Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Fara í innihald
WikipediaFrjálsa alfræðiritið
Leit

Stál

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Snúinn stálvír.

Stál ermálmblandajárns ogkolefnis sem hefur meiri styrk ogbrotþol en aðrar tegundir járns. Stál hefur auk þess mikiðtogþol og er tiltölulega ódýrt í framleiðslu með nútímaaðferðum. Vegna þessara eiginleika er stál eitt mest framleidda smíðaefni í heimi. Stál er notað íjárnabindingar steyptra bygginga,brúarsmíði,skipasmíði,verkfæri,reiðhjól,bíla,vélsmíði,raftæki,húsgögn ogvopn.

Megininnihaldsefni stáls er alltaf járn, en önnur efni koma fyrir í mismiklum mæli. Dæmigert kolefnisinnihald í stáli er allt að 2,14% af heildarþyngd.Ryðfrítt stál sem hefur meiri mótstöðu gegntæringu, inniheldur meira en 11%króm.

Járn getur tekið á sig tværkristallsgerðir eftir hita og verið ýmist miðjusetinnteningskristall eða hliðarsetinn teningskristall. Tengsl ólíkrajárngerva við önnur innihaldsefni, einkum kolefni, ráða eiginleikum ólíkra tegunda á borð við stál ogpottjárn. Hreint járn er tiltölulegateygjanlegt og mótanlegt þar sem kristallsgerð þess hindrar frumeindirnar ekki í að hnikast fram hjá hverri annarri, en í stáli virkar lítið magn af kolefni og öðrum efnum eins og herðir sem kemur í veg fyriraflögun með því að stoppa þessa hreyfingu frumeinda. Með því að stýra magni aukaefna er hægt að hafa áhrif á eiginleika eins oghörku, viðbrögð viðherslu, þörf fyrirglóðun ogafglóðun,þanþol ogtogþol. Eina leiðin til að auka styrk stálsins miðað við járn, er að draga úr teygjanleika þess.

Í þúsundir ára var stál framleitt meðrauðablæstri í litlu magni. Framleiðsla í stórum stíl og notkun í iðnaði hófst eftir að nýjar framleiðsluaðferðir voru fundnar upp á 17. öld meðjárnbræðsluofnum og framleiðslu ádeiglustáli. Um miðja 19. öld varBessemer-stál fundið upp íEnglandi og síðanmartínofnar. Þá hófst nýtt tímabil fjöldaframleiðslu á stáli þar semmilt stál tók við afsmíðajárni.Þýsku ríkin voru helstu stálframleiðendur Evrópu á 19. öld. Í Bandaríkjunum voru miðstöðvar stálframleiðslu í borgunumPittsburgh,Bethlehem ogCleveland, fram yfir miðja 20. öld.[1]

Nýjar framleiðsluaðferðir á 20. öld, eins ogsúrefnisofnar, lækkuðu framleiðslukostnað enn frekar og bættu gæði stálsins. Í dag eru yfir 1,6 milljarðar tonna af stáli framleiddir árlega í heiminum. Stál er flokkað samkvæmt ýmsum stöðlum. Stáliðnaðurinn er einn stærsti framleiðsluiðnaður heims, en líka einn sá orkufrekasti. Stáliðnaðurinn er líka sá iðnaður sem ber einna mesta ábyrgð á útblæstrigróðurhúsalofttegunda, eða um 8% af heildarútblæstrinum.[2] Stál er hins vegar mjög endurnýtanlegt efni og endurvinnsluhlutfall þess er um 60% á heimsvísu.[3]

Tilvísanir

[breyta |breyta frumkóða]
  1. Allen, Robert C. (desember 1979).„International Competition in Iron and Steel, 1850-1913“.The Journal of Economic History.39 (4).Cambridge University Press:911–937.doi:10.1017/S0022050700098673.JSTOR 2120336.
  2. „Decarbonization in steel | McKinsey“.McKinsey.com. Afrit afupprunalegu geymt þann 13 febrúar 2024. Sótt 20 maí 2022.
  3. Hartman, Roy A. (2009).„Recycling“.Encarta. Afrit afupprunalegu geymt þann 14 apríl 2008.

Tenglar

[breyta |breyta frumkóða]
Wikiorðabókin er með skilgreiningu á orðinuStál.
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Stál&oldid=1928970
Flokkur:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp