Planko-sketado (verbo: planko-sketar; Angleskateboarding) esas de originoUsanasporto qua existas de la fino di la yari sisadek di la 20ma yarcento. La sporto developesis da ondo-glitanti qui volis ondo-glitar sur la tero, ed ofte esas ligit a yunarala kulturo.
Ca sporto esas exekutata persketo-planko, planko deligno (maxim ofteacero-ligno), du axi e quar roteti en qui trovesas single dusoporti. Per movigar su per to e saltar per to on povas facar nombroza "artifici" e prodaji.
On avancas precipue per pulsar per onua dopapedo, decensante sur pento, o per "pumpar" per suagambi sur rampo. On povas du-maniere stacar dum planko-sketar: se onua dextra pedo esas dopa on stacasregular onatural; se onua sinistra pedo esas dopa on stacasgoofy. Se on stacas per sua nenormala maniero dum tempo to nomizesasswitch.
Pro la populareso di ca sporto venis specala defiaji qui anke uzesas por BMX (Biciklo-Motor-kruco. X = kruco) e rul-sketado.
En2021 planko-sketado divenis sporto olimpiala unesmafoye che laOlimpiala Ludi en Tokio 2020, per du evento-tipi Anglestreet epark.
Dum la21ma yarcento apariselektrala sketo-planki qui bezonas nula esforco dal uzanto e movas vicee permotoro elektrala.
Diversa tipi de tereno esas uzata por planko-sketado. On povas sketar sur plana tereno per simpla manovri quala lamanual exemple (rulante sur nur la dopa du roti). Stilo qua populareskis dum la 1980a e 1990a yari esasstreet, en qua on uzas obstakli tipale trovebla surstrado, exemple bordopetri,benki,pasamani edeskaleri por exekutar artifici. Altra stilo praktikata sur plana tereno esasfreestyle, en qua on uzas plu dina e lejera planko por exekutar tre teknikala e komplexa manovri.
La stilovert esas praktikata sur rampi ("mi-tubi"), baseni e bolegi, ofte trovebla che sketo-parki. Anke uzata esas plu mikra, basa rampi (mini-ramp) qui ofras la posibleso exekutar manovri del stilostreet.
Altra anciena ma min populara stilo esasdownhill en qua on decensas (ofte slalome) sur pento. Ofte on uzas plu longa planko (longboard) por tala sketado.
La precipua metodo por saltar sur plana tereno esas laollie inventita daAlan "Ollie" Gelfand. Surbazeollie on povas konstruktar artifici quala lakickflip (komuna en la stilistreet efreestyle). Envert-sketado la precipua metodo esasair, atingata per acensar rapidege rampo e lansesar aden l'aero. On povas kombinarair kun diversa manovri en qui on exemple rotacas o sizas la planko per manuo (grab).
Planko-sketado inventesis dum la 1940a o 1950a yari da ondo-gliteri qui volis durar glitar kande l'oceano esissenonda. Ico nomizesis "sidewalk surfing" e l'unesma sketo-planki esis rudimenta konsistante ek ligna buxi, planki o mem kesti kun roti atachita.
Dum la 1960a yari plura kompanii en sudaKalifornia quala Jack's, Kips', Hobie, Bing's e Makaha komencis konstruktar sketo-planki ed asemblis esquadi por popularigar sua vari. La populareso dil sporto augmentis e l'unesma revuoThe Quarterly Skateboarder editesis en 1964.
Dum la frua 1970a yari la kompanio Cadillac Wheels vendeskis roti facita ekplastiko (polyurethane) e pro to la populareso di planko-sketado itere augmentis rapide. En 1975 organizesis l'unesma konkurso depos la 1960a yari, laDel Mar National Championships. Ica konkurso dominacesis dal famoza esquado Zephyr (Z-Boys), kun membri qualaTony Alva, Jay Adams, Peggy Oki eStacy Peralta. Craig Stecyk, foto-jurnalisto por la revuoSkateboarder, fotografis e skribis pri l'esquado. Planko-sketeri inkluzante Ty Page e l'esquado Zephyr komencis sketar sur la vertikala muri di balnobaseni qui esis sika pro la senpluveso di Kalifornia en 1976. Tale komencis la stilovert.
Dum la 1980a yari la stilistreet efreestyle populareskis, surbaze la senmanua saltoollie inventita da Alan Gelfand dum la 1970a yari. Ex-membro dil esquado Zephyr Stacy Peralta kun sua partenero George Powell fondis la kompanio Powell Peralta e l'esquadoBones Brigade, qua inkluzis famoza sketeri qualaTony Hawk, Steve Caballero, Lance Mountain, Mike McGill, Rodney Mullen e Tommy Guerrero. Sketo-planki dum la 1980a yari esis nesimetra kun elevita "kaudo" por faciligar l'exekuto dilollie.
Dum la 1990a yari sketo-planki divenis simetra e kelke plu dina, influita dafreestyle-planki, kun kelke plu mikra e harda roti, e la sporto duris developesar ed evolucionar. Video-ludi pri planko-sketado anke aparis e popularesis, exemple la serioTony Hawk's Pro Skater.
En2021 planko-sketado divenis sporto olimpiala unesmafoye che laOlimpiala Ludi en Tokio 2020, per du evento-tipistreet epark, singla organizita e por viri e por mulieri.
La konkursi dominacesis dajaponiani (5 medalii) ebrazilani (3 medalii), kun suceso anke porAustralia,Usa eBritania. Anke remarkinda esis la yuneso dil partoprenanti: la britanianinoSky Brown exemple, elqua ganis bronza medalio, evis nur 13 yari.
