Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Fara í innihald
WikipediaFrjálsa alfræðiritið
Leit

Írak

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Lýðveldið Írak
جمهورية العراق
Jumhūriyyat ul-ʿIrāq
Jomhūrī-ye Īrāt
Fáni ÍraksSkjaldarmerki Íraks
FániSkjaldarmerki
Kjörorð:
„الله أكبر“
(Guð er mestur)
Þjóðsöngur:
Mawtini
Staðsetning Íraks
HöfuðborgBagdad
Opinbert tungumálarabíska,kúrdíska
StjórnarfarÞingræði
ForsetiAbdul Latif Rashid
ForsætisráðherraMohammed Shia' Al Sudani
Sjálfstæði
  Konungsríki3. október 1932 
  Lýðveldi14. júlí 1958 
  Núverandi stjórnarskrá15. október 2005 
Flatarmál
  Samtals
  Vatn (%)
58. sæti
438.317 km²
4,62
Mannfjöldi
  Samtals (2020)
  Þéttleiki byggðar
36. sæti
40.222.503
82,7/km²
VLF (KMJ)áætl.2021
  Samtals413,316 millj.dala (46. sæti)
  Á mann10.175 dalir (111. sæti)
VÞL (2019)Hækkun 0.674 (123. sæti)
Gjaldmiðillíraskur dínar (IQD)
TímabeltiUTC+3
Þjóðarlén.iq
Landsnúmer+964

Írak (arabíska: العراق‎‎al-‘Irāq;kúrdíska: عێراق‎Eraq) erland íMið-Austurlöndum sem nær yfir það svæði sem áður var kallaðMesópótamía, á milliánnaEfrat ogTígris og suðurhlutaKúrdistan. Það á landamæri aðKúveit ogSádí-Arabíu í suðri,Jórdaníu í vestri,Sýrlandi í norðvestri,Tyrklandi í norðri ogÍran í austri. Höfuðborg og stærsta borg landsins erBagdad. Helstu þjóðarbrot sem búa í landinu eruArabar ogKúrdar, en auk þeirra búa þarAssýríumenn,Túrkmenar,Sjabakar,Jasídar,Armenar,Mandear,Sjerkesar ogKavlijar. Um 95% íbúa landsins erumúslimar en hluti íbúa aðhyllist önnur trúarbrögð eins ogkristni,Jarsanisma, Jasídatrú ogMandeisma. Opinber tungumál Íraks eruarabíska ogkúrdíska.

Írak á 58 km langastrandlengju viðPersaflóa, hjáUmm Qasr. Landið nær yfir vatnasvið Efrat og Tígris, norðvesturendaSagrosfjalla og austurhlutasýrlensku eyðimerkurinnar. Stærstu ár landsins eru Efrat og Tígris sem renna saman íShatt al-Arab sem rennur í Persaflóa. Vegna ánna er mikið ræktarland í Írak.

Landið milli ánna Efrat og Tígris var í fornöld kallaðMesópótamía. Það er stærstur hlutifrjósama hálfmánans og er talið meðvöggum siðmenningar. Það var á þessu svæði sem notkunritmáls með rituðumlögum, ogborgarlíf með skipulögðustjórnarfari hófust. Nafnið Írak er dregið af fornaldarborginniÚrúk íSúmer. Mikill fjöldi menningarsamfélaga kom upp á þessu svæði í fornöld, eins ogAkkad, Súmer,Assýría ogBabýlon. Mesópótamía var auk þess á ýmsum tímum hluti af stærri heimsveldum eins ogMedaveldi,Selevkídaríkinu,Parþaveldi,Sassanídaríkinu,Rómaveldi, kalífadæmumRasíduna,Úmajada ogAbbasída,Mongólaveldinu,Safavídaríkinu, ríkiAfsjarída og að lokumTyrkjaveldi.

Þegar Tyrkjaveldi var skipt upp eftirfyrri heimsstyrjöld ákvarðaðiÞjóðabandalagið núverandi landamæri Íraks Á millistríðsárunum var Írak í umsjáBretlands í umboði Þjóðabandalagsins. Konungsríki var komið á fót árið 1921 og það hlaut sjálfstæði3. október1932. Árið 1958 var konunginum steypt af stóli og lýðveldi stofnað.Ba'ath-flokkurinn ríkti í Írak frá 1968 til 2003. Á árunum 1980-88 geisaðistríð á milli Íraks og Írans.Persaflóastríðið var háð 1991 eftir að Írak hafði ráðist áKúveit. Í kjölfarinnrásarinnar í mars 2003, semBandaríkjamenn ogBretar leiddu, hrökkluðust Ba'ath-flokkurinn og leiðtogi hansSaddam Hussein frá völdum og fjölflokkakerfi var tekið upp. Bandaríkjamenn drógu herlið sitt frá Írak árið 2011 enÍrakskreppan hélt áfram og blandaðist inn íborgarastyrjöldina í Sýrlandi.

Heiti

[breyta |breyta frumkóða]

Nafnið Írak kemur úr arabísku, العراقal-ʿIrāq, og hefur verið notað frá því fyrir 6. öld. Ýmsar kenningar eru til um uppruna þess. Hugsanlega er það dregið af nafni borgarinnarÚrúk (Erek í Biblíunni) sem erakkadísk útgáfa á heiti súmersku borgarinnar Urug, sem er dregið af súmerska orðinu yfir „borg“ (UR). Arabísk alþýðuskýring á heitinu er að það merki „með djúpar rætur, vel vökvuð, frjósöm“.

Á miðöldum var til hérað sem nefndistʿIrāq ʿArabī („arabíska Írak“) í Neðri-Mesópótamíu ogʿIrāq ʿajamī („erlenda Írak“) þar sem nú eru vestur- og miðhluti Íran. Heitið náði yfir sléttuna sunnan viðHamrinfjöll en ekki nyrstu og vestustu hluta þess sem í dag nefnist Írak.

OrðiðSawad („svart land“) var líka notað snemma á miðöldum yfir frjósama flóðsléttu Tígris og Efrat til aðgreiningar frá arabísku eyðimörkinni. Á arabísku merkir عراق „faldur“, „strönd“, „bakki“ eða „brún“ og var því í alþýðuskýringum túlkað sem „brekka“ eða „hamar“ með vísun í suðurbrún Efri-Mesópótamíu eðaal-Jazira sem myndar norðurmörkal-Iraq arabi.

Landfræði

[breyta |breyta frumkóða]
Cheekha Dar er hæsti tindur Íraks.

Írak liggur milli 29. og 38. breiddargráðu norður og 29. og 49. lengdargráðu austur (lítill hluti liggur vestan við 39. gráðu). Landið er 437.072 ferkílómetrar að stærð, sambærilegt viðKaliforníu og aðeins stærra enParagvæ.

Írak á 58 km langa strönd að norðurhlutaPersaflóa. Landið er á vatnasviðiTígris ogEfrat sem renna í suðurátt eftir landinu endilöngu og saman í ánaShatt al-Arab sem síðan rennur stutta leið út í Persaflóa. Það nær yfir norðvesturendaSagrosfjalla og austurhlutaSýrlensku eyðimerkurinnar.

Við árnar tvær eru frjósamarársléttur, þar sem árnar bera fram 60 milljón rúmmetra af seti á ári að árósunum. Klettóttar eyðimerkur þekja um 40% landsins. Suðurhlutinn er að mestu mýrlendur og rakur, við ströndina og meðfram Shatt al-Arab. Margar af þessum mýrum voru þurrkaðar upp á 10. áratug 20. aldar, en hafa síðar verið endurheimtar. Önnur 30% eru fjöll þar sem vetur eru kaldir. Norðurhluti landsins er að mestu fjalllendi. Hæsti tindurinn er í 3.611 metra hæð og þekktur semCheekah Dar („svarta tjaldið“).

