Movatterモバイル変換

[0]ホーム
URL:

Jump to content
Վիքիպեդիա
Որոնել

Բջջանյութ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված էՑելյուլոզից)
Բջջանյութ
Изображение химической структуры
Ֆիզիկական հատկություններ
Ագրեգատային վիճակսպիտակ փոշի
Մոլային զանգված6,1E−25 կիլոգրամ[1] գ/մոլ
Խտություն1,5 գ/սմ³ գ/սմ³
Կազմալուծման ջերմաստիճան500 ± 1 ℉[2] և 518 ± 1 ℉[2]
Գոլորշու ճնշում0 ± 1 mm Hg[2]
Քիմիական հատկություններ
Դասակարգում
CAS համար9004-34-6
EINECS համար232-674-9
ЕС232-674-9
RTECSFJ5691460
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված ենստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Բջջանյութ կամ ցելյուլոզը (ֆր.՝ cellulose,լատին․՝ cellula - «բջիջ»), մտնում էբույսերի կազմությամ մեջ, առաջացնելով բջջանյութ, բուսական բազմաշաքար,կենսապոլիմեր։ Այստեղից էլ նրա անունը (ցելլուլա-բջիջ)։ Քիմիական բանաձևը՝ (C6H10O5)n[3]: Ընդհանուր կառուցվածքը՝ [C6H7O2(OH)3]n

Երկրի վրա ամենատարածված օրգանական նյութը։ Այն օժտված է մեծ ամրությամբ և բույսերում կատարում է հենարանի դեր։ Բջջանյութը կառուցված է β-գլյուկոզի մնացորդներից և ունի գծային կառուցվածք։ Բջջանյութի մոլային զանգվածն ընկած է 400 հազարից 2 միլիոնի սահմաններում։ Ընդհանուր կառուցվածքը՝ [C6H7O2(OH)3]n։

Մարդու օրգանիզմը չի կարողանում յուրացնել բջջանյութը, քանի որ չկա այն ֆերմենտը, որն անհրաժեշտ է բջջանյութի մակրոմոլեկուլում β-գլյուկոզի մնացորդների միջև եղած կապը խզելու համար. միայն որոճող կենդանիներն ունեն նմանֆերմենտներ։

Բնության մեջ

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Բամբակը պարունակում է մոտավորապես 98% ցելյուլոզ,փայտանյութի մեջ այն կազմում է մոտ 50%։Թուղթը, բամբակե գործվածքները ցելյուլոզից պատրաստված նյութեր են։ Բնական նյութերից անջատված ցելյուլոզը պինդ նյութ է և չի լուծվում ո՛չջրում, ո՛չ էլ օրգանական լուծիչներում։

Կառուցվածք

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Ցելյուլոզը բնականպոլիմեր է։ Ցելյուլոզը ևօսլան ունեն նույն բաղադրությամբ կառուցվածքային օղակներ և հետևաբար ունեն նույնմոլեկուլային ֆորմուլը՝(C6H10O5)n{\displaystyle (C_{6}H_{10}O_{5})n}։ Ցելյուլոզի և օսլայի հիմնական տարբերությունը նրանց մոլեկուլների կառուցվածքի մեջ է։ Օսլայի մոլեկուլները ունեն գծային և ճյուղավորված կառուցվածք, իսկ ցելյուլոզի մոլեկուլներն ունեն միայն գծային կառուցվածք.[4]

−C6H10O5−C6H10O5−C6H10O5−C6H10O5−C6H10O5...{\displaystyle -C_{6}H_{10}O_{5}-C_{6}H_{10}O_{5}-C_{6}H_{10}O_{5}-C_{6}H_{10}O_{5}-C_{6}H_{10}O_{5}...}

Դա է պատճառը, որ ցելյուլոզը առաջացնում է թելային նյութ, ինչպես բամբակը,վուշը,կանեփը և այլն։ Բնական թելերում մակրոմոլեկուլները դասավորված են մեկ ուղղությամբ։ Մակրոմոլեկուլների հիդրօքսիլ խմբերի միջև առաջանում են բազմաթիվջրածնական կապեր, որոնցով պայմանավորված է այդ թելերի ամրությունը։ Օսլայի և ցելյուլոզի մոլեկուլների միջև մեծ տարբերություն չկա, սակայն դա խիստ անդրադառնում է դրանց հատկությունների վրա։ Բավական է նշել, որ օսլանմարդու համար կարևոր սննդանյութ է, իսկ ցելյուլոզը ոչ։

Քիմիական հատկություններ

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Ցելյուլոզի հիդրոլիզի գումարային հավասարումը կարելի է ներկայացնել հետևյալ կերպ.

(C6H10O5)n+nH2O→nC6H12O6{\displaystyle (C_{6}H_{10}O_{5})n+nH_{2}O\rightarrow nC_{6}H_{12}O_{6}}:

Ցելյուլոզի կառուցվածքից երևում է, որ նրա յուրաքանչյուր օղակը ունի երեք հիդրօքսիլ խումբ։ Ֆորմուլում դրանք առանձնացվում են հետևյալ կերպ.

[C6H7O2(OH)3]n{\displaystyle [C_{6}H_{7}O_{2}(OH)_{3}]n}

Այս խմբերի հաշվին այն կարող է առաջացնել պարզ և բարդ եթերներ։ Մեծ նշանակություն ունեն ցելյուլոզիազոտաթթվական եթերները։ Դրանք ստացվում ենծծմբական թթվի առկայությամբ ցելյուլոզի վրաազոտական թթուվ ազդելով.

