Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝Ստեփանավան (այլ կիրառումներ)| Բնակավայր | |||
|---|---|---|---|
| Ստեփանավան | |||
| |||
 | |||
| Երկիր |  Հայաստան | ||
| Համայնք | Q12866385?, Թիֆլիսի գավառ, Բորչալուի գավառ, Ստեփանավանի շրջան, Լոռու մարզ, Ալեքսանդրապոլի գավառ և Լոռու-Փամբակի գավառ | ||
| Հիմնադրված է | 1810 թ. | ||
| Առաջին հիշատակում | 978 | ||
| Մակերես | 14 կմ² | ||
| ԲԾՄ | 1375±1 մետր | ||
| Պաշտոնական լեզու | հայերեն | ||
| Բնակչություն | ▲23 782 մարդ (2010) | ||
| Ժամային գոտի | UTC+4 | ||
| Հեռախոսային կոդ | 374 256 | ||
| Փոստային դասիչ | 1901–1905 | ||
| Ավտոմոբիլային կոդ | 37 | ||
| Պաշտոնական կայք | stepanavan.am | ||
| |||
Ստեփանավան մինչև 1923 թվականը՝Ջալալօղլի[1], քաղաքՀայաստանիԼոռու մարզում, գտնվում է մայրաքաղաքԵրևանից 137 կմ հյուսիս և մարզկենտրոն Վանաձորից 36.8 կմ հյուսիս, Երևանի և Թբիլիսիի միջև կես ճանապարհին։ 2022 թվականի մարդահամարի տվյալներով՝ քաղաքի բնակչությունը կազմում է 17,681մարդ, տարածքը՝ 53,07.9 հա[2]։
1810 թվականին տարածքը կրել է Ջալալօղլի (Ջալալի որդի՝իրանալեզու ծագումնաբանությամբ) անվանումը՝ ի պատիվ Արցախի իշխանական տոհմի՝Հասան-Ջալալյանների։ Այս մասին է վկայում Ստեփանավանի քաղաքային գերեզմանատանը պահպանված հուշաքարը հետևյալ հայատառ մակագրությամբ՝ «Ավանս հիմնեց որդին իշխան Դավիթ Հասան Ջալալյանց՝1810»: 1923 թվականի սեպտեմբերի 20-ին Լոռու Գավգործկոմի որոշմամբ քաղաքն անվանափոխվել է ի պատիվ հեղափոխական գործիչՍտեփան Շահումյանի[3]։
Ստեփանավանի ազգային կազմը հիմնականում միատարր է, կանհույներ,ռուսներ,եզդիներ,վրացիներ: Սեռային կազմում տղամարդիկ կազմում են 44%, կանայք` 56%[2]:
Քաղաքը գտնվում էՁորագետի հովտում, գետին հարակից հարթավայրի վրա,Բազումի լեռնաշղթայից հյուսիս, 1400մ բարձրության վրա:[2] ՀեռավորությունըԵրևանից 137 կմ է,Վանաձորից՝ 36,8 կմ[2]։Ծովի մակարդակից 1400 մ բարձրության վրա, մերձակա լեռնագագաթը անտառապատ Արջասար սարն է, որը ծովի մակերևույթից բարձր է 1819 մ։
Ունի բարեխառն չափավոր խոնավ կլիմա։ Միջին ջերմաստիճանը հունվարին -4,2°C է, հունիսին՝ +16,7 °C, տեղումների տարեկան միջին քանակը՝ 683 մմ։ Ձմեռները ձյունառատ են։ Շրջակայքում կան անտառներ, բնական շինանյութերի մեծ պաշարներ։ Քաղաքն իր բնակլիմայական պայմանների շնորհիվ հանդիսանում է Հայաստանի առողջարանային բնակավայրերից մեկը։
Ստ. Շահումյանը Ստեփանավան քաղաքի կլիման և բնությունը համեմատել էՇվեյցարիայի բնության և կլիմայի հետ[4]։
| Ստեփանավանի կլիմայական տվյալները | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | Տարի |
| Ռեկորդային բարձր °C (°F) | 17.3 (63.1) | 19.0 (66.2) | 23.7 (74.7) | 27.8 (82) | 28.8 (83.8) | 31.0 (87.8) | 35.3 (95.5) | 36.8 (98.2) | 32.5 (90.5) | 28.7 (83.7) | 21.0 (69.8) | 18.3 (64.9) | 36.8 (98.2) |
