Svartfjallaland, einnig þekkt semMontenegró[1] (Crna Gora á svartfellsku) er land í suðaustanverðriEvrópu áBalkanskaga. Landið á strönd aðAdríahafi og landamæri aðKróatíu í vestri,Bosníu og Hersegóvínu í norðvestri,Serbíu í austri ogAlbaníu í suðri. Svartfjallaland var hlutiJúgóslavíu mestalla20. öldina en hafði verið sjálfstætt áður. Eftir upplausn Júgóslavíu á 10. áratug 20. aldar voru einungis Svartfjallaland og Serbía eftir í ríkjasambandi, fyrst undir nafni Júgóslavíu en síðar semSerbía og Svartfjallaland. Svartfellingar samþykktu með 55% meirihluta íþjóðaratkvæðagreiðslu þann21. maí2006 að rjúfa sambandið við Serbíu og var sjálfstæði formlega lýst yfir3. júní sama ár.
Á 9. öld mynduðust þrjú serbnesk furstadæmi þar sem Svartfjallaland er nú:Duklja í suðri,Travunia í vestri ogRaska í norðri. Árið1042 leiddi furstinnStefan Vojislav, eða Stefan konungur Duklja uppreisn gegnAustrómverska keisaradæminu sem varð til þess aðVojislavljević-ættin náði völdum í Duklja. Duklja náði hátindi sínum á síðari hluta11. aldar, en á13. öld var farið að nota nafnið Zeta yfir ríkið í stað Duklja. Á14. öld ríkti fyrstBalšić-ættin yfir Zetu ogCrnojević-ættin. Á15. öld var farið að nota heitiðCrna Gora (feneyska:Monte Negro) yfir landið. Eftir að Crnojević-ætt leið undir lok ríktu biskupar yfir landinu til1696 og síðan hin serbneska biskupaættinPetrović-Njegoš sem við völd til1918. Saga Svartfjallalands einkennis af Klerkaveldisstjórnarfari, en slíku stjórnarfar tókst að halda heimsveldum úti þar sem að rétttrúnaðarkirkjan gengdi lykilhlutverki fyrir afkomu ríkisins. Frá 1918 var landið síðan hluti af Júgóslavíu en varð aftur sjálfstætt ríki árið 2006.
Petrović-Njegoš ættin er talin hafa mótað menningu og sjálfsmynd nútíma Svartfjallands, þá sérstaklega Petar II Petrović-Njegoš sem var ljóðskáld og biskup serbnesku rétttrúnaðarkirkjunnar. Hans framlag til bókmennta og tungu er talið hafa gengt lykilhlutverki í því að serbneska hafi lifað af sem tungumál þar sem að landið var fyrst hernumið snemma á 20. öld af Austurríki-Ungverjalandi og síðar af Nasistum.[2]
HeitiðCrna Gora sem merkir „svartafjall“ og var notað yfir stóran hluta landsins á 15. öld eftir að Crnojević-ætt náði völdum í Efri-Zetu. Þetta landsvæði var síðan kallaðGamla Svartfjallaland (serbneska:Stara Crna Gora) á 19. öld til að greina það fráBrda (fjöllum) sem bættist við lönd furstadæmisins. Furstadæmið stækkaði síðan í nokkrum skrefum í kjölfarBalkanskagastríðanna í upphafi 20. aldar og náði þá líka yfirGömlu Hersegóvínu og hlutaMetohija ogRaška.
