|
|---|
 Արծաթափայլ փափուկ, մածուցիկ կռելի մետաղ |
| Ատոմի հատկություններ |
|---|
| Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ | Պալադիում / Palladium (Pd),Pd, 46 |
|---|
| Խումբ,պարբերություն, բլոկ | 7, 5, |
|---|
Ատոմային զանգված
(մոլային զանգված) | 106,42(1)[1] զ. ա. մ. (գ/մոլ) |
|---|
| Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա | [Kr] 4d10 |
|---|
| Ատոմի շառավիղ | 137պմ |
|---|
| Քիմիական հատկություններ |
|---|
| Կովալենտ շառավիղ | 128 պմ |
|---|
| Իոնի շառավիղ | (+4e) 65 (+2e) 80 պմ |
|---|
| Էլեկտրաբացասականություն | 2,20 (Պոլինգի սանդղակ) |
|---|
| Էլեկտրոդային պոտենցիալ | 0 |
|---|
| Օքսիդացման աստիճաններ | 0, +1, +2, +3, +4, +5 |
|---|
Իոնացման էներգիա
(առաջին էլեկտրոն) | 803,5(8,33) կՋ/մոլ (էՎ) |
|---|
| Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ |
|---|
| Հալման ջերմաստիճան | 1827Կ |
|---|
| Եռման ջերմաստիճան | 2940Կ |
|---|
| Մոլյար ջերմունակություն | 25,8[2] Ջ/(Կ·մոլ) |
|---|
| Մոլային ծավալ | 8,9 սմ³/մոլ |
|---|
| Պարզ նյութիբյուրեղային ցանց |
|---|
| Բյուրեղացանցի կառուցվածք | Խորանարդ, վեցանկյուն |
|---|
| Բյուրեղացանցի տվյալներ | 3,890 |
|---|
| Դեբայի ջերմաստիճան | 274 Կ |
|---|
| Այլ հատկություններ |
|---|
| Ջերմահաղորդականություն | (300 Կ) 71,8 Վտ/(մ·Կ) |
|---|
| CAS համար | CAS գրանցման համար? |
|---|
Պալադիում (լատին․՝ Palladium), քիմիական տարր է, որի նշանն էPd, պարբերական համակարգի 5-րդ պարբերության 8-րդ խմբի քիմիական տարր։Ազնիվ մետաղ է, պատկանում է պլատինային մետաղների շարքին։ Կարգահամարը՝ 46, ատոմական զանգվածը՝ 106,4։
d տարր է։ Ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է 4s24p64d105s°։ К, L, М թաղանթները լրացված են։ Պլատինային մետաղներից ամենաթեթևն ու դյուրահալն է։
Պալադիումը հայտնաբերել է անգլիացի գիտնական Ու․ Վոլաստոնը (անգլ.՝William Hyde Wollaston)1803 թվականին, բնածին պլատինում։ Անվանվել է ի պատիվ Պալաս մոլորակի (հայտնաբերվել է1802 թվականին)։
Ու․ Վոլաստոնը (1766-1828) - պալադիումի առաջին հայտնաբերողը։
Պալադիումի ստացման հիմնական հումքը պլատինայինմետաղների կոնցենտրատն է, որն ստացվում էնիկելի էլեկտրոլիզային ստացման անոդային շլամներից, երբեմն նաևհանքանյութից։ Կոնցենտրատը մշակում են արքայաջրով։
Պլատինը ևիրիդիումը լուծույթից անջատվելուց հետո պալադիումը նստեցնում են [Pd(NH3)2Cl2] կոմպլեքսային աղի ձևով։ Այն մաքրում ենամոնիակի լուծույթի ավելցուկում լուծելով ևաղաթթվով վերանսաեցնելով։ Այնուհետե շիկացնում են (800-900 °C) և ստացված սպունգաձե պալադիումը մանրելուց հետո վերականգնում ջրածնի հոսանքում։ Ստացվում է 99,8-99,9 % մաքրության պալադիումի փոշի։ Հալում ենվակուումում կամ իներտ միջավայրում (Ar, Ne)։
Պալադիումը հազվագյուտ մետաղ է, պարունակությունըերկրակեղևում՝ 1,3․10−6 զանգված % ։ Բնածին պալադիումը հանդիպում է հազվադեպ՝ պլատինի և այլ մետաղներիհամաձուլվածքների ձևով։ Հայտնի են նրա մոտ 13միներալները (70-0,3 % Pd), որոնցից են՝ ալլոպալադիումը, պալադիումական պլատինը (մինչև 37 % Pd).
