Movatterモバイル変換

[0]ホーム
URL:

Jump to content
Վիքիպեդիա
Որոնել

Ֆինլանդիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ֆինլանդիայի Հանրապետություն
Suomen tasavalta
Republiken Finland
Ֆինլանդիայի դրոշ
Դրոշ		Ֆինլանդիայի զինանշանը
Զինանշան
Ազգային օրհներգ՝ 
«Մեր երկիր»
ֆիններեն՝Maamme
շվեդ.՝Vårt land
Ֆինլանդիայի դիրքը
Ֆինլանդիայի դիրքը
Ֆինլանդիայի աշխարհագրական տեղագրությունը
ՄայրաքաղաքՀելսինկի
Պետական լեզուներ
Էթնիկ խմբեր (2023)
Կառավարումունիտարխորհրդարանական հանրապետություն[1]
 - ՆախագահԱլեքսանդր Ստուբ
 - ՎարչապետՊետտերի Օրպո
 - Խորհրդարանի խոսնակՅուսսի Հալլա-ահո
ԱնկախությունՌուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետությունից[2] 
Ֆինլանդիայի մեծ իշխանության հռչակումՌուսական կայսրության կազմումմարտի 29, 1809 
Լիակատար անկախության հռչակումդեկտեմբերի 6,1917 
Ֆիննական քաղաքացիական պատերազմհունվար-մայիս, 1918 
Սահմանադրության ընդունումհուլիսի 17, 1919 
Ձմեռային պատերազմնոյեմբերի 30, 1939 -մարտի 13, 1940 
Ֆինլանդիայի մեծ իշխանության հռչակումՌուսական կայսրության կազմումմարտի 29, 1809 
ԵՄ անդամակցությունհունվարի 1, 1995 
ՆԱՏՕ անդամակցությունապրիլի 4, 2023 
 - Ջրային (%)9.71 (2015)[3]
Բնակչություն
 - 2023 նախահաշիվը▲ 5,603,851[4]  (114-րդ)
ՀՆԱ (ԳՀ)2023 գնահատում
 - Ընդհանուր▲ $335.760 մլրդ[5] (59-րդ)
 - Մեկ շնչի հաշվով▲ $59,869[5] (24-րդ)
ՀՆԱ (անվանական)2023 գնահատում
 - Ընդհանուր▲ $305.689 մլրդ[5] (48-րդ)
 - Մեկ շնչի հաշվով▲ $54,507[5] (16-րդ)
Ջինի (2023)26.6 
ՄՆԶԻ (2022)0.942 (12-րդ)
ԱրժույթԵվրո (€) (EUR)
Ժամային գոտիEET (ՀԿԺ+2)
 - Ամռանը (DST)EEST (ՀԿԺ+3)
Ազգային դոմեն.fi,.axa,.eub
Հեռախոսային կոդ+358

Ֆինլանդիա (ֆիններեն՝Suomi,[ˈsuo̯mi] (լսել),շվեդ.՝Finland[ˈfɪ̌nland] (լսել), պաշտոնապես՝Ֆինլանդիայի Հանրապետություն,ֆիններեն՝Suomen tasavalta,շվեդ.՝Republiken Finland),սկանդինավյան պետությունՀյուսիսային Եվրոպայում։ Հյուսիս-արևմուտքում սահմանակից էՇվեդիային, հյուսիսում՝Նորվեգիային, արևելքում՝Ռուսաստանին, արևմուտքում՝Բոտնիկի ծոցին, հարավում՝Ֆիննական ծոցովԷստոնիային։ Ֆինլանդիայի կազմի մեջ են մտնում նաևԱլանդյան կղզիները՝Մարիեհամն կենտրոնով։ Երկիրը զբաղեցնում է 338,145 քառակուսի կիլոմետր տարածք՝ 5,6 միլիոն բնակչությամբ։ Ամենամեծ բնակավայրըմայրաքաղաք Հելսինկին է, իսկ բնակչության ճնշող մեծամասնությունը կազմում ենֆինները։ Թեպետ երկրի բնակչության միայն 5.1 տոկոսն էշվեդերենը համարումմայրենի լեզու[6], այն Ֆինլանդիայում ունիպաշտոնական լեզվի կարգավիճակֆիններենին զուգահեռ։ Ֆինլանդիայի կլիման հարավից հյուսիս տատանվում էխոնավ ցամաքայինից մինչևմերձարկտիկական։ Երկրի տարածքի զգալի մասը ծածկված էբարեխառն գոտու փշատերև անտառներով, որտեղ հանդիպում են ավելի քան 180 հազար մեծ ու փոքրլճային տարածություններ[7][8]։