| Միջին օրական °C (°F) | −3.2 (26.2) | −2.2 (28) | 2.2 (36) | 7.1 (44.8) | 11.6 (52.9) | 15.3 (59.5) | 18.0 (64.4) | 18.0 (64.4) | 14.1 (57.4) | 9.3 (48.7) | 3.0 (37.4) | −1.3 (29.7) | 7.66 (45.78) |
| Ռեկորդային ցածր °C (°F) | −26.9 (−16.4) | −28.0 (−18.4) | −20.6 (−5.1) | −13.4 (7.9) | −3.0 (26.6) | −0.7 (30.7) | 2.4 (36.3) | 2.8 (37) | −2.4 (27.7) | −6.3 (20.7) | −18.2 (−0.8) | −24.8 (−12.6) | −28 (−18.4) |
| Տեղումներ մմ (դյույմ) | 21.5 (0.846) | 24.7 (0.972) | 44.1 (1.736) | 77.7 (3.059) | 101.5 (3.996) | 107.3 (4.224) | 71.3 (2.807) | 52.4 (2.063) | 48.3 (1.902) | 44.6 (1.756) | 29.7 (1.169) | 19.0 (0.748) | 642.1 (25.278) |
| Միջ. տեղումների օրեր(≥ 1 mm) | 4.4 | 4.8 | 7.8 | 10.6 | 15.4 | 13.2 | 9.4 | 8 | 7.5 | 7.5 | 4.9 | 3.7 | 97.2 |
| %խոնավություն | 72.8 | 71.7 | 71 | 74 | 77.4 | 78.6 | 77.8 | 75 | 77.3 | 77.7 | 75.2 | 73.1 | 75.13 |
| Միջին ամսականարևային ժամ | 133 | 141.4 | 154.8 | 150.9 | 180.5 | 206.7 | 188.5 | 191.7 | 178.2 | 154.9 | 137.6 | 122 | 1940,2 |
| աղբյուր:[5] | |||||||||||||
Մ. թ.ա. 2-րդից 1-ին դարերում ներկայիս Ստեփանավանն իր շրջակայքով կազմել էՄեծ ՀայքիԳուգարք նահանգիՏաշիր գավառի մի մասը և մտել էԱրտաշեսյան թագավորության մեջ։ Մ.թ. 1-ից 4-րդ դարերում եղել էԱրշակունյաց թագավորության կազմում։ 385 թվականին Մեծ Հայքի բաժանումից հետո Տաշիր գավառի մեջ մնացել է հայկական մարզպանության կազմում։ 10-րդ դարում եղել է պատմականՏաշիր-Ձորագետի (Կյուրիկյանների) թագավորության մայրաքաղաքը՝Լոռե բերդաքաղաքով։Դավիթ Անհողինի (989-1048 թթ.) օրոք Կյուրիկյանների թագավորությունը հզորացավ և ընդլայնեց թագավորության տարածքները, իսկ Ստեփանավանի տարածքը «Լոռե» անվանումով կազմել է թագավորության կալվածքի մի մասը։ 1185 թվականից սկսած Ստեփանավանն իր շրջակա տարածքներով Լոռու կազմում տրվել էԶաքարյաններին[1]։
1118-1122 թվականներին վրաց թագավորԴավիթ Շինարարը մաքրել է Լոռին թուրք սելջուկներից և այն միացրելՎրաստանին։ 17-րդ դարի սկզբին Ստեփանավանի տարածք են գաղթելՇահ Աբասի հալածանքներից փախած հայեր և հիմնել են Չեչմանիս բնակատեղին։1801 թվականին Տաշիր գավառի կազմում Ստեփանավանի տարածքը նույնպես կցվել էՌուսաստանին։ Այդ տարիներին Ցարական ՌուսաստանիԵկատերինա կայսրուհու գահակալության ժամանականերից այս տարածքներ են աքսորվել մեծ թվով սպաներ, նաև կուսանոցների կույսեր, ովքեր ընտանիք կազմելով հիմնել են Սլաբոդկա անունով նոր թաղամասը։ Ներկայումս դրանք Կոմիտաս, Մայակովսկի, Անդրանիկ փողոցներն են, ուր մինչև հիմա էլ կան ռուսական տիպի տներ։ Անդրանիկ (նախկին՝ Լենինի) փողոցի 64 տան են 1883-1889 թվականներին բնակվել է ռուս բանաստեղծՎլադիմիր Մայակովսկու մայրը ծնողների հետ[2]։
