Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Irez a kontenajo
WikipedioLa Libera Enciklopedio
Serchuro

Tonga

De Wikipedio
Tonga
Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga
Kingdom of Tonga
Standardo di TongaBlazono di Tonga
Nacionala himno:
Ko e fasi ʻo e tuʻi ʻo e ʻOtu Tonga
Urbi:
Chefurbo:Nuku'alofa
· Habitanti:34 654 (2003)
Precipua urbo:Nuku'alofa
Lingui:
Oficala lingui:Angla,Tongana
Tipo:Monarkio
·Rejulo:Tupou la 6ma
·Chefa ministro:Pōhiva Tu'i'onetoa
Surfaco:(186ma maxim granda)
· Totala:748 km²
· Aquo:4 %
Habitanti:(195ma maxim granda)
· Totala:100 651[1] (2016)
·Denseso di habitantaro:139 hab./km²
Plusa informi:
Valuto:Pa'anga
Veho-latero:sinistre
ISO:TO
TON
776
Reto-domeno:.to


Tonga esas lando ed insul-grupo enOceania, jacanta centre-sude dePacifiko. L'indijena nomo dil insuli esasTonga oTongatabu, signifikante 'santa'.

Tonga anke divenis konocita komAmikal Insuli (enAngla linguo:Friendly Islands) dal navigistoJames Cook, pro lua pacema recevo dal nativi kande ilu vizitis l'insuli unesmafoye, en 1773. Il arivis dumʻinasi, lokala festivalo. Tamen, Cook ne savis ke lokala chefi deziris mortigar lu, ma deskonkordis pri quale facar to[2].

Bazala fakti pri Tonga.

Historio

[redaktar |redaktar fonto]
 Precipua artiklo:Historio di Tonga

Arkeologiala restaji montris ke l'unesma habitanti di Tonga navigis del arkipelago Santa-Cruz (nun parto delInsuli Salomon) ed arivis en regiono cirkume 6 000 yari ante nun. La maxim anciena populo qua habitis l'insuli esis le Lapita. Li peskis, kultivis planti e facisceramikajo. La periodo de cirkume 450 aK til1865 konocesis kom imperio Tui'Tonga, kun centro en l'insuloTongatapu e chef-urbo en Mu'a.

Dum la 15ma e la 17ma yarcenti, interna militi febligis l'imperio Tui'Tonga. L'unesmaEuropani arivis en Tonga ante la komenco di la duesma milito. Li esisNederlandani,Willem Schouten eJacob Le Maire, qui deskovris l'arkipelago Niuas, en1616, e havis minora disputo kun Tongana kanoo.[3]

Abel Tasman arivas en Tonga.

En1643,Abel Tasman vizitis l'insuli ‘Ata, ‘Eua, Tongatapu e Haʻapai. Diferanta del antea viziteri, la naviHeemskerck eZeehaen haltis por obtenar aquo e provizuri.[3]

Altra importanta vizitero esisJames Cook, en1773, qua exploris l'insuli Tongatapu ed ‘Eua. James Cook itere rivenis al arkipelago1777, ed exploris e mapigis ol dum du monati.[3] En 1822 l'unesma misionieriMetodista arivis al arkipelago.[3]

En1845,Tāufaʻāhau unionis l'arkipelago e formacis rejio. En1875 ilu deklaris Tongakonstitucala monarkio.

Tonga divenis Britanianaprotektorato ye la18ma di mayo1900, pos amikeso-pakto kunUnionita Rejio. Diferante de altra insuli chePacifiko, ol ne perdis sua tradicionala monarkio. La pakto pri protektorato finis en1970, e Tonga nedependanteskis en4ma di junio sam yaro. Ol nemediate enirisBritaniana komunitato.

En julio2010, la lando demarshis decideme por divenar konstitucala monarkio, kandeSialeʻataongo Tuʻivakanō divenis l'unesmachefministro direte elektita dal Legifala Asemblitaro.

