| Nguon | |
|---|---|
| Nguồn, Năm Nguyên | |
| Patubo iti | Bietnam,Laos |
| Rehion | Probinsia ti Quảng Bình |
| Etnisidad | 28,800 (2018) aginggana iti 40,000[1] |
Patubo a mangisasao | di nalawag |
| Latin (quốc ngữ) | |
| Kodkodigo ti pagsasao | |
| ISO 639-3 | nuo |
| Glottolog | nguo1239 |
| ELP | Nguôn |
 Lokasion ti Probinsia ti Quảng Bình | |
Tipagsasao a Nguồn (ammo pay a kasNăm Nguyên) ket ti maysa a pagsasao aVietiko nga insasao babaen dagititattao a Nguồn itiBanbantay Trường Sơn iti rehion tiAmianan Tengnga nga Aplaya tiBietnam ken dagiti pay asideg a rehion tiLaos.
Kaaduan dagiti agsasao iti Nguồn idiay Bietnam ket agtataengda iti nalemmeng a distrito tiMinh Hóa itiProbinsia ti Quảng Bình, bayat a dagiti dadduma ket iti lugar iti likmut tiĐồng Lê, ti tugaw tiDistrito ti Tuyên Hoá, iti agarup a 50 km (31 mi) manipud itiNailian a Highway 1.
Ti pagsasao a Nguồn ket nadumaduma a naipalawagen a kas dialekto tiBietnamis wenno kas ti akin-amianan unay a dialekto tiMường. Adda dagiti dadduma nga agsuksukisok a mangikeddeng nga as-asideg daytoy a kabagian ti Mường ken dagiti mangikapet daytoy nga as-asideg iti Bietnamis ket nakarkaroda a naimpulensiaan babaen tietnograpiko ken/wenno dagiti pakaidanagan iti politiko ngem iti lingguistiko nga ebidensia. Ibilang da Chamberlain (2003) ken Sidwell (2009) a kas maysa a maikatlo a pagsasao a Viet–Muong.
Kaaduan nga agtataeng dagiti Nguồn itiDistrito ti Tuyên Hóa (kakakuyogda dagiti kaarruba atattao a Sách, ti maysa a subgrupo titattao a Chứt nga agsasao pay iti pagsasao a Vietiko) ken itiDistrito ti Minh Hoá (agtataeng iti kaarruba a tattao aViệt).[2]
Adda pay dagiti Nguồn nga agtataeng idiayLaos, ngem agraman kadagiti agsuppiat a reporta no ania iti eksakto a lokasionda.[3] Segun kenni Chamberlain (1998), adda maysa a purok ti Nguồn iti tengnga a Laos nga ammo a kas Ban Pak Phanang iti Distrito ti Boualapha,Probinsia ti Khammouane.[4]
Ikeddeng da Chéon (1907), Maspéro (1912), ken Cuisinier (1948) ti Nguồn nga as-asideg a kabagian ti Mường bayat a da Mạc (1964), Nguyễn Đ. B. (1975), ken Phạm (1975) ket inkapetda iti Bietnamis.
i kanungpalan a lingguistiko a panangiyasping babaen da Nguyễn V. T. (1975) ken Nguyễn Ph. Ph. (1996) ket mangisingasing iti as-asideg a silpo kadagiti dialekto a Mường, ken daytoy ket kapada nga inbaga babaen ni Barker (1993) (ken dagiti daddduma).
Inbaga da Jerold A. Edmondson, Kenneth J. Gregerson, ken Nguyen Van Loi a daytoy a pagsasao ket "kakayatan ngainteresado dagiti agad-adal iti pakasaritaan ti sasao a Vietiko" gapu kadagiti naiduma a historikal a panagrang-ay.[5]
Ibagbaga ni Nguyễn V. T. (1975) a dagiti agsasao iti Nguồn ket mabalinda a makisao kadagiti agsasao iti Mường nga agsaoda iti bukodda a pagsasao, ngem dagiti agsasao iti Bietnamis a saan a makaammo iti Mường ket saanda a maawatan ti Nguồn.
Uray no sapasap nga as-asideg iti Mường (naipangpangruna no maibatay kadagiti panagpapada iti sistema ti uni), kadagiti dadduma nga aspeto, ti Nguồn ket ad-adu a kapada ti Bietnamis. Ka pagariagan, ti negatibo a pangmarka iti Bietnamis ket ti partikula akhông, a kanugpalan a binulod a balikas manipud iti Insik a nagbalin agramatikalisado. Ti patneng a negatibo apangmarka achẳng, a naatesto kadagiti nasapsapa nga agpang iti Bietnamis, ket kaaduan a sinukatan babaen ti panagbulbulod iti Insik.[6] Iti pannakaigiddiat, ti Mường ket nakapreserba iti kasisigud achẳng. Ti Nguồn ket addaan iti kasla Bietnamis, napukaw tichẳng itikhông. Iti daytoy a langa iti pannakapkaw iti patneng a negatibo a pangmarka, ti Nguồn ket kasla Bietnamis imbes a kas Mường.
Ibagbaga ni Nguyễn Ph. Ph. (1996) nga adda dagiti dua akaruay ti Nguồn:
Nanaganan ti Cổ Liêm manipud iti purok iti isu met laeng a nagan; Yên Thọ ket ti nagan ti kooperatibo iti purok ti Tân Hoá.
Ti karuay ti Yên Thọket as-asideg iti Bietnamis ngem iti Cổ Liêm iti respeto kadagiti naisangayan a panagrang-ay iti ponolohia.
Idi 1905, inreprta ni Cadière[7] a ti Nguồn (ken ti pay tattao aSách) ket mabirukanda kadagiti tanap ti karayanNguồn Năn kadagiti sangapulo ket maysa a purok.[8] Iti kasisigud adda idi dagiti dua a grupo dagiti lima a purok. Ti kain-aniana id a grupo ket adda idiaykanton ti Cơ Sa (ken kakuyog dagiti dadduma a purok ti Việt) ken buklen dagiti sumaganad a purok:
Kanungpalan a naisina ti Tân Kiều kadagiti dua a purok a nagresultaan iti maikanem a purok iti akin-amianan a grupo:
Ti ad-adu nga akin-amianan a grupo ti purok ket buklen ti
Inyunay-unay da Mạc (1964) ken Nguyễn Đ. B. (1975) a ti Nguồn ket ti maysa a kasisigud ti grupo a Việt manipud iti lugar dagiti probinsia tiHà Tĩnh kenNghệ An nga immayis iti agdama a teritorioda babaen idi maika-17 a siglo. Ti ebidensia iti daytoy a panunot ket naibatay kadagiti rehistro ti pamilia. Ireporta pay ni Mạc (1964) a kaaduan dagiti Nguồn ket irangarada ti bagbagida a kas Việt kadagiti senso idi 1960.
Isingasing ni Nguyễn V. T. (1975) a dagiti Mường ket mabalin nga ad-adayo nga immkaarda iti abagatan ngem ti Nghệ An aginggana iti ad-adayo akas ti Quảng Bình. Uray no adda met dagiti pamilia a Việt a mabalin nga immakar iti daytoy a rehion, mabalin nga immakarda kalpasan idi naitakderan iti daytoy a lugar dagiti grupo a Mường. Dagitoy a migrante a Việt ket mabalinda koman a naisimilado iti pagsasao dagiti Mường. Daytoy a karuay ti Mường ket mabalin koma payen a naiyasideg uiti sasao aChứt, kas iti Sách. Isu nga insingasing ni Nguyễn V. T. (1975) a ti Nguồn ket mays a karuay ti Mường nga insasao babaen dagiti Mường (mabalin a Hà Tĩnh Mường) ken naisimilado ti tattao a Việt kadagiti impluensia manipud iti sasao a Chứt.[9]