C6H7O2(OH)3n+3nHNO3→[C6H7O2(ONO2)3]n+3nH2O{\displaystyle C_{6}H_{7}O_{2}(OH)_{3}n+3nHNO_{3}\rightarrow [C_{6}H_{7}O_{2}(ONO_{2})_{3}]n+3nH_{2}O}:

Ցելյուլոզի նիտրատների ընդհանուր հատկությունն է չափազանց մեծ այրելիությունը։

Բջջանյութի հիդրոլիզ

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Հանքային թթուների առկայությամբ, բջջանյութից թթվային հիդրոլիզով ստացվում է գլյուկոզ, որը խմորվում է և առաջանում է էթանոլ («Հիդրոլիզային սպիրտ»), որն օգտագործվում էկաուչուկի ստացման համար և որպես լուծիչ։ Սակայն այս եղանակով ստացված էթիլսպիրտից ալկոհոլային խմիչքներ պատրաստել չի կարելի։

Բջջանյութի Էսթերներ

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Բջջանյութի մակրոմոլեկուլներում պարունակվող OH խմբերի քիմիական փոխարինումների արդյունքում առաջանում են բազմաշաքարների ածանցյալներից՝էսթերները։ Պոլիմերի մոլեկուլում յուրաքանչյուր միաշաքարային կկնվող օղակ պարունակում է 3 հիդրօքսիլային խումբ, որոնց շնորհիվ ստացվում են Էսթերները։

Ազոտաթթվական էսթերներ

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Ազոտաթթվական էսթերները դյուրավառ նյութեր են և ստացվում են՝ ծծմբական թթվի առկայությամբ բջջանյութի վրա ազոտական թթու ազդելու հետևանքով։

Քացախաթթվական էսթերներ

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Քացախաթթվական էսթերներից են երկացետատը և եռացետատը, որոնք արտաքին տեսքով շատ նման են բջջանյութին։ Մեծ կիրառում ունեն ացետատային մանրաթելի ստացման գործում

Նիտրոբջջանյութեր

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]
Բամբակի մեջ պարունակվում է 90-95 % բջջանյութ

Ազոտական թթվի խտությունից և այլ պայմաններից կախված՝ ստացվում է բջջանյութի միանիտրատ, երկնիտրատ, եռնիտրատ, որոնց այլ կերպ անվանում են նիտրոբջջանյութեր։

Կոլօքսիլին

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Միա- և երկնիտրաբջջանյութի խառնուրդն անվանում են կոլօքսիլին։ Կոլօքսիլինի լուծույթը սպիրտի և երկէթիլեթերի խառնուրդում անվանում են կոլոդիում։ Այն օգտագործվում է բժշկության մեջ փոքր վերքերի փակման ու վիրակապերը մաշկին կպցնելու համար։Եռնիտրատը (Պիրօքսիլին) ը խիստ պայթուցիկ նյութ է և կիրառվում է անծուխ վառոդի արտադրությունում։ Կոլօքսիլինի և կամֆորայի սպիրտային լուծույթի չորացումից ստացվում է ցելուլոիդ, որն կենցաղում օգտագործվող պլաստմասաներից մեկն է։ Կոլօքսիլինի լուծույթներն (օրգանական լուծչներում) օգտագործվում են որպես նիտրոլաքեր, իսկ ներկեր ավելացնելիս՝ որպես կայուն և որակյալ նիտրոներկեր։

Բջջանյութի պարունակությունը տարբեր նյութերում

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Մեծ քանակով բջջանյութ պարունակվում էբամբակում (95-98 %), վուշի թելերում (60-85-%),փայտում (40-45%)։ Փայտանյութի քիմիական վերամշակումից առանձնացվում է գրեթե մաքուր բջջանյութ, որը մեծ կիրառում ունի թղթի, արհեստական մետաքսի և այլ մանրաթելերի արտադրությունում։

Կիրառում

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Ցելյուլոզը շատ բազմազան կիրառություն ունի։ Իր մեխանիկական ամրության շնորհիվ, այն օգտագործում ենշինարարության մեջ, նրանից պատրաստում են զանազան տեսակի ատաղծագործական իրեր, թելեր, գործվածքներ, ճոպաններ։ Փայտանյութից անջատված ցելյուլոզը օգտագործում են թղթի արտադրության մեջ։ Ցելյուլոզի հիդրոլիզի և գոյացող գլյուկոզի խմորման միջոցով ատացվում էէթիլ սպիրտ։ Ցելյուլոզի եթերները գործածվում եննիտրոլաքեր,կինոժապավեն, բժշկական կոլոդիում, արհեստական մանրաթել պատրաստելու համար։

Գրականություն

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]
  • Քիմիա 11. ընդհանուր և բնագիտամաթեմատիկական հոսքեր[5]
  • Օրգանական քիմիա 10-րդ դասարանի դասագիրք, Երևան 1988

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]
  1. ↑1,01,1Cellulose gel
  2. ↑2,02,12,2http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0110.html
  3. ↑Глинка Н.Л. Общая химия. — 22 изд., испр. — Ленинград: Химия, 1977. — 719 с.
  4. ↑Օսլայի և ցելյուլոզի տարբերությունը կախված է նաև այն բանից, որ նրանց մակրոմոլեկուլների կառուցվածքները որոշ չափով տարբեր են։
  5. ↑«Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված էօրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 14-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են«Բջջանյութ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 4147454-5 ·LNB: 000065643 ·Microsoft: 2779251873, 2911217838 ·NDL: 00570674 ·NKC: ph312589
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բջջանյութ&oldid=10509712» էջից
Կատեգորիաներ:
Թաքցված կատեգորիա:
[8]ページ先頭
©2009-2025 Movatter.jp