ЦӀий(да) — коача а, дӀа-хьа лелаш а долахотта кӀада. Иштта цӀийхмаьже лоархӀ. ЦӀий латт коачача гонахьехи (плазмах) цу чу лелачацӀийна оагилгехи (эритроциташ,лейкоциташ,тромбоциташ).Дего ший деттадаларца цӀийдегӀий миашка гӀолла тувс, тӀаккха тӀехьа тӀа мел доагӀача цӀийно хьалха дӀадаха́чунна Ӏоткъам барца цӀий дегӀа чу цахаддашкхестийт.
БукъатӀехк йолчадийнатий цӀийцӀеча бесара хулэритроциташкакислород дӀа-хьа кхухьагемоглобин я́лар бахьан долаш. Сага цӀийкислородах дизза́ (артерешка) хилча, сийрда-цӀе хул из, нагахьа из е́це́ баьдегӀа хул. Цхьайолчахипаьшкийичленистоногийи цӀий (нийсагӀа аьлчагемолимфа)гемоцианин хилар бахьан долаш сийно́ да.
- Суспензе белгалонаш цӀийна белокий лоаттамга хьежжеи белокий фракцийюкъмоттигага хьежжеи хул (дукхагӀча даькъеальбуминашглобулинаел дукхагӀа я).
- Коллоидий белгалонаш плазма чубелокаш хиларца ювзаенна я. Белокашта хий чулаца магар бахьан долаш, цӀийна лоаттам коача бус.
- Электролитий белгалонаш цӀийна плазмеанионашикатионаши хиларца ювзаенна я. ЦӀийна электролитий белгалонашосмоса Ӏоткъамаца къоастаю.
Гематокрит (Ht, PCV):цӀийна кепе элементаш — 46 %;плазма — 54 %Организма деррига цӀий шин даькӀе декъ: миашка долчохи, маьженашкеи кӀадашкеи долчохи. Лаьтта́ча цӀийна кхо тӀоа белгалбаккха йиш я: лакхератӀоа —плазма, юкъербар (тайшача беса, биткъа)лейкоцитаех латт, лохерабар (цӀе) —эритроцитех[1]. УнахцӀена долча кхийначаадама цӀийна чу 50—60 % плазмас лоац, хӀаьта кепе элементаша 40—50 %. Дерригача цӀийнаобъем кепе элементийобъемах[таржам де деза] йийкъачул тӀехьагӀа хьахулачох гемокритий таьрахь (хьадаьннадш.-ян.αἷμα —цӀий,κριτός —гойтам яхачох) егематокрит оал. Гематокритий таьрахь проценташца белгалдоах, лоацдеш хилча «Ht» язду. Турбилга хьисапе долча пела чу цӀий чу а детте, хӀаьта цу пела а ягематокрит яха цӀи,центрифуга чу кхестийт цӀий, гематокрит гургйолаш. Цул тӀехьагӀагӀоа хинна ӀокӀалайолхача цӀийна форменни элементаша (эритроциташа,лейкоциташа,тромбоциташа) дӀалоацача даькъага хьож.
ЦӀийна плазма (хьадаьннадяний: πλάσμα — «цхьа хьакъоастаденна, хьахинна хӀама» яхачох) — цӀийна коача дакъа. Шийна чу плазме хийи (90 % совгӀа)белокаши, иштта кхыйола хӀамаши я. Плазмай керттера белокашальбуминаши,глобулинашифибриногени я. Органикай йоацача хӀамаша 2—3 % дӀалоац; царех я катионаши (Na+, K+, Mg2+, Ca2+) анионаши (HCO3−, Cl−, PO43−, SO42−). ЦӀийна лоаттама чура органикай хӀамаш (9 % гаргга) акхарех екъ:
- азот йоаллараш (белок,аминокислоташ,мочевина,креатинин,аммиак,пуринийи пиримидинийи нуклеотидий хувцаяларгахьа хьахулар)
- азот йоацараш (глюкоза, хьаьна кислоташ,пируват,лактат,фосфолипидаш, триацилглицеролы,холестерин).
Иштта цитоплазма чугазаш а (кислород,кӀора миста газ), биологе хьинаре хӀамаш а (гормонаш,витаминаш,ферменташ,медиатораш) я.Гистологека йиллача, плазма яхар коачачахоттача кӀадан (цӀийна)оагилгашта юкъера хӀама я.
Аьрдехьара аьттехьа:эритроцит,тромбоцит,лейкоцит (скан юэлектронни микроскопи)Кхийнача адамий цӀийна 40-50 % кепе элементаша дӀалоац, плазмас — 50—60 %. Кепе хьамилгаехэритроциташи,тромбоциташи,лейкоциташи я:
- Эритроциташ (цӀецара цӀе хьамилгаш) — кепе элементех эггара дукхагӀа я. Кхийнача эритроциташкатӀум яц, чусаттача Ӏоакъий хьисапе я. 120 дийнахьа лел, тӀаккхадийхка чуи,Ӏинжарилга чуи йохаю уж организмо. Эритроциташка шийгахьа аьшк дола белок я —гемоглобин. Цо эритроцитий керттера болх Ӏалашбу — газаш дӀа-хьа кхахьар, эггара хьалхагӀа —кислород. ЦӀийна бос гемоглобин бахьан долаш ба цӀе лесташ.Паьхкашка гемоглобин кислородаца хотта а яле, цунах сийрда-цӀеча бесараоксигемоглобин хьахул. КӀадашка оксигемоглобино ший кислород дӀалу, тӀаккха цунах ше хинна гемоглобин хьахул, из бахьан долаш цӀий баьдлу. Кислородал совгӀакарбогемоглобин хилча кӀадашкарапаьхкашкакӀора миста газ кхухьа гемоглобино.
Файл:Blood3.ogvБасардинза дола хӀанз мара хьаийца доаца адамий дийна цӀий. Шинна оагӀорахьара чусатта йола эритроциташи ах чакхсадоагӀа лейкоциташи я микроскопа кӀала гуш, фазай контрастЦӀий яхар сиха кердадувлача кӀадех лоархӀ. ЦӀийна форменнича элементийрегенераци къаенна оагилгаш дӀа а йоахаш,цӀий хьадеча маьженаша кердаяраш хьакхолларца Ӏалашъю. Цу маьженех керттеръяр сага адакхача дийнатий атӀехкий тӀум я. Сага цӀе е цӀий кхолла тӀехка тӀум дукхагӀча даькъехаьнтӀехкаш чуи йӀаьхача турба тӀехкаш чуи йоалл. ЦӀийна керттера фильтрӀинжарилг да (цӀе пульпа), иштта цун иммунитета доал а ду (кӀай пульпа).
Коллоидий химега диллача цӀий яхар ахдисперсни раж я — плазма чурча эритроцитийсуспензи (эритроциташ аййенна лела белокашаколлоида маркхал хьабу,мочевина,глюкоза иштта кхыйолчаорганикай хӀамаехи тухехи бакъйола маркхал хьахул). Цудухьа физикан химеоттамаш хьа а лаьца цӀийга хьежача,эритроциташ гӀоа санна ӀотаӀар суспензи ӀотаӀар санна да. Эшам боаца цӀий лерттӀача гематокрите хилчаньютона коачал хилац, цхьабакъда феца бувзам ца беча плазмах ньютона коачал ала йиш я.
- Белок — 7—8 % (плазма чу):
- мордза (сывороточни) альбумин — 4 %,
- мордза (сывороточни) глобулин — 2,8 %,
- фибриноген — 0,4 %;
- Минерале тухаш — 0,9—0,95 %;
- Глюкоза — 3,6—5,55 ммоль/л (пхаьний плазмафетта (хӀама йианза) волаш, IDF, 2011).
- Гемоглобина да́къа:
- маӀача наьх — 7,7—8,1 ммоль/л Салийна 78—82 ед. ,
- кхалнаьх — 7,0—7,4 ммоль/л Салийна 70—75 ед. ;
- ЦӀийна 1 мм³ чура эритроцитий дукхал:
- маӀача наьх — 4 500 000—5 000 000,
- кхалнаьх — 4 000 000—4 500 000;
- ЦӀийна 1 мм³ чура тромбоцитий дукхал — 180000—320000 гарга;[2]
- ЦӀийна 1 мм³ чура лейкоцитий дукхал — 6000—9000 гарга;[2]
- сегментотӀуман — 50—70 %,
- лимфоциташ — 20—40 %,
- моноциташ — 2—10 %,
- палочкотӀуман — 1—5 %,
- эозинофилаш — 2—4 %,
- базофилаш — 0—1 %,
- метамиелоциташ — 0—1 %.
