Massachusetts habitesas de adminime 12 mil yari ante nun. Ante l'arivo di Europani ol habitesis da indijeni qui parolis Algonquiana lingui, exemple leWampanoag,Narragansett,Nipmuc,Pocomtuc,Mahican, eMassachusett.[1] Li esis chaseri, peskeri e kolekteri, ma anke kultiviskukombro emaizo por kompletigar lia dieto. Pos arivo dil Europani, exemple kapitano John Smith en 1614, multa indijeni komencis mortar provariolo,morbilo,gripo ed altra morbi portita dal koloniigisti. Cirkume 90% del indijeni qui habitis apud la bayo di Massachusetts mortis entre 1617 e 1619.
L'unesma koloniigistipuritana transportita da navoMayflower arivis en 1620 proxim la nuna urbeto Provincetown. En 1621 li celebris l'unesma "dank-expreso-dio" (AngleThanksgiving). En1690 eventis sensucesa expediciono kontreFranci deKebekia. En1692, Massachusetts divenis singla kolonio, la maxim granda deNova-Anglia.
Massachusetts esis la centro di dil movado pri nedependantesko di Angla kolonii enNord-Amerika. Tale nomizita "Teo-festo di Boston", e pose importanta batalii dum la nedependo-milito eventis eventis ibe, exemple enConcord eLexington. La stato adoptis suakonstituco en1780. En 1820,Maine separesis de Massachusetts e divenis la 23ma Usana stato.
Anciena texala fabrikerio enLowell.Armiferio di Springfield.
Dum la 19ma yarcento, Massachusetts divenis un ek la chefa stati ubeIndustriala Revoluciono eventis en Usa. EnLowell eBoston instalesis fabrikerii dishui e texaji, ed en Springfield instalesis manufakturi qui fabrikis utensili por domi,papero e texaji. Kanali e ferovoyi konstruktesis por transportar kruda materii ed industriala produkturi. Malgre l'existo di granda opozo al aboliso disklaveso - qua rezultis du revolti, en 1835 ed en 1837 - l'opozo a sklaveso gradope kreskis dum la sequanta yardeki. Massachusetts divenis l'unesma stato qua kreis regimentokompanio kun negra soldati, komandita da blanka oficiri, la 54ma Regimento.
En 1826 inauguresis l'unesmaferovoyo dil stato. En 1833, kreesisBorso enBoston. En 1836, Mary Lyon kreis fakultatoMount Holyoke, l'unesma fakultato por mulieri en Usa. En 1852, Massachusetts divenis l'unesma Usana stato qua kreis lego pri obligiva eduko por pueri. Dum la19ma yarcento,industro developesis multe en la stato, nome texala, e la habitantaro di multa urbi kreskis rapide, exempleLowell, qua divenis urbo en 1826 e ja havis 33 mil habitanti en 1850.Boston ne recevis granda fabrikerii, tamen ol divenis koncentro-punto por transporto-sistemi en totaNova-Anglia. Komence, laboristi por industrio venis de farmeyi vicina al urbi, ma pose komencis arivar enmigranti, nomeIrlandani eKanadani katolika.
Henry David Thoreau eRalph Waldo Emerson esis du importanta filozofi naskinta en Massachusetts. Li emfazis l'importo di naturo ed emoco por homaro. Massachusetts anke divenis centro por kombatarsklaveso, exemple organizuroThe League of the Gileadites fondita en 1850 da John Brown. Dum l'interna milito di Usa, multa armaro uzita dal Uniono produktesis enSpringfield, che arsenaloSpringfield Armory. Massachusetts divenis l'unesma stato qua rekrutis, entrenis ed armizis regimento kun negra soldati, komandita da blanka oficiri.
Dum layari 1890a, la regiono vicina a Springfield divenis centro por developo diautomobilal industrio. L'unesma fabrikerio Usana di motorcikli,Indian Motorcycle Company, fondesis en 1901 en Springfield. Tamen, dum la komenco dil 20ma yarcento, industriala sektoro komencis dekadar en la stato, pro konkurenco kun sudala e centrala stati. Texala, shuala e mekanikal industrii afektesis multe daekonomiala krizego di 1929 e klozis fabrikerii. L'armiferio di Springfield klozesis en 1968, e la stato perdis multa employi kun alta salarii.
Pos laduesma mondomilito, servadi ed industrii kun moderna teknologio remplasis tradicionala industrii, nome an l'esto dil stato. Guvernala kontrati stimulis ta modernigo ekonomiala.Universitato Harvard e la Teknologial Instituto di Massachusetts (Angle:Massachusetts Institute of Technology - abreviuro MIT), amba institucuri kun sideyo enCambridge esas du ek la maxim prestijoza universitati de la mondo. La stato esas mondala centro por developo dibioteknologio,artifical inteligenteso, injeniorarto e financi.
Familio Kennedy, inkluzite prezidantoJohn Fitzgerald Kennedy e senatanoRobert Kennedy, esis multe influiva en lokala politiko dum la 20ma yarcento. Massachusetts konocesas kom "bastiono" di Demokrata partiso. Ol esis la sola stato qua votis por George McGovern dum l'elekti di 1972, eRonald Reagan esis la lasta Republikano qua vinkis en la stato, en 1984. Pri substrukturo,tunelo konocata komBig Dig konstruktesis enBoston por plua kam 15 miliard dolari. Malgre chera, ol plubonigis trafiko e la centro dil urbo.
Dum la21ma yarcento, ye la 31ma di oktobro 2001 la legifantaro dil stato absolvas la nomo di 5 personi mortigita pos judicio porsorcado en Salem, dum la 17ma yarcento. En 2004 Massachusetts divenis l'unesma stato qua legaligis samasexua mariajo, segun decido di la Supera Korto dil stato en 2003. En 2006, la stato aprobis l'unesma projeto por furnisar asekuro sanesala a la tota habitantaro. Ye la 15ma di aprilo 2013, eventis bombal atento dummaratono en Boston, qua mortigis 3 personi. En 2016, aprobesis lego qua deskriminaligis l'amuzala uzo dimarihuano.
Precipua urbi e chosei di Massachusetts.Litoro di Martha's Vineyard, Massachusetts.
Massachusetts esas la 7ma min granda stato di Usa. Lua tota surfaco -27 360 km² - equivalas olta diAlbania e di Braziliana statoAlagoas. Cirkume 25,7% de lua surfaco kovresas per aquo.
Malgre mikra, lua variatatopografio kreas diferanta regioni. Este del stato jacas vasta planajo rivala, en qua situesasBoston e lua metropolala regiono, ed ankepeninsulo Cape Cod. La maxim alta monto dil stato esasMonto Greylock, qua havas 1.064 metri dialtitudo[2].
La dominacantabiomo dil stato esas la decidua foresto di temperema regioni. Malgre ke vasta porcioni de sua teritorio preparesis por agrokultivo, multa sekundara boski regeneris su en anciena farmeyi abandonita. Nun, foresti kovras cirkume 62% de la surfaco dil stato. Lua multa lagi esas habiteyi por diversa speci di fishi, exempleperki,karpi,siluri etruto, ed aquala uceli.
La dominacantaklimato esas humidakontinentala, kun kolda vintri e varma someri. L'extremajo sudala dil stato, proxim la litoro, havas oceanala klimato, en transito a subtropikala klimato. La klimato enBoston esas tote reprezentiva dil stato: dum somero la mezavaloratemperaturo esas 27°C, kontre ke dum vintro ol esas mezavalore 2°C.
Segun statistiki de 2024, la total interna produkturo di Massachusetts atingis US$ 633,6 miliardi en 2024. To reprezentis kresko per 2,9% relate 2023. En 2023 l'interna produkturo po habitanto atingis US$88 790. Dum sua historio, la bazo di sua ekonomio dil stato evolucionis de industrii tradicionala dum la 19ma yarcento, a servadi ed industrii kun moderna teknologii dum la 20ma e 21ma yarcenti. Primara sektoro (agrokultivo, pesko, forestal extraktado) esas plu mikra, tamen importanta. En 2022 existis 7083 farmeyi en la stato.
Dum la 20ma yarcento, la bazo ekonomiala dil stato chanjesis de tradicionala industrii a servadi ed a moderna sektori teknologiala. Nun, la stato esas mondale importanta enbioteknologio,injeniorarto, universitatala eduko (l'Universitato Cambridge esas un ek la maxim prestijoza de la mondo), financi e marala komerco. La sektori kun maxim granda kontributadi por la total interna produkturo dil stato en 2024 esis: profesionala ed entraprezala servadi (US$ 140,9 miliardi), imoblala merkato (US$ 86,5 miliardi), eduko, saneso e social asisto (US$ 76,5 miliardi), bioteknologio,informala teknologio, universitatala eduko, financi, marala komerco, e defenso.
Segun lademografiala kontado di 2020, Massachusetts havis plua kam 7 milion habitanti, signifikanta augmento di 7,4% en la habitantaro kompare la demografiala kontado di 2010[3]. La maxim multa rezidas chemetropolala regiono di Boston. Anke la metropolala regiono diSpringfield koncentras multa habitanti. La totalo di naski e l'eniro di enmigranti kontributis por ta kresko demografiala. Cirkume 40% del enmigranti originis de Central o Sudal Amerika, e multa ek la cetera grupi originis de Azia. Multa individui qui establisis su che metropolala regiono di Springfield informas esarPortorikani.
↑Origin & Early Mohican History -Publikigita da Stockbridge-Munsee Community— Band of Mohican Indians.URL vidita ye 21ma di oktobro 2009.Idiomo: Angla.
.jpg)
.jpg)
