Eiginlegur uppruni nafnsinsPanama er óþekktur, en nokkrar kenningar hafa verið settar fram. Ein tilgátan gengur út frá því að landið hafi verið nefnt eftir algengri trjátegund (Sterculia apetala) sem nefnistPanamatré. Önnur er að fyrstu landnemarnir hafi komið til landsins í ágúst, þegar fiðrildi eru mjög áberandi og að nafnið merki „mörg fiðrildi“ á einhverju af þeim frumbyggjamálum sem töluð voru í landinu fyrir komu Spánverja. Önnur tilgáta segir að orðið sé spænsk útgáfa afkuníska orðinubannaba, sem þýðir „fjarlægt“.[4]
Í Panama er til sögn um að þegar Spánverjar hafi komið fyrst til landsins hafi þeir séð fiskiþorp sem nefndistPanamá, sem á að hafa þýtt „gnótt fiskjar“. Nákvæm staðsetning þessa þorps er óþekkt, en í dagbókum skipstjóransAntonio Tello de Guzmán segir frá því að þeir hafi komið að ónefndu þorpi í könnunarferð við Kyrrahafsströnd Panama árið 1515. Þar segir hann aðeins að þorpið sé „sams konar fiskiþorp frumbyggja“. Árið 1517 ákvað spænski foringinnGaspar de Espinosa að byggja bækistöð á þessum stað. Árið 1519 var svo ákveðið að byggja höfn við Kyrrahafið á sama stað sem varð síðanPanamaborg.
Opinber skýring á nafni landsins em menntamálaráðuneyti Panama heldur fram er „gnótt fiskjar, trjáa og fiðrilda“, og það er hin hefðbundna skýring sem gefin er upp í kennslubókum.
Panamaeiðið myndaðist fyrir um þremur milljónum ára, þegar landbrú myndaðist milli Norður- og Suður-Ameríku og jurtir og dýr tóku að berast yfir hana í báðar áttir. Eiðið hafði áhrif á útbreiðslu manna, landbúnaðar og tækni um alla Ameríku, allt frá því fyrstu veiðimenn og safnarar settust þar að, þar til tímabil þorpa og borga hófst.[5][6]
Elstu ummerki umfrumbyggja Panama eruörvaroddarfornindíána. Seinna var Panama miðstöð einnar fyrstuleirkeragerðar Ameríku, sem birtist í fornleifarannsóknum íMonagrillo, sem er tímasett til 2500-1700 f.o.t. Samfélög afkomenda þeirra náðu töluverðri stærð og eru þekktust fyrir ríkulegar grafir (frá um 500-900 e.o.t.) og marglit leirker í stílnumGran Coclé. Stór minnismerki úr steini íBarriles (Chiriqui) eru líka minjar um forn menningarsamfélög á eiðinu.[7][8]
Áður en Evrópumenn komu til Panama var landið byggtMuiskum,Chokóum og þjóðum sem notuðuCueva-mál sem samskiptamál. Stærsti hópurinn var sá síðastnefndi, sem er jafnframt minnst þekktur. Fjöldi frumbyggja Panama þegar Evrópumenn hófu landnám þar er óviss. Sumar áætlanir gera ráð fyrir allt að tveimur milljónum, en nýrri rannsóknir telja fjöldann hafa verið nær 200.000. Fornleifar og vitnisburðir evrópskra landkönnuða lýsa fjölbreyttum menningarsamfélögum á eiðinu sem nýttu sér staðbundnar verslunarleiðir.Kókoshnetur sem lýst er í heimildum benda til þess að verslunarleiðirÁstrónesa hafi náð allt til Panama fráFilippseyjum fyrir komu Evrópumanna, þótt það sé umdeilt.[9]
Þegar Evrópumenn lögðu undir sig Panamaeiðið flúðu frumbyggjar inn í frumskóginn og út á nærliggjandi eyjar. Fræðimenn telja að sjúkdómar hafi verið helsta ástæða fólksfækkunar meðal frumbyggja. Evrópumenn báru með sér sjúkdóma á borð viðbólusótt sem hafði verið landlæg í Evrasíu í margar aldir, en frumbyggjar Ameríku höfðu enga mótstöðu gegn.[10][11][12]
Panama er íMið-Ameríku og á strönd bæði aðKaríbahafi ogKyrrahafi, milliKólumbíu ogKosta Ríka. Landið er að mestu milli 7. og 10. breiddargráðu norður og 77. og 83. lengdargráðu vestur (lítið svæði er vestan við 83°). Landið liggur á mjög mikilvægum stað áPanamaeiðinu. Árið 2000 fékk Panama full yfirráð yfirPanamaskurðinum, skipaskurði sem tengir saman Atlantshafið og Kyrrahafið. Heildarstærð Panama er 74.177,3 km².[13]
Helsta einkenni á landslagi Panama eru fjöllin sem liggja eftir miðju landsins og hæðir sem marka skiptinguna milliNorður- ogSuður-Ameríku. Þessi skil eru ekki hluti af fjallgörðunum miklu í Norður-Ameríku og aðeins við landamærin að Kólumbíu er að finna hálendi sem tengistAndesfjöllum í Suður-Ameríku. Hryggurinn sem myndar mörkin er mjög veðrað landris af hafsbotni, þar sem tindarnir mynduðust vegna eldvirkni.