- պալադիտը՝ PdO,
- պոտարիտը՝ PdHg (34,9-35,9 % Pd),
- ծարիրա պալադինիտը՝ Pb3Sb,
- բրևգիտը՝ (Pd, Pt, Ni) S (18-20% Pd) և այլն։
Հանդիպում է նիկելի և պղնձի սուլֆիդային հանքերում։ Հանդիպում էՈւրալում,Սիբիրում,Հարավային Ամերիկայում,Կանադայում,ԱՄՆ-ում,Հարավային Աֆրիկայում։
Գեղեցիկ արծաթասպիտակ, պլաստիկ՝ հեշտ գլանվող և կռելի մետաղ է։ Մեխանիկական հատկությունները կախված են մաքրության աստիճանից։ Պլատինային մետաղներից ամենաթեթեն ու դյուրահալն է։ Հալման ջերմաստիճանը՝ 1552 °C, եռմանը՝ 2937±30°С,խտությունը՝ 12020 կգ/մ3։
Ջերմության և էլեկտրականության լավ հաղորդիչ է։ Քիմիական միացություններում երկարժեք է կամ քառարժեք, հազվադեպ՝ եռարժեք։ Ամենից կայուն է երկարժեք պալադիումը։
Քիմիապես ավելի ակտիվ է, քան մյուս պլատինայինմետաղները։ Լուծվում է արքայաջրում,ազոտական և տաք ծծմբական խիտթթուներում,HCl+Cl2 խառնուրդում։
![{\displaystyle {\mathsf {Pd+2HCl+Cl_{2}\rightarrow H_{2}[PdCl_{4}]}}}](/image.pl?url=https%3a%2f%2fwikimedia.org%2fapi%2frest_v1%2fmedia%2fmath%2frender%2fsvg%2fcc5a8a67eb1ee526fb8552ae787c6956c18bf059&f=jpg&w=240)
![{\displaystyle {\mathsf {Pd+2HCl+2Cl_{2}\rightarrow H_{2}[PdCl_{6}]}}}](/image.pl?url=https%3a%2f%2fwikimedia.org%2fapi%2frest_v1%2fmedia%2fmath%2frender%2fsvg%2f9099b3e199b7c64a6daf488eba4b67c48806e727&f=jpg&w=240)
Ջրում, ալկալիներում, ֆտորաջրածնական թթվում չի լուծվում։ Ունի կատալիտիկ մեծ ակտիվություն։ Պալադիումին բնորոշ է ջրածին (և այլ գազեր) կլանելը՝ 1ծավալ պալադիումը կլանում է մինչև 900 ծավալ H2 (80 °C-ի և 1 մթն ճնշման տակ), մետաղը դառնում է փխրուն, ծավալն աճում է։ Տաքացնելիս Н2 հեռանում է մասամբ (վակուումում՝ լրիվ)։ Պալադիումի տաք թիթեղը թափանցիկ է ջրածնի համար։ 600-700 °С տաքացնելիս պատվում է օքսիդի շերտով։ Պալադիումի փոշին թթվածնի հոսանքում տաքացնելիս փոխարկվում է պալադիումի (II) օքսիդի՝ PdO, որը ջրում անլուծելի սե փոշի է, 875 °C-ից բարձր քայքայվում է։
Պալադիումի (II) հիդրօքսիդը՝ Pd(OH)2, թույլ հիմք է։ Պալադիումի (III) օքսիդը՝ Pd2O3, սև շագանակագույն փոշի է, անկայուն է և օքսիդիչ, օքսիդացնողթթուներում չի լուծվում, լուծվում է աղաթթվում անջատելով քլոր։ Պալադիումի (IV) օքսիդը՝ PdO2, մուգ կարմիր փոշի է, ուժեղ օքսիդիչ, դանդաղ քայքայվում է։
Խոնավհալոգենների հետ պալադիումի միանում է սենյակային ջերմաստիճաններում (յոդի հետ՝ տաքացնելիս)։