Nafn landsins á mörgum tungumálum er dregið affeneyska heitinuMonte Negro („svartafjall“) sem hefur verið þekkt frá því á miðöldum. Þó tíðkast tökuþýðingar einnig, svo semSchwarzenberg áþýsku,Karadağ átyrknesku ogMali i Zi áalbönsku ogSvartfjallaland á íslensku.[1]
Írómverskum heimildum er talað um ættbálkinnDocleatae í bænumDoclea (Podgorica) við ströndina. Rómverjar lögðu svæðið undir sig árið9. Á6. öld lögðuSlavar svæðið undir sig og stofnuðu þar serbneska furstadæmiðDuklja sem var að nafninu til hluti afAustrómverska keisaradæminu. Duklja var miðpunktur átaka milli Serba og Rómverja og varð sjálfstætt ríki árið1024. Það lagði undir sig löndinBosníu ogRaška og varð konungsríki fáum áratugum síðar. ÞegarKonstantínus Bodin lést árið1101 hófst röð borgarastyrjalda sem lauk með því að stórfurstinnStefan Nemanja lagði landið undir sig. Eftir það var Svartfjallaland hluti afStórfurstadæminu Serba sem héraðið Zeta.
Þegarserbneska keisaradæmið féll á síðari hluta14. aldar náðiBalšić-ætt völdum í Zetu. Árið1421 lögði önnur ætt Svartfjallaland undir sig um skamma hríð en árið1455 náðu höfðingjar afCrnojević-ætt völdum og gerðust sjálfstæðir lávarðar í Zetu. Þetta var síðasta furstadæmið á Balkanskaga sem féll í hendurTyrkjaveldis, árið1496. Svartfjallaland varð þá um tíma hluti af stærri umdæmum (sanjökum) eða sérstakt sanjak. Tyrkir veittu Svartfjallalandi aukna sjálfstjórn á 16. öld en uppreisnir gegn þeim voru samt tíðar ogskæruhernaður algengur.
Í valdatíð Nikulásar Petrović-Njegoš I (1860-1910) varð landið að sjálfstæðu furstadæmi. Nikulás keisari var einn vinsælasti leiðtogi Svartfjallands, hann nútímavæddi stofnanir samfélagsins. Fyrsta stjórnarskráin tók gildi árið 1905 þar sem menntun og bókmenntir voru efst á baugi. Nikulás var mikill þjóðernissinni, hans þekktustu bókmenntaverk voru serbneskir föðurlandssöngvar um Svartjalland „Onamo, namo!“ og „Keisaraynja Balkanskagans.“[3]
ÍBalkanskagastríðunum stækkuðu Svartfellingar land sitt enn frekar en létu hluta þeirra landvinninga frá sér að kröfu evrópsku stórveldanna. Ífyrri heimsstyrjöld gekk Svartfjallaland í lið meðbandamönnum gegnMiðveldunum og sagði Austurríki-Ungverjalandi stríð á hendur. Þrátt fyrir andspyrnu sem Serbía og Frakkland studdu tókst Austurríkismönnum að leggja landið undir sig árið 1916. Nikulás Petrović-Njegoš konungur flúði fyrst til Ítalíu og síðan til Frakklandi.
Fáni Græningja: „Fyrir rétt, heiður og frelsi Svartfjallalands“
Eftir fyrra stríð árið 1918 ákvaðþingið í Podgorica að setja Petrović-Njegoš ættina af og verða hluti afKonungsríkinu Serbía sem síðar varðKonungsríkið Júgóslavía. Serbía var þá undir stjórn Karadjordjević-konungsfjölskyldunnar sem er afkomandi Petrović-Njegoš konungsfjölskyldunnar. Margir stjórnmálamenn í Podgorica voru hinsvegar ósáttir með sameiningu við Serbíu. Ein þekktasta uppreisn Svartfjallalands gegn sameiningu við Serbíu átti sér stað árið 1919 á rétttrúnaðarjólum á milli Græningja og Hvitíingja. Græningjar voru hliðhollir Nikulási Petrović-Njegoš keisara og vildu ekki sameinast Serbíu, en Hvítingjar vildu sameiningu við Serbíu undir stjórn Karadjordjević-ættarinnar. Eftir ósigur Græningja í jólauppreisninni héldu Græningjar áfram skæruhernaði sínum til ársins 1929. Einkunnarorð hreyfingarinnar voru „Fyrir rétt, heiður og frelsi Svartfjallalands.“ Leiðtogi Græningja var Krsto Popović, þjóðernissinni sem var mótfallinn hugmyndinni um sameiningu við Serbíu og bjó í útlegð á Ítalíu til ársins 1921 þegar dauði af Nikulási I bárust.
