Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Irez a kontenajo
WikipedioLa Libera Enciklopedio
Serchuro

Rusia

De Wikipedio
Por la multa uzi di la vorto “Rusia”, videzRusia (homonima).
Rusia
Российская Федерация
Rossiyskaya Federatsiya
Standardo di RusiaBlazono di Rusia
Nacionala himno:
Nacionala himno di Federativa Republiko di Rusia
Urbi:
Chefurbo:Moskva
· Habitanti:10 562 099[1] (2010)
Precipua urbo:Moskva
Lingui:
Oficala lingui:Rusa. Altra 27 lingui esas kunoficala en kelka regioni.
Tipo:Republiko
·Prezidanto:Vladimir Putin (Владимир Путин)
·Chefministro:Mihail Mishustin (Михаил Мишустин)
Surfaco:(1ma maxim granda)
· Totala:17 075 200 km²
· Aquo:13 %
Habitanti:(9ma maxim granda)
· Totala:146 793 744[2] (2019)
·Denseso di habitantaro:8,4 hab./km²
Plusa informi:
Valuto:Rusa rublo
Veho-latero:dextre
ISO:RU
RUS
643
Reto-domeno:.ru,.рф*,.рус,.su


Rusia oFederuro Rusa esas la maxim vasta lando de la mondo, havanta entote 17 075 200 km². Jacanta grandaparte enAzia ed ank enEuropa, ol havas kom viciniNorvegia eFinlando nord-weste;Estonia,Latvia,Lituania,Polonia eBielorusia weste;Ukraina sud-weste;Gruzia,Azerbaijan,Kazakstan,Popul-Republiko Chinia eMongolia sude eNord-Korea sud-este. Este jacasoceano Pacifiko, norde jacasArktik oceano, e sude jacasKaspia.InsuloGranda Diomede (Rusa teritorio) distas 3 km de Mikra Diomede, enAlaska, qua essasUsana stato. EnEuropa, l'enklavoprovinco Kaliningrad (Rusa teritorio) jacas interPolonia eLituania, an la litoro diBaltiko.

Bazala fakti pri Rusia.

Historio

[redaktar |redaktar fonto]
 Precipua artiklo:Historio di Rusia

Che lakaverno Denisova, enSiberia, trovesis restaji di hominido ("Denisovana homo") qui vivis en la regiono de 1 milion til 40 mil yari ante nun. Un ex la maxim anciena ostala restaji de moderna Homo, evanta cirkume 35 mil yari, trovesis en Kostenki, Rusia apud lafluvio Don. Dum laprehistorio multa nomada populi habitisstepi en la sudo di nuna Rusia. Este, habitis populiEuraziana qui domestikigiskavalo. Restaji de ta populi trovesis en Ipatovo, Sintashta, Arkaim e Pazyryk.

Weste de nuna Rusia,vikingi fondis la rejioKiiva Rusia dum la9ma yarcento. La frontieri dil rejio atingisBaltiko weste, eNigra maro eKaspia este.Vladimir la 1ma di Kiiv (958 til 1015) esis un ek la maxim importanta reji de ta periodo. De la13ma yarcento til1547 existis laGrandadukio Moskva, la maxim importanta sucedinto di Kiiva Rusia. Parto ek la nuna Rusia divenis parto diMongola imperio dum la13ma yarcento.

De la13ma yarcento til1547 existis tale nomizitaGrandadukio Moskva, la maxim importanta sucedinto di Kiiva Rusia. Ye la8ma di septembro1380,Dmitry Donskoy, princo diMoskva, vinkis Mongoli-Tatari che la batalio di Kulikovo. Pokope, Moskva divenis plu influanta sur centrala Rus' dum la 14ma yarcento. Epidemii dinigra pesto eventis multafoye de 1350 til 1490, tamen, pro la basa denseso di habitantaro e higienala kustumi, exemple balni per vaporo, la morto-statistiko ne esis tam granda kam en altra loki di Europa. Larepubliko Novgorod, lasta rivalo di la Grandadukio, esis la punto maxim estala deHanso-uniono, e prosperis pro la komerco di peli.

En 1472, lora princoIvan la 3ma di Moskva mariajisBizancana princino Zoe Palaiologina (qua pose chanjis elua nomo a Sofia Palaiogina), nevino diKonstantinos la 11ma Palaiologos, la lasta imperiestro di Bizanco, ed adoptis la titulo "Caro" (deCaesar, signifikanta "imperiestro"). En 1478 il anexis la republiko Novgorod a la Grandadukio Moskva. En1547,Ivan la 4ma di Rusia modifikis ca titulo, qua divenis "Caro di omna Rus". Ivan la 4ma konquestis teritorii sude de Rusia e parto ekSiberia, tamen perdis milito kontre koalisuro inter Polonia, Lituania e Suedia, pri kontrolo di urbi cheBaltiko e kontre Tatari de Krimea helpita dal Otomani, qui invadis la sudo di Rusia e brulis partaleMoskva.