Պալադիումի (II) քլորիդի՝ PdCl2 կարմիր բյուրեղները խոնավածուծ են, լավ են լուծվում ջրում։ Այն կամրջային տիպի միացություն է։
PdCl2 միանում է CO-h և NO-ի հետ՝ առաջացնելով կարբոնիլ և նիտրոզիլ։ Տաքացնելիս պալադիումը միանում է ծծմբի,սելենի,տելուրի,ֆոսֆորի,արսենի ևսիլիցիումի հետ։ Մետաղների հետ առաջացնում էհամաձուլվածքներ։ Պալադիումի (II) նիտրատը՝ Pd(NO3)2, դեղնաշագանակագույն, ջրում լուծելի բյուրեղական նյութ է, լուծույթը եռացնելիս լրիվհիդրոլիզվում է։ Պալադիումի (II) սուլֆատի՝ PdSՕ4•2H2Օ) կարմրաշագանակագույն բյուրեղները նույնպես լուծելի են ջրում։ Հայտնի են նաև ցիանիդները՝ Pd(CN)2 և Pd(CN)4։
Բնական պալադիումը բաղկացած է 6 կայուն իզոտոպներից՝102Pd (0,96 %),104Pd (10,97%),105Pd (22,23%),106Pd (27,33%),108Pd (26,71%) և110Pd (11,81%)։ Հայտնի են 98-115 զանգվածային թվերով 14 ռադիոակտիվիզոտոպներ, որոնցից շատերն առաջանում են միջուկային ռեակտորներում՝ ուրանի և պլուտոնիումի տրոհման հետևանքով։107Pd (T1/2= 7,5•106 տարի) համարվում է «մեռած» տարր, ենթադրվում է, որ այն եղել էԱրեգակնային համակարգի նախկին բաղադրիչներից մեկը։
Հալում են վակուումում կամ իներտ միջավայրում (Ar, Ne)։ Մաքուր Pd օգտագործվում է էլեկտրոնային կոնտակտներ, ֆիլտրներ (ջրածնի մաքրման) պատրաստելու, պաշտպանիչ և գեղագիտական պա լադի ումապ ատ ման համար։ Պալադիումի համաձուլվածքները այլ մետաղների (Pt, Zn, Os, Ru, Rh, Cu, Ag, Au, Ni) հետ օգտագործվում են որպես կատալիզատորներ (օրինակ, ամոնիակի ստացում), ռեզիստորներ, էլեկտրոնային կոնտակտներ (ճշգրիտ սարքաշինություն), հրակայուն զոդանյութեր են։ Նրանցից պատրաստում են նաև խողովակներ, ապակու հալման անոթներ, սինթետիկ մանրաթելերի ֆիշերներ, աշխատանոցային սարքեր, բժշկական գործիքներ, ատամնապրոթեզներ, ոսկերչական իրեր։
- ↑Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)(անգլ.) //Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047-1078. —ISSN0033-4545. —doi:10.1351/PAC-REP-13-03-02
- ↑Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.) Химическая энциклопедия: в 5 т. — Москва: Советская энциклопедия, 1992. — Т. 3. — С. 440. — 639 с. —50 000 экз. —ISBN 5-85270-039-8
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկվածՀայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 9, էջ 78)։ |