Politiko

[redaktar |redaktar fonto]
Parlamento di Tonga enNuku'alofa.
Rejala palaco di Tonga.

Lakonstituco di Tonga ratifikesis ye la4ma di novembro1875 dal rejuloGeorge Tupou la 1ma. Ol havas entote 115 artikli. Segun ol, Tonga esaskonstitucalamonarkio. Lua nunachefo di stato esas rejuloTupou la 6ma, de la18ma di marto2012. Lachefo di guvernerio esas lachefministro, nunPōhiva Tu'i'onetoa. Til julio2008, la monarko anke esis chefo di guvernerio di la lando.

Esas desfacila emendar la konstituco: singla emendo mustas lektesar tri foye en la chambro di deputati, pose sendesar a la Privata Konsilistaro dil guvernerio e, mem se la Konsilistaro aprobas ol per unanimeso, ol mustas fine sendesar a la rejulo, e nur efikeskos pos rejala signato. La konstituco emendesis lastafoye en 2016.[4]

La parlamento (Fale Alea) konsistas ek unika chambro kun admaxime 30 membri. Nun esas 26, di qui 17 elektesis direte dal populo, 9 elektesis nedirete dal heredala chefi, e 2 ne elektesis.[4]

Lajudiciala povo di Tonga konsistas ek la Privata Konsilistaro, la Tribunalo por Apelo, la Supra Judicikorto, tribunali di unesma instanco e la Tribunalo pri Tereni.[5]

Segun determinas luakonstituco, Tonga furnisas gratuita prima skolo por tota habitantaro, liceo por omni kun simbolala preci, e la stato pagas studii en exterlanda universitati, nome pormedicino. Tonga anke grantas medikala sokurso por omna habitantaro. Luakonstituco anke protektasprivata proprieto: stranjeri ne povas komprar tereni, nur povas lokacar proprieti.

Geografio

[redaktar |redaktar fonto]
Mapo di Tonga.
Litoro di Tonga.

Tonga esasarkipelago konsistanta ek 171insuli, di qui nur 45 habitesas permanante. Ol havas entote 419 km dilitoro. La maxim granda insulo esas Tongatapu, qua havas entote 257 km². En Tongatapu jacas la chef-urbo,Nuku'alofa. L'arkipelago distas 1770 kilometri NE deAuckland enNova-Zelando, e 690 km deSuva, chef-urbo diFidji.

Geologiale, existas du tipi di sulo che l'insuli:kalkopetrala sulo dekoraliala origino en la maxim multa insuli, e kalkopetrala sulo superpozita avolkanala sulo.Foresti kovras 11% ek tota surfaco. La suli dil insuli esas fertila, ecepte ube volkanal agado esas recenta. Lua maxim alta monto, che l'insulo Kao, esas alta de 1033 metri super lamarala nivelo.

Laklimato dil arkipelago esastropikala kun du sezoni: varma dedecembro tilmayo e moderema dejunio tilnovembro. Lapluvo-quanto esas plu intensa defebruaro tilaprilo. Povas eventarcikloni deoktobro tilaprilo.

Ekonomio

[redaktar |redaktar fonto]
 Precipua artiklo:Ekonomio di Tonga

Demografio

[redaktar |redaktar fonto]
Demografio di Tonga (1961 til 2003), segun la FAO, deUnionita Nacioni. Habitantaro en mili.
Tongana mulieri.

Segun statistiki deThe World Factbook por julio 2018, Tonga havis 106 398 habitanti.[4] La maxim multa (97%) esas Tongani. Mestici di Tongani esas 0,8%, e 2,2% apartenas ad altra etnii, segun lademografiala kontado di 2016.[4] Plu kam 70% de la habitantaro habitas Tongatapu, la maxim granda insulo di arkipelago. Granda parto de la habitantaro havasPolineziana origino, kun mikra mixo diMelaneziani. Cirkume 3 o 4 mil habitanti havasChiniana origino.