En 1589, pro l'esforci daBoris Godunov, la Patriarkio Ortodoxa di Konstantinoplo donis autonomio a la Metropolitio (Episkopio) di Moskva, lor diveninte Patriarkio Ortodoxa di Moskva.

 Precipua artiklo:Rusa imperio
 Precipua artiklo:Sovietia
 Precipua artiklo:Republiko Socialista Sovietiana Rusia

En1991 Rusia abandoniskomunista rejimo.

En februaro 2022Rusia invadis Ukraina.

La 6ma di agosto 2024 Ukraina inkursis Rusia, lo esas l'unesma foyo pos laDuesma Mondala Milito ke Rusia atakesis e stranjera trupi okupas Rusiana teritorio.

Politiko

[redaktar |redaktar fonto]
Sideyo di StatalaDuma.
Senato di Rusia.

Segun lakonstituco adoptita en 1993, Rusia esas parlamentalarepubliko, en qua laprezidanto esas lachefo di stato, kontre ke lachefministro esas lachefo di guvernerio. Ol strukturesas kom plurpartisalademokratio, e la federala guvernerio subdividesas en tri faki, o "povi":

L'exekutiva povo konsistas ek la prezidanto, qua esas la chef-komandanto dil armeo, e nominas l'altra ministri. Lu elektesas dal populo por 6-yara periodo, e povas rielektesar admaxime du foyi, sequante.[3]

Lalegifala povo konsistas ekparlamento (Ruse:Federalnoye Sobraniye) kun du chambri. L'infra chambro o "statalaDuma" havas 450 deputati, qui elektesas dal populo por 5 yari. Irga civitano Rusa, evanta 21 yari o pluse, povas kandidatar su a deputato. La supera chambro esas la Federala Konsilistaro, o Senato. Ol havas 187 membri, de qui 170 elektesas dal federala enti Rusa, e la cetera 17 indikesas dal prezidanto. Li anke servas dum 5 yari, e lua membri kunsidas adminime du foyi po monato en Moskva, sempre aparte de laDuma, ecepte dum solena okazioni.

Lajudiciala povo konsistas ek Konstitucala korto, Supera korto, ed infra federala korti. Lua judiciisti nominesas dal Federala Konsilistaro, segun rekomendo dal prezidanto.

Geografio

[redaktar |redaktar fonto]
Horo-zoni en Rusia.

██ UTC+2 (MSK−1), Horo di Estal Europa

██ UTC+3 (MSK), Horo diMoskva

██ UTC+4 (MSK+1), Horo diSamara

██ UTC+5 (MSK+2), Horo diYekaterinburg

██ UTC+6 (MSK+3), Horo diOmsk

██ UTC+7 (MSK+4), Horo diKrasnoyarsk/Novosibirsk

██ UTC+8 (MSK+5), Horo diIrkutsk

██ UTC+9 (MSK+6), Horo diYakutsk

██ UTC+10 (MSK+7), Horo diVladivostok

██ UTC+11 (MSK+8), Horo diMagadan/Sakhalin/Srednekolymsk

██ UTC+12 (MSK+9), Horo diAnadyr/Kamchatka

Monto Elbrus, kun 5 642 metri dialtitudo, la maxim alta de Rusia.

Havanta 17,1 milion km², equivalanta ad 1/8 de tota emersinta landi, Rusia esas la maxim vasta stato de la mondo.Europana Rusia reprezentas 40% deEuropana kontinento. Ol esas un ek la poka landi kun litori en tri oceani.

Existas 11 horala zoni en Rusia, deKaliningrad weste tilGranda Diomede extrem-este. La lando havas entote 20 139 kilometri di terala frontieri kun vicina landi. La disto inter lua maxim westala punto (cheprovinco Kaliningrad) e lua maxim estala punto (insuloGranda Diomede) esas 9 200 kilometri. La disto inter kontinentala Rusia e kontinentalaAmerika, trastretajo di Bering, esas 86 kilometri. Tamen, nur 3,8 kilometri separas insuli Granda Diomede en Rusia deMikra Diomedi, che statoAlaska.

Topografiala mapo di Rusia.