- Плазман осмоса Ӏоткъам — 7,5 атм гаргга;
- Плазман онкоса Ӏоткъам — рт. бӀ. 25—30 мм;
- ЦӀийнаайхе — 1,050—1,060 г/см³;[2]
- Эритроциташ ӀотаӀара сухал:
- маӀача наьх — 1—10 мм/с,
- кхалнаьх — 2—15 мм/с (бера болчара 45 мм/с).
Къайла йолчамиай система чуцахаддаш кхест цӀий, тайп-тайпара хьашташ кхоачашдеш:
- Транспорта — цӀий лелар; укхаза кхы а функцеш белгалйоах:
- Лорадара — хийрача агентех оагилгайи гуморальнии лорадар Ӏалашдар
- Гомеостаза —гомеостаз лоаттаяр
- Механически — цӀий чуда́р бахьан долаш маьженаштатургор ялар
Эритроцитий цхьайола антигений белгалонаш хиларга хьежжа беррига нах ше-шоай цӀийна тоабах бекъ. Саг ше валлалца, ше Ӏоваьча хана хиннача цӀийна тоабаца вах. Эггара чӀоагӀагӀа лоадам болаш да цӀий «AB0» яхача системах йиъ тоабах декъари «резус-факторах» шин тоабахи декъари.ЦӀий дӀа-хьа дувттача хана цу тоабашка хьежжа цӀий вӀашкадоагӀе хьежаш лораде деза чӀоагӀа. I цӀийна тоаба йола нах моллагӀчоацӀий дӀадала йиш йолаш ба, хӀаьта IV тоаба йолчарнамоллагӀа цӀий чудувтта йиш я. Кердача цӀий дӀа-хьа дувттара ражо хьаяхачох, цӀий ше мо цӀийна тоаба йолча сага́и, ше мо цӀийна тоаба йолча сагагареи мара дувтта йиш йолаш дац. Хьоахаяча тоабел совгӀа кхы а я цӀийна тоабаш, хӀаьта цар лоадам ишта боккха бац.
Даь-наьн цӀийна тоабаш ховш хилча, берий малагӀа тоаба хургья ха йиш я, ишта берий тоабага хьежжв даь-наьн малагӀв хила мегаш я а хоалу.
Агглютининаши (антидегӀамаш) агглютиногенаши (антигенаш) хилар хьагойта улг:
| Группа крови | Агглютининаш (антидегӀамаш) | Агглютиногенаш (антигенаш) |
|---|
| I (O) | α, β | яц |
| II (A) | β | A |
| III (B) | α | B |
| IV (AB) | яц | A, B |
ЦӀийицӀий кхоллара маьженаши тохкаш йолча, цул совгӀаэтиологи,патогенез, клиника,таллар,дарба, лазар хургхилар, е лазар хургдоацаш цӀийна ража лазар соцадар тохкаш йолчалораларалсахгематологи оал,цӀийоацаргаца дувзаденна хилча —онкогематологи. Хьайбай цӀийна лазараши, уж дерзадари, уж хургдоацаш хьайбаш лорадарветеринараша тохк.
- Анеми (яний: αναιμία — "цӀий кӀезигдалар) — дегӀа чу кхестача цӀийна чугемоглобинадукхал лохъяларца белгалйоала клиникан-гематологесиндромий тоаба. Каст-каста гемоглобинаца цхьанаэритроцитий дукхал а лохалу (е ерригача эритроцитий объём). Кхы хӀама тӀа ца тохаш, «Анеми» яха термин йоалйича, кхы ер ма дий аьнна хьалаца белгала лазар хилац. Тайп-тайпарча патологе хьалийсимптомех симптом санна лархӀа еза из;
- Гемолизиса анеми — цӀийна эритроциташ йохаяр;
- ↑Кривов Ю. И.,Торгунаков А. П.,Рудаев В. И.,Красильников Г. П., Володин В. В. Переливание крови, её компонентов и препаратов / Под ред. д.м.н. проф. А. П. Торгунакова. — Кемерово:КемГМА, 2007. — С. 32.
- ↑2,02,12,2Воробьёв, Смирнов, 2010, оа. 86—88.
 Арахьарча ресурсашта дола тӀатовжамаш |
|---|
| |
|---|
| Дошлоргаши энциклопедеши | |
|---|
Библиографе каталогашкахьа |
|---|
|
|
Ло:Органы и ткани, образующиеся из зародышевых листковЛо:КровьЛо:Иммунная системаЛо:Биологические тканиЛо:ТрансфузиологияЛо:Иммунитет