Þjóðfáni furstadæmisins
Ítalir lögðu Svartfjallaland undir sig ísíðari heimsstyrjöld.Helena af Svartfjallalandi var þá drottning Ítalíu og fékk húnViktor Emmanúel 3. til að þrýsta áBenito Mussolini um að leyfa stofnun sjálfstæðs ríkis í Svartfjallalandi. Þá varð þar til skammlíftleppríki ítalskra fasista. Heiftúðug borgarastyrjöld hófst þegar í stað í landinu og harðnaði hún enn þegarÞjóðverjar tóku við sem hernámslið árið 1943. Andspyrnumenn náðu Podgorica á sitt vald19. desember1944. Eftir stríð varð Svartfjallaland hluti afSambandslýðveldinu Júgóslavíu. Svartfjallaland varð vinsæll ferðamannastaður og fékk efnahagsaðstoð frá alríkisstjórninni til uppbyggingar eftir stríðið. Podgorica tók við afCetinje sem höfuðborg landsins.
Árið 2006 var haldin þjóðaratkvæðagreiðsla um framtíð lýðveldisins þar sem að 240.000 borgunum með svartfjallalenskt vegabréf var meinaður kosningaréttur sem skapaði mikinn ágreining. Meirihluti (55,5%) studdi stofnun sjálfstæðs ríkis.
Áframhaldandi deilur um þjóðernissjálfsmynd Svartfjallalands
Nútímasamfélag í Svartfjallandi greinir á um hvort Svartfellingar séu sérstakur þjóðernishópur eða undirhópur Serba. Þessi klofning á sér sögulegar rætur á fyrstu áratugum 20. aldar með hernámi Austurríkis.
Þessi ágreiningur endurnýjaðist þegar Svartfjallaland sagði sig úr ríkjasambandinu við Serbíu árið 2006. Ádeilurnar eru hinsvegar ennþá óljósar og óskýrar, samkvæmt gögnum frá 2011, segjast 44,98% íbúa Svartfjallalands vera Svartfellingar, en 30,73% segjast vera Serbar, hinsvegar sögðu 44,88% þegna í sömu könnun að serbneska væri móðurmál þeirra en 34,97% sögðu að svartfellska væri móðurmál þeirra.[4] Fjöldi „Svartfellinga“ og „Serba“ sveiflast mikið frá manntali til manntals, það er óstöðugt hvernig þegnar landsins skynja, upplifa eða tjá sjálfsmynd sína og þjóðernistengsl, yfirleitt fer það eftir samhengi.[5][6][7]
Stór hluti af Svartfjallalandi er fjalllendi sem liggur í víðáttumiklum kalksteinsfjöllum (karst) á vesturhlutaBalkanskaga. Í suðri er flöt slétta,Zetusléttan, sem árnarRibnica ogMorača renna um. Þar stendur höfuðborgin Podgorica. Sléttan endar við ströndSkadarvatns í suðri sem skiptist milli Svartfjallalands og Albaníu. Í vestri gengurKotorflói inn íDínörsku Alpana og myndar eina bestu náttúrulegu höfn Adríahafsins.
Fjalllendið í Svartfjallalandi er að jafnaði í um 1000 metra hæð en nær á nokkrum stöðum yfir 2000 metra. Hæsti tindur landsins erZla Kolata á landamærunum við Albaníu í 2.534 metra hæð.
12HeitiðMontenegró þekkist einnig í íslensku, en málræktarsvið Árnastofnunar mælir fremur með myndinniSvartfjallaland. („Ríkjaheiti“.Árnastofnun. Apríl 2015. Sótt 16. nóvember 2017.)
_Flag.svg)