1810 թվականին տարածքը հանդես է եկել որպես քաղաք և կրել է Ջալալօղլի («Ջալալի որդի» պարսկալեզու ծագումնաբանությամբ.) անվանումը՝ ի պատիվԱրցախի իշխանականՀասան-Ջալալյաններ տոհմի։ Այս մասին է վկայում Ստեփանավանում գտնվող գերեզմանատան հուշաքարը՝ «Ավանս հիմնեց որդին իշխան Դավիթ Հասան-Ջալալյանց՝ 1810»[2]։
19-րդ դարում Ջալալօղլին եղել է Լոռու միակ քաղաքը։ Տիգրան Տեր-Դավթյանի ջանքերով այստեղ գործել է չորսամյա երկսեռ դպրոց, որտեղ 1879-1883 թվականներին. սովորել է մեծ գրողՀովհաննես Թումանյանը։ 19-րդ դարի վերջին այս դպրոցում է դասավանդել ազգային- ազատագրական շարժման հայտնի գործիչ, դաշնակցականՀովսեփ Արղությանը[1]։
1918 թվականին գարնանը Ջալալօղլիում է գտնվել հայկական բանակային կորպուսի դիվիզիան՝ ազգային ազատագրման շարժման հերոս, գեներալ-մայորԱնդրանիկ Օզանյանի գլխավորությամբ, երկու օր կռիվ մղել թուրքական կանոնավոր զորքի դեմ, որը սկսվել է Ստեփանավան համայնքի Ուրասար գյուղի մոտ գտնվող Կլին գորա տեղանքի, ապա Ստեփանավանից Արմանիս տանող ճանապարհին։ Նույն թվականին, երբՀայաստանի և Վրաստանի միջև տեղի է ունենում զինված բախում, ստեղծվում է Լոռու «Չեզոք գոտին», որտեղ ընդգրկվում է նաև Ստեփանավանի տարածաշրջանը[6]։
1921 թվականի փետրվարի 11-ին Լոռու «Չեզոք գոտին» վերացվեց, և Ստեփանավանը՝ շրջակա գյուղերով միացվեց Լոռի-Փամբակի գավառին[1]։
1931 թվականից հրատարակվել է «Սոցիալիստական անասնապահություն» թերթը (1962-1997 թվականներին «Փարոս»), 1991-1995 թվականներին հրատարակվել է «Լոռե» շաբաթաթերթ։
1923 թվականի սեպտեմբերի 20-ին Լոռու Գավգործկոմի որոշմամբ ի պատիվ հեղափոխական գործիչՍտեփան Շահումյանի, Ջալալօղլին վերանվանվել է Ստեփանավան[3], որտեղ 1934 թվականին բացվել է նրա տուն-թանգարանը[7]։ 1938 թվականի հոկտեմբերի 20-ին ՀՍՍՌ Գերագույն Սովետի նախագահության հրամանագրով Ստեփանավանը ստացել է քաղաքի կարգավիճակ։
1988 թվականի երկրաշարժը մեծ վնասներ է պատճառել Ստեփանավանին: Նախկին առողջարարական քաղաքի տնտեսության հիմնաքարն է դարձել խոշոր եղջերավոր անասնապահությունը[4]:
Ստեփանավան քաղաքը հարուստ է պատմամշակութային հուշարձաններով։ Այդպիսի հուշարձաններից են տարբեր դարերով թվագրվող ամրոցներ, բնակատեղիներ, եկեղեցիներ, մատուռներ, գերեզմանոցներ և այլն։ Քաղաքի տարածքում գտնվող 62 հուշարձան 2004 թվականի դրությամբ ընդգրկված է եղել Հայաստանի Հանրապետության պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում որպես պետության կողմից պահպանվող օբյեկտներ[8]՝ Սուրբ Սարգիս եկեղեցին է, որը կառուցել ենՕրբելյան իշխանները 11-12 դդ, Սուրբ Նշան մատուռը կառուցվել է 1870-ական թվականներին[9],Ստեփան Շահումյանի հուշարձանը և տուն-թանգարանը։
{{cite web}}:Text "National Oceanic and Atmosoheric Administration" ignored (օգնություն)CS1 սպաս․ postscript (link) | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են«Ստեփանավան» հոդվածին։ |
| ||||||
| |||||||||||||
