Atlantshafsbandalagið (einnigNATO eðaNATÓ eftirenskriskammstöfun á nafni þess:North Atlantic Treaty Organisation; eðaOTAN eftirfranskri skammstöfun á heiti þess:l'Organisation du traité de l'Atlantique nord) erhernaðarbandalag með 32 aðildarríki þar sem 30 eru íEvrópu og 2 íNorður-Ameríku. Bandalagið var stofnað í kjölfarsíðari heimsstyrjaldar við upphafkalda stríðsins. Skrifað var undir stofnsáttmála bandalagsins íWashington D.C.4. apríl1949. Kjarninn í stofnsáttmála bandalagsins er að aðildarríki skuldbinda sig til að tryggjasameiginlegar varnir hvers annars ef utanaðkomandi aðili ræðst á eitthvert þeirra. Þetta er inntak 5. greinar samningsins þar sem kveðið er á um að árás á eitt aðildarríki jafngildi árás á þau öll.
Fimmta greinin var hugsuð til að geraSovétríkjunum það ljóst að innrás inn íVestur-Evrópu jafngilti stríðsyfirlýsingu viðBandaríkin og allan hernaðarmátt þeirra. Á móti stofnuðu Sovétríkin ásamt bandamönnum sínum íAustur-EvrópuVarsjárbandalagið. Hernaðarbandalögin tvö léku síðan aðalhlutverk íkalda stríðinu og því vígbúnaðarkapphlaupi og kjarnorkuvopnavæðingu sem einkenndu það. Innrás Sovétmanna í Vestur-Evrópu varð aldrei að veruleika. Eftirupplausn Sovétríkjanna árið 1991 breyttist hlutverk bandalagsins, sem hóf sína fyrstu stóru hernaðaríhlutun íBosníu og Hersegóvínu (1992-1995) ogJúgóslavíu (1995). 5. grein NATO-samningsins var virkjuð í fyrsta sinn 12. september 2001 eftirhryðjuverkaárás á Bandaríkin. Það leiddi til hernaðaríhlutunar íAfganistan meðAlþjóðaliðinu. Bandalagið hefur síðan þá tekið þátt í ýmsum aðgerðum, eins ogherþjálfunÍrakshers ogherlögreglu Íraks, hernaðaraðgerðum íLíbíu 2011, og baráttu gegnsjóránum íSómalíu.
Frá lokum kalda stríðsins hafa sextán aðildarríki bæst við, þar á meðal fyrrum aðildarríki Varsjárbandalagsins og fyrrumsovétlýðveldi. Atlantshafsbandalagið hefur átt í margvíslegu samstarfi viðRússland, en rússneskir ráðamenn hafa sagt útþenslu bandalagsins í austur vera ógn við öryggishagsmuni Rússlands. Rússland er andsnúið mögulegri aðildÚkraínu að NATO.Innlimun Rússlands á Krímskaga 2014 vakti hörð viðbrögð frá bandalaginu sem lagði aukna áherslu á sameiginlegar varnir aðildarríkjanna.Innrás Rússa í Úkraínu 2022 fékk NATO til að efla varnir á austurlandamærum bandalagsins. Hún olli því líka að Finnland og Svíþjóð hurfu frá hlutleysisstefnu sinni og sóttu um aðild að bandalaginu. Atlantshafsbandalagið lítur á Úkraínu, Bosníu og Hersegóvínu ogGeorgíu sem umsóknarríki.
Höfuðstöðvar Atlantshafsbandalagsins eru íBrussel í Belgíu, enHerstjórnarmiðstöð NATO í Evrópu er nálægtMons. Samanlagt ráða aðildarríki NATO yfir herstyrk sem nemur 3,5 milljón hermönnum og borgaralegu starfsfólki. Samanlögð fjárframlög þeirra til hernaðarmála nema rúmlega helmingi af samanlögðum hernaðarútgjöldum allra ríkja heims. Árið 2025 samþykktu öll aðildarríkin að verja hvert um sig 5% af landsframleiðslu til varnarmála.[1]
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