Rusa havas 9 granda montari, jacanta precipue sude de la lando. Li esas:Kaukazo (ube jacas Monto Elbrus, kun 5 642 metri dialtitudo, la maxim alta monto di Rusia), montariAltai e Sayan enSiberia, la monti de lapeninsulo Kamchatka,monti Urali (an la limito interEuropa edAzia), monti Stanovoy, montaro Chersky, montaro Verkhoyansk e montaro Barguzin.

Biomi* di Rusia

La dominacanta klimato di la lando esas precipue kontinentala, kun poka oceanala influo. Kelk arei, proximNigra maro havas subtropikala klimato. La precipuafluvii e riveri di la lando esas Yenisey-Angara (longa de 5 539 kilometri), Ob-Irtysh - 5 410 km, Amur (qua ank apartenas aPopul-Republiko Chinia eMongolia) - 4 444 km, Lena - 4 400 km,Volga - 3 645 km, Kolyma - 2 513 km,rivero Ural (qua debushas an Kazakstanana teritorio) - 2 428 km,Dnieper - 2 287 km,Don - 1 870 km, e Pechora 1 809 km.

La lando havas la maxim vastaforestala kovrajo de la mondo. Tamen, lua peizaji esas diversa, kun diversaekosistemi, inkluzite polala dezerti,tundro,boreala foresto,stepo, midezerti, subtropikala foresti, ed altri.

 Precipua artiklo:Transsiberia fervoyo
 Precipua artiklo:Karelia
 Precipua artiklo:Siberia

Ekonomio

[redaktar |redaktar fonto]
 Precipua artiklo:Ekonomio di Rusia

Demografio

[redaktar |redaktar fonto]
Denseso di habitantaro en Rusia (2013).
Templo por Omna Religii, enKazan.

Segun statistiki deThe World Factbook por julio 2020, Rusia havis 141 722 205 habitanti.[4] Segun lademografiala kontado di 2010, la maxim multa (77,7%) esas Rusi. Tatar-i esas 3,7%, Ukrainani esas 1,4%, Bashkiri esas 1,1%, Chuvashi esas 1%, altra etnii esas 10,2%, e ne existas informi pri etnio por 3,9% ek la habitantaro.[4] La habitantaro koncentresas enEuropana Rusia, weste de la lando (cirkume 78%), e 73% esas urbala.

L'oficala linguo di la lando esasRusa, parolata da 85,7% kom matrala linguo. Lalinguo Tatar parolesas da 3,2%, de la habitantaro, 1% parolas la Chechena, e 10,1% havis altra matrala lingui en 2010.[4] Existas 120 diferanta etnii en Rusia, qui parolas cirkume 100 diferanta idiomi.[5]

Lareligio kun maxim granda nombro di adepti esasOrtodoxa kristanismo, praktikata da 15% til 20% de la habitantaro. De 10 til 15% praktikas islamo, e 2% praktikas altra kristana religii (dati de 2006). Granda nombro di habitanti praktikas nula religio.Judaismo eBudismo praktikesas da minoritati.[4]

La maxim populoza urbo esasMoskva. Altra importanta urbi esasSankt Petersburg,Novosibirsk,Nijni Novgorod, eYekaterinburg.

Kulturo

[redaktar |redaktar fonto]

Existas cirkume 160 etniala grupi en Rusia, exemple l'etniala Rusi, kun lua tradicioniSlava edOrtodoxa, le Tatar e le Bashkir, kun lua tradicioni Turka Mohamedana, le Buriat e Kalmyki, kun lua tradicioniBudista e nomada, la populi de la nordo diSiberia qui praktikas shamana religii, edc. Rusakoquarto uzas multefisho,kaviaro,pultro,fungi,bero emielo.

Rusia havas 30 loki deklarita "Mondala Patrimonii" dalUNESKO, de qui 19 esas kulturala, exemple la historiala centro diSankt Peterburg,Moskva-kremlin o la historiala monumenti diNovgorod. Altra 27 loki analizesas da UNESKO.

Literaturo

[redaktar |redaktar fonto]
Anton Chehov

Rusa literaturo judikesas kom un ek la maxim developata de la mondo, e multa literaturala maestroverki skribesis en linguo Rusa. Ol developesis multe dum laRacion-epoko Rusa de la18ma yarcento, exemple la verki daMihail Lomonosov eDenis Fonvizin. Dum la19ma yarcento aparis kelk ek la maxim importanta romanisti e poeti Rusa, exemple la poetoAlexandr Pushkin, kelkafoye surnomizata "la Rusa 'Shakespeare'". Altra importanta skriptisti e poeti de ta epoko esisMihail Lermontov,Nikolai Nekrasov,Alexander Ostrovsky,Anton Chehov, e prozistiNikolai Gogol,Ivan Turgenev,Lev Tolstoi eFyodor Dostoyevski.

