Malaizia esas lando jacanta an sud-estal Azia. La lando havas terala frontieri kunTailando norde, en la kontinento; kunBrunei nord-weste, an l'insuloBorneo; e kunIndonezia sude, ank en Borneo. Ol anke havas marala frontieri kunSingapur sude, e kun Indonezian arkipelago weste, sude ed este.
Malaizia havas du chef-urbi:Putrajaya, inaugurita en1995, esas la nuna sideyo por l'exekutiva e por lajudiciala povo di la lando, kontre keKuala Lumpur, la maxim populoza urbo di la lando, nun esas nur la sideyo di lalegifala povo. Antee la sideyo di la tri povi koncentresis en Kuala Lumpur.
Homi ja habitis Malaizia cirkume 40 mil yari ante nun. L'unesma habitanti probable esisNegritos, populo kun origino en Sud-Estal Azia. Komercisti e kolonigiisti deIndia eChinia arivis dum l'1ma yarcento. Li adportisbudismo edhinduismo a la regiono.Sanskritala skribo-sistemo uzesis til la4ma yarcento. Dum la13ma yarcento granda parto di la peninsulo jacis sub l' imperio Srivijaya.
"A Famosa", fortreso kreita da Portugalani en Malaka.
Britaniani arivis en la peninsulo Malaya en1786, kande la sultano diKedah farmisPenang a la Kompanio Britaniana dil Oriental Indii. En1795, dumNapoleonala militi Nederlando permisis Britaniani okupar la peninsulo por preventar posiblaFranca invado en la regiono. Britaniani fondisSingapur en1819, ed en1824 li ja kontrolis komplete la peninsulo.Johor esis l'unika stato qua mantenis lua nedependo dum la19ma yarcento. Dum la 19ma yarcento, Britaniani komencis stimular l'enmigro diChiniani edIndiani por verkar en la peninsulo[3].
Japoniani komencis l'invado di Malaya peninsulo ye la8ma di decembro1941, sequanta dio pos l'atako enPearl Harbor. La batalii duris til la31ma di januaro1942, e rezultis Japoniana vinko. Kun l'invado, kreskis populala susteno a l'idei pri nedependo. En1945, Japoniani ekpulsesis deBorneo, de la peninsulo Malaya e de altra Malaya insuli, exempleLabuan.
La federala sistemo adportis tensi a la regiono, inkluzitekonflikto kun Indonezia, la nedependo diSingapur en1965, e rasala tensi inter Malaiziani de raso Malaya, e Malaya-Chiniani. Ta konflikti efektigis rasala tumulti ye la13ma di mayo1969. Pos ta konflikti, lora chefministroTun Abdul Razak lansis kontroversal ekonomikala programo por distributar richeso.
Dum layari 1980a dum l'administrado di la chefministroMahathir bin Mohamad eventis epoko di rapida kreskoekonomikala ed en la urbi. La bazo dil ekonomio chanjesis de agrokultivo ad industrio. Granda projeti, exemple laturmi Petronas, la moderna Choseo Nordo-Sudo, o la nova administrala urbo,Putrajaya, kompleteskis[4].
Perdana Putra, loko ube laboras lachefministro di Malaizia.Parlamento di Malaizia.
Malaizia esasfederala konstitucala elektivamonarkio, e l'unika federuro en sudestal Azia. La titulo di luachefo di stato esasYang di-Pertuan Agong. Lu esassultano qua elektesas por 5 yari dal altra sultani.
La parlamento havas 2 chambri: la Domo di Reprezentanti (Dewan Rakyat) havas 222 membri, qui elektesas dal populo por admaxime 5 yari. La Senato (Dewan Negara) esas l'alta-chambro, e havas 70 membri, di qui 26 elektesas da la 13 lokala asemblitari de lasultanii, e la cetera 44 nominesas dal rejulo, helpata da la chefministro.
La bazo di la legaro Malaiziana esas laCommon Law Britaniana. Teoriale, luajudiciala povo esas nedependanta, tamen l'indiko di judiciisti mankas klareso, segun kelka observeri. Lakonstituco di la lando adoptesis en1957.
Mapo di Malaizia.Monto Kinabalu, la maxim alta de la lando.
Malaizia esas la 43ma maxim populoza lando del mondo, e la 66ma maxim vasta. Ol konsistas ek 2 precipua porcioni: lapeninsulo Malaya, an kontinentala Azia, e Borneo de Malaizia, an l'insuloBorneo. La du teritorii separesas da laMaro di Sudal Chinia. Inter ta du teritorii existas multa insuli, di qui la maxim vasta esas Labuan[5]. La maxim alta monto di la lando esasMonto Kinabalu, kun 4 095 metri dialtitudo.
La precipua fluvii di la lando esas Rajang, longa de 760 km, che la provincoSarawak, e Kinabatangan, longa de 560 km, ambe enBorneo. En la peninsulo, la maxim importanta fluvio esas Pahang, longa de 459 km.