L'oficala lingui di la lando esasTongana edAngla. De la habitantaro, 76,8% parolas la du lingui, 10,6% parolas la du plusa altra linguo, 8,7% parolas nur la Tongana, 0,7% parolas nur l'Angla, 1,7% parolas nur altra linguo, e 2,2 ne informis pri lua idiomo.[4]

Lareligio kun maxim granda nombro di adepti esasprotestantismo, praktikata da 64,1% de la habitantaro. Mormoni esas 18,6%,katoliki esas 14,2%, altra religii praktikesas da 2,4%, 0,5% praktikas nula religio, e 0,1% ne informis pri religio.[4]

Skolo esas gratuita ed obliganta por pueri evante 6 til 14 yari, e 98.9% de la Tongani savas lektar e skribar.

Kulturo

[redaktar |redaktar fonto]
Universitatala yuni praktikas dansokailao.

La precipua karakterizivi di la socii Tongana, sive tradicionala, sive nuntempa, esas la stratigo sociala e lahierarkio. En Tonga existas tri sociala grupi: la membri de la rejala familio (Tongane:tu'i ha'a), importanta civitani (hou'eiki, konsistanta ek religiala chefi, aktivisti, artisti famoza, edc.) e l'ordinara individui. Tamen, omna tituli esas heredala, e transmisesas a la decendanti per patrala familio. La konstituco di 1875 kreis nova kategorio, l'aristokratio proprieteri di tereni. Lafamilio en Tonga konsistas ek paro e lua filii qui rezidas en ula domo, o grupo di familii qui vivas en un o plusa vilaji.Kristanismo influas multe la kulturo Tongana. La rejo Taufa'ahau Tupou la 4ma praktikis la Metodista-kredo, qua esas la religio di 40.000 habitanti.

La maxim popularasporto en Tonga esasrugbio. L'esquado Tongana pri rugbio surnomizesasSea Eagles (marala agli). Depos 1994, l'Asociuro Tongana priFutbalo esas membro deFIFA. Usana futbalo, Australiana futbalo,boxo ekriketo anke praktikesas. Tonga partoprenis unesmafoye en l'Olimpiala Ludi di 1984. L'unika medalio Olimpiala di Tonga, arjenta, ganesis en 1996 dal boxistoPaea Wolfgramm.

En lua vasta litoro praktikesas multa aquala sporti, exemplesurfo*,kitesurf,kayako, ed altri.

Referi

[redaktar |redaktar fonto]
  1. Tonga National Population and Housing Census 2016 -Publikigita da Fako pri Statistiko di Tonga. URL vidita ye 19ma di aprilo 2019. 
  2. Mariner, William and Martin, John (1817).An account of the natives of the Tonga islands in the south Pacific ocean: With an original grammar and vocabulary of their language. Compiled and arranged from the extensive communications of Mr. William Mariner, several years resident in those islands, Volume 2
  3. 3,03,13,23,3The Official Site of Tonga Tourism agency -URL vidita ye 20ma di agosto 2021. Idiomo: Angla.
  4. 4,04,14,24,34,44,5Tonga - The World Factbook -Publikigita da CIA. URL vidita ye 19ma di aprilo 2019. 
  5. Pacific Courts: Tonga -Publikigita da Paclii.org. Idiomo: Angla.


Landi eteritorii enOceania
Atolo Johnston |Atolo Midway |Australia |Estal Timor|Fidji |Franca Polinezia |Guam |Havayi |Insulo Baker |Insuli Cook |Insulo Howland |Insulo Jarvis |Insulo Wake |Insuli Marshall |Insuli Salomon |Kingman Rifo |Kiribati |Federita Stati di Mikronezia |Nauru |Nova Kaledonia |Nova-Zelando |Niue |Norfolk |Norda Mariani |Palau |Palmyra |Papua-Nova-Guinea |Pitkern |Samoa |Tokelau |Tonga |Tuvalu |Usana Samoa |Vanuatu |Wallis e Futuna
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/w/index.php?title=Tonga&oldid=988085"
Kategorio:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp