Ido esaskonstruktita linguo derivante deReformita Esperanto (reformita linguo konstruktita deEsperanto, facita da la originala kreinto di Esperanto) adoptita kom Esperanto reformita enParis da laDelegitaro (Délégation pour l’adoption d’une langue auxiliaire internationale) ye la 24ma di oktobro 1907. Ido kreesis por havar poka polisemio, esas sat konciza, facile lernebla e uzebla. Ol kreesis por esarInternaciona auxiliara linguo por personi de diversa origini e esas la maxim sucesoza de la multa Esperanto-derivaji, quin on nomizasEsperantidoj.
Fondita en 1907 daLouis Couturat eLouis de Beaufront, Ido originale kreesis pro volo pri reformar defekti percepita en Esperanto,linguo kreita 20 yari ante por faciligar l'internaciona komuniko. La nomo "Ido" originas de Esperanto-vorto "ido", signifikanta "infanto",[2] nam Ido esas "decendanto" di Esperanto. Pos sua komenco, Ido recevis suporto di ULI de la Esperanto-komunitato. Tamen, problemi eventis pos la subita morto en 1914 di un ek sua maxim influanta adepti,Louis Couturat. En 1928,Otto Jespersen abandonis Ido-movado por developar sua propra linguoNovial. Pro du motivi, Ido perdis populareso: unesme, aparo di skismi inter rivala reform-projekti; e duesme, nekompreno ke Ido povus esar propozo por internaciona linguo. Ca obstakli febleskis la movado, tamenInterreto kontributis a rivivigo di populareso di la linguo.
Multa literaturala verki tradukesis ad Ido,[3] inkluzanteLe Petit Prince/The Little Prince (La Princeto),[4] laPsalmaro (libro di laBiblo), e LaEvangelio di Lukas.[5] Cirkume yaro 2000, existis cirkume 100-200 Ido-parolanti en la mondo, mem se plu recenta evalui montras la nombro di parolanti proxime a 1.000-5.000.[6][7] En 2022, Ido havis 26 denaska parolanti enFinlando.[8][1]
Ica artiklo bezonas revizo da ula persono qua konocas ambe Ido, ed ica temo ciencala, teknologiala, matematikala, filozofiala, sportala, edc. Ka vu povas helpar ni revizar ol?
Ja existis la ideo ke Esperanto bezonis reformo pos la unesma yari di lua fondo. Por reformar Esperanto, Zamenhof publikigis reformo sugestajo en 1894, qua esis rapide refuzinta poste da la Esperanto-komunitato.
Dum la renkontro di laDelegitaro, en Paris, ye 15ma di oktobro 1907, pos la kreado di la komitato qua decidis internaciona normigita linguo, inter la propozi por la adoptado di auxiliara linguo, anonima skriptisto identifikita kom "Ido" prezentis reformo di Esperanto simila a la reformo di 1894, qua esis subtenata da Louis de Beaufront, un ek la reprezentanti di Esperanto ante la komitato di la Delegitaro.
Je la fino di la renkontro, la elekto esis, en principo, di Esperanto kun la reformi propozita da la anonima skriptisto identifikita kom Ido, qua pose deskovresis esar la propraLouis de Beaufront, agante kunLouis Couturat, un ek la fondinti di la Delegitaro.
La skopo di Ido esas esar "la maxim facila linguo por la maxim granda quanto de homi" ed anke "la duesma linguo por internaciona relati". Ido selektas sua vorti de la nomizita "fonto-lingui":Angla,Franca,Germana,Hispana,Italiana eRusa (segun alfabetala ordino). Ica lingui (ofte mencionata segun l'abreviuro AFGHIR) esas parolata da multega milioni de homi e havas multa komuna radiki. Yen exemplo pri sis Ido-vorti e la korespondanta formi en la sis fonto-lingui:
Ti principi aparas en laStudyo pri la derivado da Couturat[9].