Fjallgarðurinn í miðjunni nefnistCordillera de Talamanca og liggur nærri landamærunum að Kosta Ríka. Austar fær hann nafniðSerranía de Tabasará og sá hluti hans sem liggur nær lægsta fleti eiðisins, þar sem Panamaskurðurinn er, er oft kallaðurSierra de Veraguas. Í heild er oft talað um fjallgarðinn milli Kosta Ríka og Panamaskurðsins semCordillera Central.
Hæsti tindur landsins erBarú-eldfjall sem nær 3.475 metra hæð. Illfær frumskógur myndarDarién-bilið milli Panama og Kólumbíu, þar sem kólumbískir skæruliðar og eiturlyfjasmyglarar ráða ríkjum og taka stundum gísla. Þarna er gat íAmeríkuveginum sem annars myndar samfellt vegakerfi fráAlaska tilEldlands.
Dýralíf í Panama er með því fjölbreyttasta sem gerist í Mið-Ameríku. Þar búa margar tegundir upprunnar bæði í Suður-Ameríku og Norður-Ameríku.
Panama er stjórnskráarbundið lýðræði með framkvæmdarvald, stjórnað af forseta sem er kosinn til fimm ára í senn. Hann hefur löggjafar- og dómsyfirvald.
Landinu er skipt í tíu sýslur og sex frumbyggjasvæði, sem kölluð erucormacas. Yfir hverri sýslu er landstjóri og þær skiptast aftur í umdæmi og bæjarfélög (corregimientos).
Panama er talið nokkuð öruggt miðað við önnur lönd í Mið-Ameríku þegar kemur að glæpum en tíðni glæpa þar er talin hærri en í flestum öðrum löndum í Mið-Ameríku. Tíðni ofbeldisglæpa í Panama jókst mikið í kringum 2007 en lögreglan í Panama beitti sér gegn þeim og náði árangri. Í júní 2010 hafði morðtíðni lækkað og hélt því áfram því sem lengra gekk á árið. 2011 fór einnig að fækka glæpum tengdum byssum, líkt og vopnuðum ránum. Þrátt fyrir það hækkaði tíðni einfalds þjófnaðar og voru snjallsímar vinsælt skotmark. Þrjú héruð í Panama með stærstu borgunum höfðu hæstu tíðni glæpa: Panamaborg, Colon og Chiriqui.
↑„Panama“.CIA – The World Factbook. Sótt 23. desember 2010.
↑Department of State, United States of America (1987) [Undirritað í Washington 7. september, 1977. Tók gildi 1. október, 1979.].„Panama Canal Treaty“.United States Treaties and Other International Agreements. 33.bindi. United States Department of State. bls.55. 33 UST 39; TIAS 10030. „Upon entry into force of this Treaty, the United States Government agencies known as the Panama Canal Company and the Canal Zone Government shall cease to operate within the territory of the Republic of Panama that formerly constituted the Canal Zone.“
↑Piperno, D. R. (1984).The Application of Phytolith Analysis to the Reconstruction of Plant Subsistence and Environments in Prehistoric Panama (PhD thesis). Temple University. Philadelphia. bls.21–43.
↑„Monagrillo (He-5)“.researchcomputing.si.edu. Smithsonian Tropical Research Institute. Sótt 8 maí 2025.