Dum la yari 1880a, l'epoko di la granda novelisti finis, e la kurta fiktivaji e poemi divenis dominacanta. Exempli pri poeti de ta epoko esis Valery Bryusov, Vyacheslav Ivanov, Alexander Blok, Nikolay Gumilev ed Anna Akhmatova, e la novelisti Leonid Andreyev, Ivan Bunin, eMaxim Gorky.

Pikto

[redaktar |redaktar fonto]

Komence, pikto en Rusia esis precipueikoni e freski. Dum la komenco dil 15ma yarcento,Andrei Rublev kreis religiala pikturi qui nun judikesas komo vera trezori artala. En 1757 establisesis l'Akademio Rusa pri Arti, kun skopo docar westala tekniki pri sekulara temi a Rusa artisti. Dum la 18ma yarcento, akademianiIvan Argunov,Dmitry Levitzky eVladimir Borovikovsky divenis influinta piktisti.

Referi

[redaktar |redaktar fonto]
  1. http://www.gks.ru/free_doc/2010/popul10-Pr.xls
  2. InkluziteKrimea. Fonto:Население России сократилось впервые за 10 лет. -Publikigita da www.rbc.ru. URL vidita ye 23ma di januaro 2019. 
  3. The Constitution of the Russian Federation -Publikigita da (Article 81, § 3). URL vidita ye 2ma di februaro 2022. 
  4. 4,04,14,24,3Central Asia::Russia - The World Factbook -Autoro: CIA. URL vidita ye 9ma di junio 2020. Idiomo: Angla.
  5. Russia -Publikigita da Encyclopædia Britannica. URL vidita ye 9ma di junio 2008. Idiomo: Angla.

Extera ligilo

[redaktar |redaktar fonto]
v · d · m
Historio di Rusia
AntiquesoFrua Slavi
Supera Mez-EpokoVolga-Bolgaria (7ma til 13ma yarcento) •Hazara Kaganio (7ma til 10ma yarcento) •Rusa Kaganio (8ma til 9ma yarcento)
Basa Mez-EpokoKiyiva Rus (9ma til 12ma yarcento) •Princio Vladimir-Suzdal‎ (12ma til 14 yarcento) •Republiko Novgorod (12ma til 15ma yarcento) •Grandadukio Moskva (1340-1547)
Modern epokoCario Rusia (1547-1721) •Rusa imperio (1721-1917)
20ma yarcentoRSS Rusia (1917-1991) eSoviet-Uniono (1922-1991)
nunRusa Federuro (1992 til nun)
Subdividuri diRusia
Republiki:Adigeya · Altai · Bashkortostan · Buryatia · Hakasia · Dagestan · Ingushetia · Kabardino-Balkaria · Kalmikia · Karachai-Cherkesia · Karelia · Komi · Krimea* · Mari El · Mordovia · Nord-Osetia-Alania · Yakutia · Tatarstan · Chechenia · Chuvashia · Tuva · Udmurtia
Regioni:Altai ·
Habarovsk · Kamchatka · Krasnodar · Krasnoyarsk · Perm · Primorye · Stavropol · Transbaikal
Provinci:Amur ·
Arhangelsk · Astrahan · Belgorod · Bryansk · Irkutsk · Ivanovo · Yaroslavl · Kaliningrad · Kaluga · Kemerovo · Kirov · Kostroma · Kurgan · Kursk · Leningrad · Lipeck · Magadan · Moskva · Murmansk · Nijni Novgorod · Novgorod · Novosibirsk · Omsk · Orenburg · Oryol · Penza · Pskov · Ryazan · Rostov · Sahalin · Samara · Saratov · Smolensk · Sverdlovsk · Tambov · Tyumen · Tomsk · Chelyabinsk · Tula · Tver · Ulyanovsk · Vladimir · Volgograd · Vologda · Voronej
Autonoma provinci:Judala autonoma provinco
Autonoma distrikti:Chukotka ·
Hanti-Mansiysk – Yugra · Nenec · Yamal-Nenec
Federalurbi:Moskva ·
Sankt-Peterburg · Sevastopol*

*Juntita a Rusia en 2014, tamen duras esar internacione agnoskata kom teritorio di Ukraina.

Obtenita de "https://io.wikipedia.org/w/index.php?title=Rusia&oldid=1053811"
Kategorio:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp