Мажарой мехка парламента гӀишло,БудапештАрхитекту́ра —гӀишлоштеи кхыйолчахьалъяьча хӀамаштеи проект яра а ужхьалйоттара аисбахьалеиӀилмеи[1][2]. Иштта «архитектура» оал сага́ ва́ха а ле́ла а гонахье хулийташ йолча ерргича гӀишлонехи кхыйолча хьалъяьча хӀамаехи[3].
Архитектура чу вӀаший дувзаденна да объектий тайп-тайпара белгалонаш: функциональни (декхар, пайда), технически (чӀоагӀа хилар, дукха ха йоаккхарг хилар), эстетически (хозал), иштта цар массане исбахьален маӀан а[1]. Архитектурай исбахьален маӀан а специфика а эггара дикагӀа белгалъеш я классика лоархӀаш йолаВитрувийчун триада: ЧӀоагӀал, Пайда, Хозал (лат. Firmitas, Utilitas, Venustas)[4].
Архитектура белхаш каст-кастта исбахьален кхолламаш морг а, культурни е политически символаш морг а лоархӀ. Тархьарацивилизацеш белггала я шоай архитектурни карагӀдаьннарашца (толамашца). Юкъарлен вахарца ювзаенна йола функцеш Ӏалашъе вӀаштӀехьа доалийташ я архитектура. Бакъда, архитектура хьакхолл наьха торонагеи хьашташкеи хьажжа́[3].
Архитектураца ювзаенна халкъашта юкъера эггара лакхехьара долча совгӀатех яПритцкеровски преми. ХӀара шера архитектурай областе тӀехдика толамаш дахарах луш я из преми.
1996 шера Барселоне хинначаКъамашта юкъера архитекторий союза (МСА) ТкъоалагӀча Генеральни ассамблеяс оттадаьд, хӀара шераАрдара бетта хьалхара оршот дийнахьа Къамашта юкъераархитекторийбелха-говзала цӀай дездеш хургдолаш —Дунен архитектурай ди[5].
Norddeutsche Landesbank[нем.],Ганновер«Архитектура» хьатӀаийцад латиний меттацаралат: architectura яхача деша тӀара[6]. Латиний метта из дошarchitectus «архитектор» яхача дешах хьахиннад, амма из ше къаьнарча яний меттацара хьатӀаийцад —ш.-ян.ἀρχιτέκτων: αρχι- (керттера, воккхагӀа) + τέκτων (дахчанпхьар, гӀишлонхо) — «керттера гӀишлонхо»[7][8].
ГӀалгӀай метта хьалдоттара исбахьале белгалъеш ший дош долаш да: «тӀого́взал» («тӀо» + «го́взал»). Юххьанцара иштта оалаш хиннад кхерах хьалдоттар, хӀаьта из белха-говзал лелаечох «тӀого́взанча» оалаш хиннад.
- ↑1,01,1Архитектура //Архитектура // Большой Энциклопедический словарь (эрс.). — 2000.
- ↑Архитектура //Энциклопедия КругосветАрхиве диллад 2014 шера ардара 26 дийнахьа.
- ↑3,03,1А. В. Иконников. Архитектура //Большая Советская Энциклопедия. 3-е изд. / Гл. ред.А. М. Прохоров. —М.: Советская Энциклопедия, 1970. —Т. 2. Ангола — Барзас. —С. 296—302.
- ↑Prak N. L. The Language of Architecture: A Contribution to Architectural Theory. The Hague-Paris, 1968.
- ↑World Day of Architecture — Message from the UIA PresidentАрхиве диллад 2014 шера наджгоанцхой 3 дийнахьа.
- ↑Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. — Прогресс. —М., 1964–1973. — Т. 1. — С. 91.
- ↑Архитектура // Брокгаузеи Ефронеи энциклопеден дошлорг : 86 томах латт (82 томи 4 тӀатохари). —СПб., 1890—1907.
- ↑Ernout A., Meillet A. Dictionnaire etymologique de la langue latine. — 3. — Paris, 1951. — P. 78.