Procento di habitanti segun etnio (2010).Moskeo enPutrajaya.
Segun statistiki de The World Factbook, Malaizia havas 34 219 975 habitanti en 2023[1]. La maxim multa (62%) esas del etnio Bumiputera (inkluzite Malayi ed altra populi, exemple Orang Asli, Dayak ed Anak Negeri). Chiniani esas 20,6%, Indiani esas 6,2%, altra etnii esas 0,9%, e 10,3% esas stranjeri, segun statistiki por 2019[1].
L'oficala linguo di la lando esasMalaya.Angla,Chiniana (e lua dialekti Kantonana, Mandarin, Hokkien, Hakka, Hainan, Foochow),Tamil, Telugu, Malayalam, Panjabi e Tailandana anke parolesas.[1]
Lareligio kun maxim granda nombro di adepti esas Mohamedana (61,3% de la habitantaro), qua ank esas l'oficala religio di la lando. Buddhisti esas 19,8%, Kristani esas 9,2% e Hindui esas 6,3%. Konfuceismo, Taoismo ed altra tradicionala Chiniana religii praktikesas da 1,3% de la habitantaro, 0,4% praktikas altra religii, 0,8% praktikas nula religio, e 1% ne informis pri religio.[1]
Forta orala tradiciono existis ante l'arivo diskripto en nuna Malaizia. Dum la fino dil15ma yarcento,islamo edaraba alfabeto arivis en la regiono. En1971, la guvernerio di Malaizia definis Malaiziana literaturo en diversa lingui e formi di skripto.Munshi Abdullah (1797 til 1854) judikesas kom la patro di laliteraturo Malaya. Altra importanta nomi esasIshak Haji Muhammad (konocata kom Pak Sako), Che Husna Azhari,Faisal Tehrani ed altri. De la komenco dil yari 1950a, la literaturo Malaiziana skribita per Chiniani expansabas.
Muzikisti del etnio Dayak pleas tradicionala kord-instrumentosapeh.
Lamuziko e populala teatro tradicionala de Malaizia probable originis en la regiono Kelantan-Pattani. La bazo di tradicionala muziko esas perkut-instrumenti, di qui la maxim importanta esas la tamburogendang. Existas adminime 14 tipi de tamburi tradicionala.[7] La muziko akompanas la naraco di tradiconala rakonti, celebras la cikli de la vivo, ed yarala eventi, exemple mesono ed altra rekolti. Altra populi havas sua propra muzikala stili ed instrumenti, exemple le Dayak, Chiniani-Malaiziani ed Indiani-Malaiziani. Pri klasika orkestrala muziko, l'Orkestro Filharmoniala di Malaizia (AngleMalaysian Philharmonic Orchestra) fondesis en 1997 e ja exkursis a plu kam 20 landi. Lua sideyo esas la Filarmoniala Salono Petronas, che Turmi Petronas, en Kuala Lumpur.
La modernapop-muziko di Malaizia komencis developesar dum la yari 1920a e 1930a. Grupi di amuzeri qui prizentis tradicionala opero-teatroBangsawan komencis adaptar kelka elementi de tradicionala muziki e dansi Malaiziana a la muzikala instrumenti adportita dal Angli ed Usani. Un ek la maxim anciena kansoni enrejistrita kun elementi "pop" en la lando esisTudung Periok, da Momo Latif, en 1930. Dum la yari 1960a aparis la stiloPop Yeh-yeh, kun influi deThe Beatles ed altrarock-bandi Britaniana. Altra stili dirock, exemplepunk rock,heavy metal ed altri, ank influis lokala muziko dum recenta yari, ed ankeska,reggae efunk. Dum la yari 1980a, pro l'influo di cinematografuriBreakin' (1984),Breakin' II: Electric Boogaloo (1984) eBeatstreet (1984) aparis l'unesmahip-hop-kansoni kantata en Malaya. Nun, la muziki de Malaizia, Indonezia e Singapur reciproke influas l'una l'altra, nam Malaya linguo parolesas en la tri landi.
Inter la maxim populara sporti praktikata en Malaizia esasbadmintono,kugloludo,futbalo,squash e hokeo* sur agro. De 1949 til nun, Malaizia ofte gastigas tale-nomizitaThomas Cup, internaciona konkurso pri badmintono, ed dum l'Olimpiala Ludi en Barcelona, 1992, Razif Sidek e Jalani Sidek ganis bronza medalio pri badmintono. Britaniana soldati adportissquash a Malaizia en 1939, e delore ambe squadi virala e mulierala esis plurafoye exitoza en regionala championkonkursi.Nicol David esas 8-foya championino qua ranzigesas #1 prisquash por mulieri depos la yaro 2006.[8]
.jpg)
.jpg)
.svg)