Ֆինլանդիայի տարածքը մարդու կողմից բնակեցվել է դեռևս մ.թ.ա. մոտ 9000 թվականին՝վերջին սառցե դարաշրջանի ավարտին[9]։ 13-րդ դարավերջինՀյուսիսային խաչակրաց արշավանքների արդյունքում, Ֆինլանդիան դարձել էՇվեդական կայսրության մաս։ 1809 թվականին Ֆիննական պատերազմի ելքով պայմանավորված այս հողերը գրավվել է Ռուսաստանի կողմից և նույն տարումՌուսական կայսրության կազմում ձևավորվել էՖինլանդիայի մեծ իշխանությունը։ 1906 թվականին Ֆինլանդիան դարձել է առաջին պետությունըԵվրոպայում, որը սահմանել էհամընդհանուր ընտրական իրավունք և առաջին պետությունն աշխարհում, որն իր բոլոր չափահաս քաղաքացիներին հնարավորություն էր ընձեռել առաջադրվել և ընտրվել պետական բոլոր պաշտոններում[10]։ 1917 թվականին Ֆինլանդիան հռչակել է իր լիակատար անկախությունը Ռուսական կայսրությունից, իսկ հաջորդ տարում ներքաշվել արյունալի քաղաքացիական պատերազմների մեջ։Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին Ֆինլանդիան կռվել էԽորհրդային միության դեմՁմեռային ևխորհրդա-ֆիննական պատերազմներում, իսկ ավելի ուշՆացիստական Գերմանիայի դեմ Լապլանդական պատերազմում։ Արդյունքում՝ երկիրը կորցրել է իր երբեմնի տարածքների մի մասը՝ պահպանելով անկախությունը։

Մինչև 1950-ական թվականներՖինլանդիայի տնտեսության առաջատար ճյուղը եղել էգյուղատնտեսությունը։ Աշխարհամարտի ավարտից հետո ֆիններին հաջողվել է ստեղծել զարգացած տնտեսություն և դրա հիման վրա՝սկանդինավյան մոդելիսոցիալական պետություն, որն ապահովում էմեկ շնչի հաշվով բարձր եկամուտ[11]։Սառը պատերազմից ժամանակահատվածում երկիրը հռչակել էչեզոքության արտաքին կուրս, որը, սակայն, ընդհատվել է2022 թվականի Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժմամբ, որին հաջորդող տարում Ֆինլանդիան հարևան Շվեդիայի հետ զուգահեռ դարձել էՀյուսիսատլանտյան դաշինքի (ՆԱՏՕ) անդամ։ Ֆինլանդիան 1995 թվականիցԵվրոպական միության, իսկ 1999 թվականից՝Եվրոգոտու լիիրավ անդամ է։ Երկիրն անդամակցում է բազմաթիվ միջազգային կազմակերպությունների, որոնց թվում ենՄԱԿ-ը,Հյուսիսային խորհուրդը,Շենգենյան գոտին,Եվրոպայի խորհուրդը,Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությունը,Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպությունը և այլն։

Ֆինլանդիան զարգացած պետություն է, որն աչիք է ընկնում օրինակելիկրթական համակարգով, տնտեսական մրցունակության առաջատար ցուցանիշներով,քաղաքացիական ազատությունների առատությամբ, կյանքի բարձր որակով և մարդկային զարգացվածությամբ[12][13][14][15]։ ՄԱԿ-ի Կայուն զարգացման լուծումների որոնման հանձնաժողովի տվյալներով Ֆինլանդիան 2019 թվականից ի վեր հինգ տարի անընդմեջ ճանաչվել էաշխարհի ամենից երջանիկ երկիրը։

Անվան ծագումնաբանություն

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Հայերենում և աշխարհի լեզուների ճնշող մեծամասնությունում երկիրը կոչվում է շվեդական ծագում ունեցող «Ֆինլանդիա» երկրանվամբ։ Հին սկանդինավյան լեզվից թարգմանությամբ այն նշանակում է «որսորդների երկիր» («fin»` «որսորդ», և շվեդերեն «land»՝ «երկիր, հող»)։ «Ֆինլանդիա» տեղանունն առաջին անգամ հիշատակվել է Ինգլինգայի մասին սագայում, որը գրվել է 13-րդ դարում հին իսլանդերեն լեզվով։

Ֆինները, սակայն, իրենց երկիրն անվանում են «Սուոմի» (ֆիններեն՝Suomi)։ Անվան այս տարբերակն («Sum» ձևով) առաջին անգամ հիշատակվել է 12-րդ դարում՝ Նովգորոդյան տարեգրության մեջ։

Աշխարհագրություն

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Վարչական բաժանում

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

2011 թվականի հունվարի 1-ից Ֆինլանդիայի Հանրապետության վարչական բաժանման համակարգը հետևյալն է՝

  1. 19 շրջանների (կամ տարածաշրջանների) (ֆիններեն՝maakunta,շվեդ.՝landskap)
  2. շրջանները բաժանվում են 72 մարզերի (ֆիններեն՝seutukunta,շվեդ.՝ekonomisk region)
  3. մարզերը բաժանվում են 342 համայնքների (ֆիններեն՝kunta,շվեդ.՝kommun)

Բնություն

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Ֆինլանդիան գտնվում է Ֆենեոսկանդիայի սահմանում։ Ափագծի երկարությունը (առանց ոլորանների) 1100 կմ է։ Ափերը ցածրադիր են, արևմուտքում՝ կտրտված շխերներով։ Ռելիեֆում տիրապետում են մորենաթմբային հարթավայրերը (տարածքի 2/3-ից ավելին ցածր է 200 մետրից)։

Ժայռային ապարների ելքերով, լճային գոգավորություններով և բարձրադիր բլուրներով (Մաանսելկյա, Սուոմենսելկյա, Սալպաուսելկյա)։ Ծայր հյուսիս-արևմուտքում Սկանդինավյան լեռների վերջավորություններն են մինչև 1365 մ բարձրությամբ (Հալտիատոնտուրի լեռ)։ Ժամանակակից ռելիեֆի ձևավորման գործում կարևոր նշանակություն է ունեցել չորրորդական ծածկույթային սառցապատումը։

Ֆինլանդիայի տարածքում, որը տեղադրված է Բալթիական վահանի սահմաններում, գերակշռում են մետամորֆային ապարների կոմպլեքսները և մինչքեմբրիի գրանիտոիդները՝ ծածկված անթրոպոգենի սառցադաշտային նստվածքներով։ Ֆինլանդիան հարուստ է քրոմիտի, վանադիումի, կոբալտի (1-ին տեղը Արմ․ Եվրոպայում), տիտանի, նիկելի (2-րդ տեղը), պղնձի և ծծմբահրաքարի (3-րդ տեղը), կադմիումի, ոսկու, բազմամետաղների, ապատիտի երկաթի, մագնեզիումի, գրաֆիտի պաշարներով։

Կլիման բարեխառն է, հարավ-արևմուտքում՝ անցումային ծովայինից ցամաքայինի, հյուսիս արևմուտքում՝ ցամաքային։ Փետրվարի միջին ջերմաստիճանը —3 °C-ից մինչև - 14 °C է, հուլիսինը՝ 14° - 17 °C, տարեկան տեղումները՝ 400 մմ-ից (հյուսիսում) մինչև 700 մմ (հարավ-արևմուտքում)։ Ձմեռը աչքի է ընկնում կայուն ձնածածկույթով։

Լճերը (մոտ 6 հզ․ լիճ) գրավում են երկրի տարածքի 8 %-ը և կազմում են խոշոր ջրային համակարգեր (Սեյմա և այլն)։ Գետերը ջրառատ են, սահանքավոր և հարուստ ջրային ռեսուրսներով։ Լանդշաֆտում տիրապետում են պոդզոլային հողերը։ Անտառները, գլխավորապես, տայգային են և գրավում են երկրի տարածքի 61 %-ը։ Ֆինլանդիանի ծայր հյուսիսում լեռնային տունդրա է։ Ազգային պարկերից նշանավոր են Պալլաս-Օունաստունտուրին, Լեմենյոկին, Օռլանկան։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]
  1. ↑Nousiainen, Jaakko (2001 թ․ հունիս). «From semi-presidentialism to parliamentary government: political and constitutional developments in Finland».Scandinavian Political Studies.24 (2): 95–109.doi:10.1111/1467-9477.00048.ISSN 0080-6757.
  2. ↑The Soviet Russia's recognition of Finland's independence Dec. 1917 - Jan. 1918, Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 22-ին}
  3. ↑«Surface water and surface water change».Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.
  4. ↑Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ<ref> պիտակ՝ «statistics-finland-population-2023-final» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  5. ↑5,05,15,25,3«World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Finland)».IMF.org.International Monetary Fund. 2023 թ․ հոկտեմբերի 10. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.
  6. ↑«Språk i Finland» [Language in Finland].Institute for the Languages of Finland (շվեդերեն).
  7. ↑Li, Leslie (1989 թ․ ապրիլի 16).«A Land of a Thousand Lakes».The New York Times. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
  8. ↑Mansel, Lydia (2023 թ․ նոյեմբերի 15).«15 Best Places to Visit in Finland, From the Sauna Capital of the World to Santa Claus Village».Travel + Leisure. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 2-ին.
  9. ↑Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015).Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. էջ 23.ISBN 978-952-495-363-4.
  10. ↑Parliament of Finland.«History of the Finnish Parliament».eduskunta.fi. Արխիվացված էօրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  11. ↑«Finland». International Monetary Fund. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 17-ին.
  12. ↑«Finland: World Audit Democracy Profile».WorldAudit.org. Արխիվացված էօրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  13. ↑«Tertiary education graduation rates—Education: Key Tables from OECD». OECD iLibrary. 2010 թ․ հունիսի 14.doi:10.1787/20755120-table1 (inactive 2024 թ․ հունվարի 31). Արխիվացված էօրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 30-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 6-ին.{{cite journal}}:Cite journal requires|journal= (օգնություն)CS1 սպաս․ DOI inactive as of 2024 (link)
  14. ↑«Her er verdens mest konkurransedyktige land—Makro og politikk». E24.no. 2010 թ․ սեպտեմբերի 9. Արխիվացված էօրիգինալից 2010 թ․ հոկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 6-ին.
  15. ↑«The 2009 Legatum Prosperity Index». Prosperity.com. Արխիվացված էօրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 4-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են«Ֆինլանդիա» հոդվածին։
Ֆոտո, վիդեո և աուդիո
Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
 