Stjórnmál

[breyta |breyta frumkóða]

Stjórnsýsluskipting

[breyta |breyta frumkóða]

Írak er skipt í 19 landstjóraumdæmi eða héruð (arabíska:muhafadhat, kúrdíska:Pârizgah). Landstjóraumdæmin skiptast svo í umdæmi (gadhas) sem aftur skiptast í undirumdæmi (nawāḥī).Íraska Kúrdistan er eina viðurkennda sjálfstjórnarhéraðið með eiginhéraðsstjórn og því sem næst opinberan her (Peshmerga).

Menning

[breyta |breyta frumkóða]

Langflestir íbúar Íraks talaarabísku en um 10-15% íbúa talakúrdísku, um 5% talanýarameísk mál eðatúrkmensku. Önnur mál sem minnihlutahópar tala erumandeíska,góraníska,armenska,sirkasíska ogpersneska. Arabíska, kúrdíska, persneska og túrkmenska eru skrifuð með einhverju afbrigðiarabísks leturs, arameíska meðsýrlensku letri og armenska meðarmensku letri.

Fyrir innrás Breta og Bandaríkjamanna í Írak árið 2003 var arabíska eina opinbera tungumál landsins. Með nýrri stjórnarskrá árið 2004 urðu bæði arabíska og kúrdíska opinber tungumál en nýarameísk mál og túrkmenska eru viðurkennd staðbundin mál. Hvert hérað eða umdæmi getur auk þess skilgreint önnur tungumál sem opinber tungumál ef meirihluti íbúa samþykkir það í almennri atkvæðagreiðslu.

Trúarbrögð

[breyta |breyta frumkóða]
Moska Alís í Nadjaf.

Mikill meirihluti íbúa Íraks, eða um 95%, aðhyllastÍslam. Aðeins 5% íbúa aðhyllast önnur trúarbrögð (aðallegakristnirAssýríumenn). Múslimar aðhyllast ýmistsjía íslam eðasúnní íslam. Samkvæmt matiCIA Factbook eru sjíamúslimar 65% og súnnítar 35% en samkvæmt matiPew Research Center frá 2011 eru sjíamúslimar 51% og súnnítar 42% en 5% telja sig „bara múslima“.

Súnnítar í Írak kvarta yfir mismunun af hálfu stjórnvalda en stjórnNouri al-Maliki hefur neitað því. Kristnir menn hafa búið á svæðinu í yfir 2000 ár og margir þeirra eru afkomendur hinna fornuAssýríumanna. Þeir voru rúmlega 1,8 milljónir eða 8% íbúa árið 1987.

Flestir kristnir Írakar talanýarameísk mál og tilheyraKaldeakirkjunni,Assýrísku austurkirkjunni,Assýrísku hvítasunnukirkjunni ogSýrlensku rétttrúnaðarkirkjunni. Meira en helmingur kristinna íbúa Íraks hefur flúið til nágrannalandanna frá upphafi styrjaldanna og stór hluti þeirra ekki snúið aftur þótt einhverjir hafi flust til landsvæðis hinnar fornu Assýríu þar sem nú er sjálfstjórnarhérað Kúrda.

Auk múslima og kristinna eru í Írak litlir hóparMandea,Sjabaka,Jarsana ogJasída.Írakskir gyðingar sem voru um 150.000 árið 1941 hafa nær allir flutt burt.

Tveir af helgustu stöðum sjíamúslima eru í Írak:grafhvelfing Alís íNadjaf og heilaga borginKarbala.

Lönd íAsíu
Austur-Asía
Suðaustur-Asía
Suður-Asía
Suðvestur-Asía
Mið-Asía
Norður-Asía
Mongólía ·Rússland (að hluta)
1. Venjulega talin til Asíu landfræðilega, en oft talin tilEvrópulanda af menningarlegum og sögulegum ástæðum.
  Þessilandafræðigrein erstubbur. Þú getur hjálpað til með því aðbæta við greinina.
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Írak&oldid=1849333
Flokkur:
Falinn flokkur:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp