Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Irez a kontenajo
WikipedioLa Libera Enciklopedio
Serchuro

Chekia

De Wikipedio
Chekia
Česká republika
Standardo di ChekiaBlazono di Chekia
Nacionala himno:
Kde domov můj
Urbi:
Chefurbo:Praha
· Habitanti:1 249 026 (2009)
Precipua urbo:Praha
Lingui:
Oficala lingui:Cheka
Tipo:Republiko
·Prezidanto:Petr Pavel
·Chefministro:Petr Fiala
Surfaco:(116ma maxim granda)
· Totala:78 866 km²
· Aquo:2,0 %
Habitanti:(85ma maxim granda)
· Totala:10 827 529[1] (2023)
·Denseso di habitantaro:133 hab./km²
Plusa informi:
Valuto:koruna Cheka
Veho-latero:dextre
ISO:CZ
CZE
203
Reto-domeno:.cz


Chekia esas lando jacanta an centralEuropa. Lu havas kom viciniGermania ePolonia norde,Slovakia este,Austria sude eGermania weste. Lua chef-urbo esasPraha. Chekia inkluzas la historiala teritoriiBohemia,Moravia, e parto diSilezia.

Bazala fakti pri Chekia.

Historio

[redaktar |redaktar fonto]
 Precipua artiklo:Historio di Chekia

Homi ja habitis la regiono di nuna Chekia dumneolitiko. Dum la 3ma yarcento aKKelti establisis su en la regiono. Dum la5ma yarcento Germana tribui trairis la regiono. Pose,Slava populi establisis su ibe.

L'unesma Cheka (Bohemiana) stato, dukio vicina a Praha qua esis parto dil imperioGranda Moravia, aparis en la regiono dum la9ma yarcento. Pos la desaparo dil imperio en907, la regiono unionesis al dinastio Přemyslid, qua transferis la sideyo di lua povo a Bohemia.

Depos1002, Rejio Bohemia divenis parto diSanta Romana Imperio. En1212 la dukio divenis rejio sub la dinastio Luxemburg (ChekeLucemburkové). Dum la13ma yarcentoGermani enmigris a la regiono, ed establisis kelka kolonii.

En1235,Mongoli komandita daChingiz-kano komencis invadarEuropa. Pos labatalio di Legnica en1241 li probis invadar Moravia, ma imperial armeo vinkis Mongoli en batalio proximOlomouc. Dum ta batalio perisis la nepotulo di Chingiz-kano, Baidar. Pos vinkir la batalio, rejuloOttokar la 2ma, qua recevis na surnomo "Rejulo di Fero ed Oro", expansis l'imperio versAustria,Stiria,Karintia e Korniola, do atingis l'Adriatiko. Ottokar mortis en1278 dum la batalio di Marchfeld kontre Germani komandita daRudolf la 1ma. Lua filiuloVáclav la 2ma di Bohemia obtenis la krono diPolonia en1300, ma en1306 la dinastio Přemyslid desaparis, kande la lasta rejo mortigesis. Pos kelka batalii, la dinastio Luxemburg kaptis Bohemiana trono.[2]

L'imperio di Karl la 4ma.

Dum la14ma yarcento, nome dum la vivo diKarl la 4ma, Santa Romana imperiestro (1316 til 1378) judikesas kom l'ora epoko di Cheka historio. Karl anke divenis rejulo diItalia. L'universitato di Praha fondesis dum ta epoko. Karl unigis la teritorii di Brandenburg, Lusacia eSilezia. En1380,Nigra pesto atingis Bohemia, e mortigis 10% de lua habitantaro.[3]

Dum la komenco dil15ma yarcento sacerdotoJan Hus formacis religiala movado e, quankam ilu brulesis, lua sequinti secedis dekatolik-eklezio e vinkis kin krucomiliti (laHusita militi) lansita kontre li dal imperiestroSigmund. Dum la sequanta du yarcenti, 90% del habitantaro adheris a la movado Husita.