Վիքիբառարան
Ընթերցե՛ք«Ֆինլանդիա» բառի բացատրությունըՀայերեն Վիքիբառարանում։
Ֆինլանդիա Ֆինլանդիա
Պատմություն
Խորհրդանիշներ
Քաղաքականություն
Զինված ուժեր
Տնտեսություն
Աշխարհագրություն
Բնակչություն և սպորտ
Մշակույթ
Միջազգայնորեն ճանաչված պետություններ
Ալբանիա Ալբանիա •Անդորրա Անդորրա •Ավստրիա Ավստրիա •Բելառուս Բելառուս •Բելգիա Բելգիա •Բոսնիա և Հերցեգովինա Բոսնիա և Հերցեգովինա •Բուլղարիա Բուլղարիա •Գերմանիա Գերմանիա •Դանիա Դանիա •Էստոնիա Էստոնիա •Իռլանդիա Իռլանդիա •Իսլանդիա Իսլանդիա •Իսպանիա Իսպանիա •Իտալիա Իտալիա •Լատվիա Լատվիա •Լեհաստան Լեհաստան •Լիխտենշտայն Լիխտենշտայն •Լիտվա Լիտվա •Լյուքսեմբուրգ Լյուքսեմբուրգ •Խորվաթիա Խորվաթիա •Հունաստան Հունաստան •Հունգարիա Հունգարիա •Մալթա Մալթա •Հյուսիսային Մակեդոնիա Հյուսիսային Մակեդոնիա •Միացյալ Թագավորություն Միացյալ Թագավորություն •Մոլդովա Մոլդովա •Մոնակո Մոնակո •Չեռնոգորիա Չեռնոգորիա •Նիդերլանդներ Նիդերլանդներ •Նորվեգիա Նորվեգիա •Շվեդիա Շվեդիա •Շվեյցարիա Շվեյցարիա •Ուկրաինա Ուկրաինա •Չեխիա Չեխիա •Պորտուգալիա Պորտուգալիա •Ռումինիա Ռումինիա •Ռուսաստան Ռուսաստան •Սան Մարինո Սան Մարինո •Սերբիա Սերբիա •Սլովակիա Սլովակիա •Սլովենիա Սլովենիա •Վատիկան Վատիկան •Ֆինլանդիա Ֆինլանդիա •Ֆրանսիա Ֆրանսիա
Մասամբ ճանաչված և
չճանաչված պետություններ
Կախյալ տարածքներ
Ասիայի պետություններ, որոնք ունեն տարածքներ
Եվրոպայում
Ասիայի պետություններ, որոնց Եվրոպայում տարածք
ունենալու փաստը
քննարկելի/վիճարկելի է համարվում
Ասիայի պետություններ, որոնք դասվում են Եվրոպային,
ոչ թե աշխարհագրական,
այլ քաղաքական և մշակութային սկզբունքներով
1 Տարածքի հիմնական մասը գտնվում է Ասիայում,2Ամբողջությամբ կամ հիմնականում գտնվում են Ասիայում, կախված նրանից թե Եվրոպայի և Ասիայի սահմանները ինչպես են անցկացվում։3 Ճանաչված էՄԱԿ-ի4 պետություն-անդամների կողմից։4 Ճանաչված էՄԱԿ-ի 72 պետություն-անդամների կողմից։5 Ճանաչել էԹուրքիան։6 Չճանաչված պետություն
Բալթիկ ծովի երկրներ


Քաղվածելու սխալ՝<ref> tags exist for a group named "Ն", but no corresponding<references group="Ն"/> tag was found

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ֆինլանդիա&oldid=10600519» էջից
Կատեգորիաներ:
Թաքցված կատեգորիաներ:
[8]ページ先頭
©2009-2025 Movatter.jp