Urbala ferovoyo,metroo ometropoliteno* esaselektrala sistemo di transporto pertreni kun alta kapaceso or transporto di personi, qua ordinare transiras subtere o sur elevitaferovoyi, precipue en tre populoza regioni dil urbi. Sistemi di urbala ferovoyo distingesas de altra sistemi di transporto surreli pro ke lia voyi ne havas fizikala intruzi de altra sistemi di transporto, exemple la transporto di kargajo en la sama lineo, o kruco-voyi kun stradi, edc.
Ordinare l'urbala ferovoyi uzas elektrala treni qui movas sur reli, ma kelka urbi usasmonoreli, o treni kun bandaji kauchuka, o sistemi di magnetala levo. Kelka sistemi di urbala ferovoyi superiras la frontiero di ula urbo e ligas ol a vicina urbi.
La sistemo di urbala ferovoyo kun la maxima quanto di stacioni jacas enNew York, habante entote 442 stacioni. L'urbi kun la maxim longa sistemi esasShanghai eLondon (431.7 e 402 kilometri, rispektive). Segun quanto de pasajeri, la maxim uzata esas l'urbala ferovoyi diSeoul,Moskva eTokyo, qui singladie transportas 6.7 milioni, 6.55 milioni e 6.33 milioni di pasajeri, rispektive.
Konstrukturo dil unesma urbala ferovoyo enLondon, dum la19ma yarcento.Eniro por la staciono23rd Street de la metroo di New York.
En 1843, Charles Pearson propozis l'aperto di subtera tuneli ferovoyala enLondon por plubonigar la transporto en la urbo. Pos 10-yara diskuto, ca ideo aprobesis dal parlamento, ed en 1860 komencis la konstrukturo dil unesma lineo di metroo. La 6-kilometra lineo inauguresis en1863, e funcionis pervapor-lokomotivi. La duesma urbo en la mondo qua inauguris metroo e l'unesma enAmerika esisNew York, en1870. Til1900 nur 7 urbi inaugurabis sua sistemi: London en 1863,New York en 1870,Chicago en1892,Budapest en1896,Glasgow en1896,Boston en1897 eParis en1900.
Nune, plu kam 160 urbi e metropolala regioni havas sistemi di urbala ferovoyi, entote plu kam 8.000 kilometri di linei en la tota mondo, inkluzite plu kam 7 000 stacioni. Dum la21ma yarcento,Popul-Republiko Chinia divenis la lando kun la maxima quanto di urbi - preske 60 - qui ja havas o konstruktabas sistemi di urbala ferovoyi.
La sistemi di urbala ferovoyi ordinare uzesas en granda urbi, urbal aglomeraji o metropolala regioni por transportar granda nombro de personi kun alta frequeso. Ofte li recevas granda quanto de pasajeri de altra sistemi di transporto kun plu mikra kapaceso, exempleautobusi,tramveturi o treni. Ordinare existas ankegareyi proxim stacioni di urbala ferovoyi ube on povas garar automobili e durar voyajar rapide til destini en la centro dil urbo o komercala loki. En kelka urbi ank existasbiciklo-aparkeyi* proxim la stacioni.
Skema mapo pri urbala ferovoyi diSingapur.EnSao Paulo,Brazilia, pasajeri qui arivas per treni en la ferovoyala stacionoLuz (en l'imajo) povas acesar la stacionoLuz dil urbala ferovoyo od inverse, sen pagar plusa tarifo.
Singla sistemo di urbala ferovoyo konsistas ek un o plura linei. En kelka kazi, du o plura linei dividas parto di sua voyi. En altra kazi, ula staciono servas du o plu multa linei di urbala ferovoyo e permisas al pasajeri de ula lineo transirar ad altra lineo sen pagar plusa tarifo. Granda stacioni ofte jacas en quarteri ube granda quanto de personi laboras od ube koncentresas multa komercala establisuri e servi.
Por faciligar la orientizo e movado di pasajeri, la treni di urbala ferovoyi havas skema mapi qui montras omna linei e stacioni dil sistemo. En singla stacioni existas mapi segun skalo qui montras stradi, placi, publika edifici ed altra interesiva loki proxim la staciono.
La konstrukto ed operaco dil sistemi di urbala ferovoyi esas kustoza. Maxim-multa-kaze li esas publike administrata, e multi recevas financala subsidiajo. Nune, guvernerii freque projetas sistemi di urbala ferovoyi en regioni kun alta demando di transporto. En kelka kazi, kande nova lineo kreesas, l'urbala administrerii interdiktas l'aceso diautomobili odautobusi a centrala regioni servata per urbala ferovoyi, kun skopo modifikar l'uzo dil sistemi di transporto. De ta remplasigo rezultas diminuto dil aeralapoluto e dil tempo spensata por movadi e perdata dum trafiko-konjestioni, importanta nedireta vantaji de ca sistemo di transporto, quankam freque esas nefacila mezurar ol ekonomikale.
La 50 maxim longa sistemi di urbala ferovoyi en la mondo