Principo di unikeso: A singlaformo di derivado devas do korespondar specalasenco (o chanjo di senco).
Principo di renversebleso: Se on transiras de un vorto ad altra vorto samfamilya per ula regulo, on devas transirar, inverse, de ca lasta a l'unesma per regulo exakte inversa.
Esperanto recevis de lua komenco e duras recevar, plursorta kritiki. Yen kelka punti:
Esperanto esas sexuale diskriminacema. Multa Esperanto-vorti esas naturale maskula e produktas femina formi per adjuntar la sufixo-in (ne existas specala sufixo por indikar maskuli):patro ("patro") >patrino ("matro"),viro ("viro") >virino ("muliero"),onklo ("onklulo") >onklino ("onklino"). edc. Pri certena vorti on vane diskutas ka li esas sexuale neutra o determinita. Exemple, segun certena uzanti,amiko esas sexuale neutra (do signifikanta "amikulo" od "amikino"), ma segun altri ol esas vorto nur maskula (do signifikanta nur "amikulo").
En Esperanto existas sis literi supersignizita netrovebla en altra lingui:ĉ,ĝ,ĥ,ĵ,ŝ,ŭ, quo desfaciligas la uzo di la linguo per komputeri, poshtelefonili ed altra aparati.
La fonemo /x/ (ĥ) existas en la Hispana e la Rusa, ma multa homi altralingua apene povas pronuncar ol.
Esperanto havas superflua vorti de anciena lingui:kaj ed-oj/-aj venas delAnciena Greka e ne trovesas en lamoderna Greka (και en la nuna Greka pronuncesaske, ed-oj/-aj trovesas nur en la maskula pluralo-oi, ma ne uzesas omnaloke). Kontraste, l'Idala vorto porkaj (e/ed) esas trovata en multa lingui (kome,ed,et,y,i), e ne nur Latina (videz), e l'Idala dezinenco por-oj, (-i) esas trovata en l'Italiana, Rumaniana, Rusa e plusa Slava lingui.
Obskura etimologio di kelke frequa vorti, exempleedzo ("spozulo"),ĝi ("olu").
Deformacita radiki, exemplefarti ("standar"), del GermanaWohlfahrt ("prospero"), kompozita ekWohl ("komforto, prospero") eFahrt ("veho, voyajo"). Do Zamenhof tranchis la vorto e prenis nur la duesma parto, mafarti eFahrt havas tote diferanta signifiki.
Interakordo di adjektivi e substantivi ed obliganta akuzativo. La Angla (inter multa altra lingui) pruvas ke ica gramatikala traiti esas superflua e ne faciligas la interkompreno.
Vorti kun poka susteno internaciona. Exemple,aĉeti esas nur Franca (acheter), kontre kekomprar sustenesas dal Hispana/Portugalana/Katalunianacomprar, Italianacomprare e Rumanianacumpăra ed anke kelke memorigas korespondanta (quankam ne samorigina) formi Germanala (Germanakaufen, Nederlandanakopen, Suedaköpa, Islandanakaupa) e Slava (i.a. Polonakupować, Chekakupovat).
Esperanto esas linguo fixigita por sempre dal tale nomizitaFundamento e do ne povas evolucionar nek emendar la defekti o neoportunaji inheranta en irga verko homal, precipue en verko produktita da nur un homo, mem se tre talentoza.
L'acento en Ido omnatempe pozesas sur la duesma-a-lasta silabo - incidento, encefalo, broshuro, ecelante, anciena,aquo, pekunio. Sur l'infinitivo, l'acento esas sur la finala silabo. To esas por montrar la diferanta konjuncioni plu extra (esas kontre esar) - savar, donar, entraprezar.
↑Blanke (2000), citita da Sabine Fiedler, cheAutoro: Walter de Gruyter. Phraseology / Phraseologie Dato di publikigo: 2007. Pagino/pagini: 779. Videz chapitro:Phraseology in planned languages.
.svg)
.svg)