus, lan wijiné cilik |
| 11. | Vera | Semarang, Jawa Tengah | kandel, kuning, manis, arum, tèksturé garing |
| 12. | Bubur | Semarang, Jawa Tengah | kandel, putih, manis, tèksturé lembèk kaya bubur, lan wijiné gedhé |
| 13. | Kopek/Kempis | Semarang, Jawa Tengah | kandel, kuning kaemasan, aromané tajem, wijiné cilik |
| 14. | Kendi | Semarang, Jawa Tengah | kuning cerah, manis, arum, tèksturé garing |
| 15. | Kerikil | Semarang, Jawa Tengah | kuning semu putih, manis, tèksturé lembèk |
| 16. | Menorèh | Yogyakarta | kandel, kuning cerah, manis rada pait, arum, tèksturé garing |
| 17. | Sukun | Malang,Jawa Wétan | kandel, garing, tèksturé alus, putih rada kuning, manis, lan duwé wiji siji |
| 18. | Sunan | Malang, Jawa Wétan | kandel, garing, tèksturé alus, manis, arum, lan wijiné cilik |
| 19. | Bajul | Malang, Jawa Wétan | |
| 20. | Dhépok 1 | Malang, Jawa Wétan | kandel, kuning rada putih, manis, aromané tajem |
| 21. | Dhépok 2 | Malang, Jawa Wétan | kandel, kuning kaputihan, manis, aromané tajem |
| 22. | Simas | Malang, Jawa Wétan | kuning pucet, manis, tèksturé garing |
| 23. | Sukarno/Ajimah | Malang, Jawa Wétan | |
| 24. | Bido | Jombang, Jawa Wétan | kandel, manis rada pait, tèksturé garing |
| 25. | Wonosalam | Mojokerto, Jawa Wétan | kandel, kuning, manis, tèksturé garing |
| 26. | Bestala | Buleleng,Bali | kuning padhang, manis, aromané kuwat, tèksturé garing |
| 27. | Jering | Buleleng, Bali | rada kapérakan pucet, manis rada pait |
| 28. | Gloso | Buleleng, Bali | manis, tèksturé garing |
| 29. | Setapak | Pasaman,Sumatra Kulon | kandel, kuning pucet, manis, aromané tajem, tèksturé garing |
| 30. | Belimbing | Pasaman, Sumatra Kulon | kuning, manis, tèksturé garing |
| 31. | Jantung | Pasaman, Sumatra Kulon | kuning, manis, aromané kurang kuwat, lembut, wijiné gedhé |
| 32. | Sari Kampih | Tanah Datar, Sumatra Kulon | kandel, kuning kusem, manis, tèksturé garing |
| 33. | Bantal | Bengkulu | kandel, putih rada kapérakan, manis |
| 34. | Tembago | Bengkulu | kandel, kuning tembaga, manis |
| 35. | Mentéga | Bengkulu | kandel, kuning padhang, manis |
| 36. | Lepot | Kutai Kulon,Kalimantan Wétan | kandel, manis, tèksturé garing |
| 37. | Gajah | Manado,Sulawesi Lor | kuning |
| 38. | Mentéga | Manado, Sulawesi Lor | kandel, wernané rada kuning, manis, tèksturé garing |
Ing Malaysia, kultivar durèn unggul asil selèksi diwènèhi kodhe nomer kanthi abjad D ing ngarepé. Sapérangan ing antarané yaiku
Saliyané wohé kanggo panganan kang seger lan kanggo olahan liyané, pérangan liya saka durèn uga duwé paédah kanggo kauripanmanungsa[2]. Wit-witané bisa kanggo nyegah érosi ing lahan utawalemah kang miring.Kayuné bisa kanggo bahan yasan utawa perkakasrumah tangga.Wijiné kang duwé kandhunganpati kang gedhé, duwé potènsi kanggo alternatip panganan. Sauntara kulité bisa dimupangataké kanggo awu gosok, carané dipépé nganti garing lan dibakar nganti remuk.
Dilapuraké, saka watara 27 jinis durèn ing alam donya, 18 jinis ing antarané thukul ingKalimantan, 11 jinis ingMalaysia, lan 7 jinis ingSumatra.[10] Akèhé jinis durèn ing Kalimantan duwé gambaran manawa tlatah iki dadi sentra wigati utawa punjer kanggo panyebarané durèn.[11] IngIndonésia bisa tinemu jinis durèn kang pirang-pirang warna ana kang béda ing rasané, aromané, lan warna daging wohé (isiné), uga ana durèn kang ora ana wijiné.[11]
Durèn kalebu komoditas woh-wohan kang duwé pangaji ékonomis ing pasaran.[11]Indonésia ing taun 1985/1986 dilapuraké dadi nagara pangasil durèn paling akèh nomer loro sawiséThailand, yaiku ngasilaké 200.000 ton[12]. Nanging saiki Indonésia malah ngimpor woh-wohan saka Thailand, kalebu uga durèn.[11] Masalah iki disebabaké amarga kualitas durèn Indonésia luwih cilik ketimbang durèn saka Thailand. Kamangka Indonésia, mligi Kalimantan iku dadi punjer panyebarané durèn.[11]
Akeh panganan kang duwé bahan dhasar Durèn, kaya ta ager-ager rasa durèn, ès durèn nganti sop durèn. Sop durèn wis wiwit kondhang ing salah sawijining tlatah kaya ta Dhépok kan Jakarta. Ana salah sawijining warung ès kang nyepakaké sop durèn kanggo pelanggané. Sop durèn iku mau duwé peranganing jeni; ana sop duren ketan, sop duren klapa, sop duren roti, sop duren keju lan liya-liyané. Sop duren kang kondhang ing kutha Dhépok ana ing dalam Margondha. Regané sop durèn iku mau mung Rp 8.000,-nganti Rp 12.000,-.
 | Andharan saka Wikibausastra |
 | Médhia saka Commons |
 | Warta saka Wikinews |
 | Cuplikan saka Wikiquote |
 | Tèks saka Wikisource |
 | Buku tèks saka Wikibooks |
 | Matèri sinau saka Wikiversity |