Mortigo di Protestanta aristokrati dum laMilito di Triadek yari.

Pos1526 Bohemia gradope divenis kontrolita dal monarkio Habsburga. LaMilito di Triadek yari komencis pro revolto kontre Habsburga dominaco, ed expansis tra central Europa. La milito devastis la habitantaro di la regiono, e kande ol finis, la habitantaro koaktesis aceptarkatolikismo od abandonar la regiono.

La periodo de1620 til la18ma yarcento divenis konocita kom "Nigra epoko di Chekia". La habitantaro diminutis e Habsburgi proskriptis altra religii ecepte la katolika.Otomani invadis Moravia en1663[4]. De1679 til1680 eventis mortala pesto e rebeleso diserfi.

La regni diMaria Theresia di Austria e lua filiuloJoseph la 2ma esis epoko diracional-absolutismo. En1742Friedrich la 2ma di Prusia sizis la regiono di Silezia. De1770 til1771 eventis granda famino qua viktimis 10% del habitantaro, o 250.000 personi ed efektigis revolti di rurani.

En1806 Santa Romana imperio desaparis, e Chekia divenis parto diAustrian imperio. La serfeso abolisesis komplete nur en1848. Pos larevolucioni qui eventis dum ta yaro, l'imperiestroFranz Joseph la 1ma di Austria establisisabsoluta monarkio e probis kontrolar revolti en l'imperio.

20ma yarcento

[redaktar |redaktar fonto]
Cheka soldati enVladivostok,Siberia.
Unesma republiko Chekoslovaka.

Cirkume 1.4 milioni Chekiani luktis porAustria-Hungaria dum l'unesma mondomilito, di qui 150.000 perisis. Cirkume 90.000 Cheki luktis alongeFranca,Italiana eRusa trupi kontre Austria-Hungaria, e pos kontreBolsheviki. Pos finir l'unesma mondomilito, Austria-Hungaria krulis e la nedependanta republiko diChekoslovakia kreesis en1918. La nova stato inkluzisBohemia,Moravia,Silezia e parti del anciena Rejio di Hungaria, kun importanta komunesi di parolinti diGermana,HungaraPolona eRutena lingui.

 Precipua artiklo:Chekoslovakia
 Precipua artiklo:Protektorato di Bohemia e Moravia

Chekia nedependanteskis stato ye la1ma di januaro1993, per la divido diChekoslovakia.Václav Havel, ante prezidanto di Chekoslovakia, divenis l'unesma prezidanto di nedependanta Chekia. Ye la12ma di marto1999 la lando membreskisNATO, ed ye la1ma di mayo2004 ol divenis membro dilEuropana Uniono.

Politiko

[redaktar |redaktar fonto]
Palaco Wallenstein, sideyo di Chekasenato.
PalacoStrakova akademie, sideyo dil guvernerio di Chekia.

Chekia esasparlamentalarepubliko. La chefo di stato esas la prezidanto. Til 2013 lu elektesis dal parlamento. Pos ta yaro, ol elektesas direte dal populo e povas rieletesar unfoye por la sequanta periodo. La nuna prezidanto, depos la 9ma di marto 2023, esasPetr Pavel.

La chefo di guvernerio esas lachefministro, qua elektesas dalprezidanto. Se la prezidanto mortas dum guvernisteso, la chefministro povas sucedar lu kom prezidanto. La nuna chefministro, pos la6ma di decembro2017, esasAndrej Babiš.

Lalegifala povo konsistas ekparlamento kun du chambri: la Chambro di Deputati (Poslanecká sněmovna), basa chambro kun 200 membri qui elektesas dal populo por 4 yari, e la Senato (Senát) kun 81 membri qui elektesas por 6 yari. La nunakonstituco (Ústava České republiky) adoptesis ye la16ma di decembro1992.

La maxim alta korto di lajudiciala povo esas la Supra korto. La 15 membri de la Konstitucala korto elektesas dal prezidanto kun aprobo de la Senato. La supra administrala korto esas la triesma fako di judiciala povo en Chekia.

Geografio

[redaktar |redaktar fonto]
Tipi di klimato di Chekia, segun la klasifikuro da Köppen.
Autunala peizajo proxim Králický Sněžník, monto an la frontiero kunPolonia. Mayo 2008.

Jacas inter 48°N e 51°N, ed inter 12°E e 19°E, Chekia dividesas en tri historiala regioni:Bohemia weste,Moravia este, e Chekiana Silezia nord-este. Bohemia konsistas ek baseno drenita dal fluviiElbe (Cheke:Labe) e la rivero Vltava, cirkondata per monteti, quale Krkonoše. Ibe jacas maxim alta monto di la lando, Sněžka (1602 m) an la frontiero kunPolonia.

Laklimato esastemperema kontinentala kun mez varmasomeri enivozavintri. La maxim kolda monato esas januaro, dum ke la maxim varma esas julio. Latemperaturi varias multe, segun laaltitudo. La mezavalora yarala temperaturo che la monto Sněžka esas nur -0,4°C, dum ke en Moravia la mezavalora yarala temperaturo esas 10°C.

UltreElbe (Labe), altra importanta fluvii/riveri esasVltava eMorava. La fluvii e riveri fluas versNorda Maro,Baltiko oNigra maro.

Chekia havas quarnacionala parki: Šumava, Krkonoše, České Švýcarsko e Podyjí) e 25 peizaji protektita.

Ekonomio

[redaktar |redaktar fonto]
Škoda Superb, automobilo de la fabrikerioŠkoda.
Bankobilieti di 100, 200, 500, 1000, 2000 e 5000 "korun-i".
 Precipua artiklo:Ekonomio di Chekia

Pos 2006, Chekia judikesas kom developita stato dalMondala Banko.[5] LuaTNP per persono esas 82% de la mezvalora TNP per persono deEuropa.[6] Pos2005 l'ekonomio kreskis 6% omnayare.

Lua monetaro esas lakoruna (CZK), kunkurso di kambio US$ 1 = 23,34 CZK.[1] Quankam lua guvernerio pensis adoptar l'Euro kom pekunio en2010 o2012 l'ideo suspensesis.

Škoda, la maxim granda manufakturero diautomobili en central Europa, originis en Chekia, e pos la yaro2000 ol apartenas komplete aVolkswagen.

Demografio

[redaktar |redaktar fonto]
Muzikisti de la sudo di Bohemia.
Katedralo di Santa Venceslaus enOlomouc.

Segun lademografiala kontado di 2011, Chekia havis 10 436 560 habitanti. La maxim multa (63,7%%) esas Cheki, 4,9% esisMoraviani, 1,4% esisSlovaki, 0,4% esisPoloni, 0,2% esis Germani e 0,1% esisSileziani. Tamen, 26% ne respondis ta questiono.[7] On kalkulas ke 250 000cigani vivas en Chekia[8]. La Polona minoritato rezidas precipue en la vicinajo di Zaolzie. LaJuda habitantaro de Bohemia e Moravia (cirkume 118 mil personi segun la kontado di 1930) preske exterminesis dum laduesma mondomilito. En 2005 existis nur 4.000 Judi en la lando. L'ex-chefministroJan Fischer esis de Juda origino e fido.

L'oficala linguo di la lando esasCheka, qua havas 3 dialekti enBohemia, 4 dialekti enMoravia e 2 dialekti en Silezia. Minoritati parolas laPolona.

La habitantaro di Chekia esas un ek la min religioza del mondo: 75% til 79% ne deklarasreligio o fido dum demografiala inquesti, e la procento di personi qui deklaras esarateisti esas la 3ma maxim granda del mondo, dopPopul-Republiko Chinia eJaponia. Historiale, Cheki esabas tolerema pri religiala konfesiono. Segun la kontado di 2011, 34% deklaris ne havar religio, 10,3% esis katoliki, 0,8% esisprotestanti e 9% praktikis altra religii, kontre ke 45% de la habitantaro ne respondis ta questiono.

La 10 maxim granda urbi di Chekia
(2011)
ImajiRangoNomoHabitantaro

Praha

Brno
1maPraha1 313 508
2maBrno377 440
3maOstrava294 200
4maPlzeň169 033
5maLiberec102 562
6maOlomouc100 378
7maÚstí nad Labem93 409
8maČeské Budějovice93 285
9maHradec Králové92 808
10maPardubice89 693
Fonto:[9]

Kulturo

[redaktar |redaktar fonto]
Gregor Mendel, "patro di la genetiko".

Chekia havas richaciencala tradiciono. Kelk importanta ciencisti ke naskis en Chekia esisKomenius (Jan Amos Komenský), kreanto di modernapedagogio;Václav Prokop Diviš (inventisparafulmino);Gregor Mendel ("la patro digenetiko);Jaroslav Heyrovský (inventisto dipolarografio e Nobel-laureato) oAntonín Holý (en2009 il inventis la maxim bona drogo uzebla kontreAIDS til nun).

"La Quar Sezoni", daAlfons Mucha.

La nomizita "venuso de Dolní Věstonice" esas artala trezoro de laprehistorio. La piktistoTheodorik de Praha esis la maxim importanta piktisto de la Gotik-epoko, exemple lua pikturi che la kastelo Karlstejn. DumBaroko la maxim importanta piktisti esisWenceslaus Hollar,Jan Kupecký,Karel Škréta,Anton Raphael Mengs ePetr Brandl, e la precipua skultisti esisMatthias Braun eFerdinand Brokoff. Dum l'unesma duimo dil19ma yarcento la piktistoJosef Mánes esis la precipua nomo deRomantikismo. Del artisti de la nomizita "generaciono dil Nacionala teatro", aparinta dum la fino dil 19ma yarcento, la precipua nomi esis la skultistoJosef Václav Myslbek e la piktistiMikoláš Aleš,Václav Brožík,Vojtěch Hynais eJulius Mařák.Alfons Mucha esis la precipua piktisto de la movadoArt Nouveau.

Božena Němcová, di qua lanoveloBabička ("L'Avino") judikesas kom "klasiko" de Cheka literaturo.
Franz Kafka

En strikta signifiko "Cheka literaturo" esas laliteraturo skribita enCheka linguo. En ampla signifiko ol enkorpigas omna literaturo produktita en Chekia, sen egargar la linguo. Do,Franz Kafka - malgre bilingua en Cheka e laGermana - povas reprezentar la literaturi Cheka,Austriana odAustria-Hungariana.

La precipua skriptisti en Cheka de la19ma yarcento esasFrantišek Čelakovský eJán Kollár (poeti),Božena Němcová (skriptisto di romani) eJosef Svatopluk Machar. De la20ma yarcento la precipua esas la skriptistiKarel Toman, Fráňa Šrámek, Viktor Dyk,Ladislav Klíma, Jakub Deml, Richard Weiner,František Gellner ePetr Bezruč. Inter la skriptisti porteatro esasIvan Vyskočil,Jiří Šlitr,Václav Havel, Milan Uhde e Josef Topol. En1984, Cheka skriptistoJaroslav Seifert ganis laNobel-premio pri literaturo. La maxim konocata nuntempa skriptisto Cheka esasMilan Kundera, malgre ke ilu vivabas en Francia depos1975 ed esas Franca civitano depos1981.

Membri de la rock-bandoUž Jsme Doma.

Praha duras esar importanta kulturala centro cheEuropa. L'unesma exempli pri sakramuziko en Chekia evas de la10ma yarcento. Kelka famoza klasika kompozisti naskinta en Chekia esasAntonín Dvořák,Gustav Mahler,Josef Mysliveček,Leoš Janáček ePetr Eben. La modernamuziko inkluzasrock (notepunk rock e heavy metal),pop,bluegrass muziko,underground,funk, electro,jazo,ska erap. Inter la moderna kantisti e kompozisti dipop esasMarkéta Irglová,Waldemar Matuška,Helena Vondráčková,Pavel Vítek eTereza Kerndlová. Prirock la precipua nomi esasDaniel Landa,Aneta Langerová, la grupiSupport Lesbiens,Silent Stream of Godless Elegy eUž Jsme Doma, dum keGipsy.cz esas la precipuahip-hop-grupo.


Referi

[redaktar |redaktar fonto]
  1. 1,01,1"Population of Municipalities – 1 January 2023". -Publikigita da Czech Statistical Office. Dato di publikigo: 23ma di mayo 2023. URL vidita ye 16ma di julio 2023. Idiomo: Angla.
  2. http://www.panovnici.cz/vaclav-II-kral
  3. "Plague epidemics in Czech countries" -Autoro: E. Strouhal. p.49.. 
  4. "History of the Mongols from the 9th to the 19th Century. Part 2. The So-Called Tartars of Russia and Central Asia. Division 1" -Autoro: Henry Hoyle Howorth. Pag.: P.557. 
  5. Getting to know Czech Republic -Autoro: www.mccanndigital.cz. URL vidita ye 13ma di septembro 2014. 
  6. GDP per capita in PPS -Publikigita da Eurostat. URL vidita ye 19ma di marto 2015. Idiomo: Angla.
  7. První predbežné výsledky Scítání lidu, domu a bytu 2011: Obyvatelstvo podle národnosti podle kraju -Dato di publikigo: 16ma di januaro 2013. 
  8. "The History and Origin of the Roma" -Autoro: Romove.radio.cz. . Informo rikuperita en 25ma di aprilo 2010.
  9. 2011 census -Publikigita da Statistikala Kontoro Cheka. URL vidita ye 1ma di januaro 2015. Idiomo: Cheka.
Flago di Chekia
Urbi enChekia
Blazono di Chekia
Chef-urbo:Praha
Urbi kun plu kam 100 mil habitanti:Brno,Olomouc,Ostrava,Plzeň
Urbi kun plu kam 30 mil habitanti:České Budějovice,Děčín,Frýdek-Místek,Havířov,Hradec Králové,Jihlava,Karlovy Vary,Karviná,Kladno,Liberec,Most,Opava,Pardubice,Teplice,Ústí nad Labem,Zlín
Flago dil Europana UnionoMapo dil Europana Uniono
Membrostati:AustriaBelgiaBulgariaChekiaChiproDaniaEstoniaFinlandoFranciaGermaniaGrekiaHispaniaHungariaIrlandoItaliaKroatia -LatviaLituaniaLuxemburgiaMaltaNederlandoPoloniaPortugalRumaniaSlovakiaSloveniaSuedia
Negocianta stati:Islando -MontenegroNorda MakedoniaSerbiaTurkia
Peticionanta stati:Albania
Potenciala kandidati:Bosnia e Herzegovina -Kosovo
Landi enEuropa
Albania |Andora |Austria |Belgia |Bielorusia |Bosnia e Herzegovina |Bulgaria |Chekia |Dania |Estonia |Finlando |Francia |Germania |Grekia |Gruzia |Hispania |Hungaria |Islando |Italia |Kroatia |Latvia |Liechtenstein |Lituania |Luxemburgia |Malta |Moldova |Monako |Montenegro |Nederlando |Norda Makedonia |Norvegia |Polonia |Portugal |Republiko Irlando |Rumania |Rusia |San-Marino |Serbia |Slovakia |Slovenia |Suedia |Suisia |Ukraina |Unionita Rejio |Vatikano
Nesuverena teritorii:Alando |Faero |Gibraltar |Guernsey |Jersey |Insulo Man |Svalbard e Jan Mayen
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/w/index.php?title=Chekia&oldid=1021175"
Kategorii:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp