Նեյտրինո (իտալ.՝neutrino՝ նեյտրոնիկ,neutrone՝ նեյտրոնի փաղաքշական ձևը), կիսաամբողջսպինովհիմնարար մասնիկ։ Մասնակցում է միայնթույլ ևգրավիտացիոն փոխազդեցություններին, դասվում էլեպտոնների շարքին։ Ցածր էներգիաներով նեյտրինոն խիստ թույլ է փոխազդում նյութի հետ, օրինակ, 3-10 ՄէՎ էներգիայով ներտրինոյիազատ վազքի երկարությունը ջրում 1018մ կարգի է (մոտ 100 լուսատարի)։ Հայտնի է, որ յուրաքանչյուր վայրկյան Երկրի 1 սմ2 մակերեսով անցնում է ավելի քան 6×1010 նեյտրինո, որոնք ճառագայթվել են Արեգակից[1]։ Սակայն նեյտրինոն չի թողնում ոչ մի ազդեցություն, օրինակ, մարդու մարմնի վրա։ Բարձր էներգիաներով նեյտրինոները հաջողությամբ նկատվում են թիրախների հետ փոխազդեցության ժամանակ[2]։
Նեյտրինոյի զանգվածը խիստ փոքր է։ Բոլոր տիպի նեյտրինոների զանգվածների գումարի վերին փորձարարական սահմանը ընդամենը 0,28 էՎ[3][4] է։ Նեյտրինային ճառագայթային փորձերով ստացված տարբեր սերնդի նեյտրինոների զանգվածների քառակուսիների տարբերությունը չի գերազանցում 2,7×10−3 էՎ²։
Նեյտրինոյի զանգվածը կարևոր էտիեզերագիտության մեջթաքնված զանգվածի որոշման համար, քանի որ, հնարավոր է, չնայած իր խիստ փոքր լինելուն, նեյտրինոյի կոնցենտրացիան Տիեզերքում բավականաչափ մեծ է՝ միջավայրի խտության վրա էապես ազդելու համար։Նեյտրինոն ունի ոչ զրոյական զանգված։
Նեյտրինոյի տարբեր տեսակների կարող են փոխակերպվել մեկը մյուսի։ Դրանք այսպես կոչվածնեյտրինային տատանումներն են, որոնց օգտին վկայում ենարեգակնային նեյտրինոյի դիտումները և մթնոլորտային նեյտրինոյի անկյունային անիզոտրոպիան, ինչպես նաև դարասկզբին կատարված փորձերը ռեակտորների և արագացուցիչային նեյտրինոյի[5] հետ։ Բացի այդ, նեյտրինային օսցիլյացիայի գոյությունը ուղղակիորեն հաստատվել է փորձերով, որոնցում անմիջականորեն գրանցվեցին բոլոր երեք տիպի արեգակնային նեյտրինոներ և ցույց տրվեց, որ նրանց լրիվ հոսքը համաձայնեցվում է ստանդարտ արեգակնային մոդելի հետ։ Այս քանակությունը համաձայնեցվում է տեսության հետ, որը կանխատեսում է էլեկտրոնային նեյտրինոյին անցումը այլ սերնդի նեյտրինոյի ինչպես վակուումում («նեյտրինային օսցիլյացիաներ»), այնպես էլ արեգակնային նյութում (Միխեեվ-Սմիռնով-Բոլխենշտեյնի երևույթը)։
Փորձերում ուլտրառելյատիվիստական մասնիկների ծնունդով ցույց է տրվում, որ նեյտրինոն ունի բացասականպարույրություն, իսկ հականեյտրինոն՝ դրական[6]։
Գոյություն ունեն տեսական նախադրյալներ, որոնք կանխատեսում են չորրորդ տիպի՝ստերիլ նեյտրինոյի գոյությունը։ Դրանց գոյության միարժեք փորձարարական ապացույցը, սակայն, դեռ չկա նախագծերում[7][8]։
Հայտնի չէ՝ արդյոք նեյտրինոն ինքն իր հակամասնիկն է թե՞ ոչ[9]։
Նեյտրինոյին փոխազդեցության առաջին դիտումներից մեկը պղպջակային խցիկում
ХХ դարի 20-30-ական թթ. միջուկային ֆիզիկայի հիմնական խնդիրներից մեկըբետա-տրոհման խնդիրն էր.β-տրոհման ժամանակ առաջացածէլեկտրոններիսպեկտրը, որը չափել էր անգլիացի ֆիզիկոսՋեյմս Չեդվիկը դեռ 1914 թ., անընդհատ էր, այսինքն՝ ատոմի միջուկից դուրս են թռչում ամենատարբեր էներգիաներով էլեկտրոններ։
Մյուս կողմից,քվանտային մեխանիկայի զարգացումը 1920-ական թթ. հանգեցրեց ատոմի միջուկում էներգիական մակարդակներիդիսկրետության հասկացողությանը. Այս առաջարկն արեց ավստրիացի ֆիզիկոսԼիզա Մեյտները 1922 թ.։ Այսինքն, միջուկի տրոհման ժամանակ դուրս թռչող մասնիկների սպեկտրը պետք է լինի դիսկրետ և ցույց տա այն էներգիական մակարդակների տարբերություն հանդիսացող էներգիաները, որոնց միջև տրոհման ընթացքում տեղի է ունենում անցումը։ Այսպիսին է, օրինակ,ալֆա-մասնիկների սպեկտրըալֆա-տրոհման ժամանակ։
Այսպիսով, β-տրոհման էլեկտրոնների սպեկտրի անընդհատությունը կասկածի տակ էր դնումէներգիայի պահպանման օրենքը։ Հարցն այնքան սուր էր, որ 1931 թ. Հռոմի կոնֆերանսում դանիացի հանրահայտ ֆիզիկոսՆիլս Բորը եյույթ ունեցավ էներգիան չպահպանվելու գաղափարի շուրջ։ Սակայն կար նաև այլ բացատրություն. «կորած» էներգիան իր հետ է տանում որևէ անհայտ և աննկատելի մասնիկ։
Նյութի հետ ծայրաստիճան թույլ փոխազդող մասնիկի գոյության հիպոթեզը 1930 թ. դեկտեմբերի 4-ին առաջ քաշեցՎոլֆգանգ Պաուլին, այն էլ ոչ թե հոդվածում, այլ Տյուբինգենում ընթացող կոնֆերանսի մասնակիցներին հղված ոչ պաշտոնական նամակում։Պաուլին ենթադրում էր, որ ատոմի միջուկում գոյություն ունի ½սպինով չեզոք մասնիկ, որի զանգվածը պետք է համեմատելի լինի էլեկտրոնի զանգվածի հետ և ավելին չլինի պրոտոնի զանգվածի 0.01 մասից։«Այդ դեպքում հասկանալի կդառնաβ-սպեկտրի անընդհատությունը, եթե ենթադրենք, որβ-տրոհման ժամանակ էլեկտրոնների հետ ճառագայթվում են նաև «նեյտրոններ» այնպես, որ դրանց էներգիաների գումարը հաստատուն է մնում»,- ասվում է նամակում։ «Ես հասկանում եմ, որ նման ելքը առաջին հայացքից կարող է անհավանական թվալ... Սակայն, չխիզախելով, չենք շահի. վիճակի լրջությունը՝ կապված աընդհատβ սպեկտրի հետ, լավ ցույց տվեց իմ հարգելի նախորդ պրն. Դեբայը, ով ինձ վերջերս Բրյուսելում հայտարարեց. «Օ... այդ մասին ավելի լավ է չմտածել՝ ինչպես նոր հարկերի»»։1933 թ. Բրյուսելում Սոլվեեվյան կոնֆերանսում Պաուլին ելույթ ունեցավβ-տրոհման մեխանիզմի մասին՝ առաջ քաշելով ½. սպինով չեզոք մասնիկի մասնակցության վարկածը։ Ըստ էության, դա նեյտրինոյի մասին առաջին պաշտոնական հրապարակումն էր։
Հականեյտրինոն նեյտրինոյիհակամասնիկն է։Չեզոք մասնիկ է, առաջանում էբետա-տրոհմանմիջուկային ռեակցիաներում։Բետա մասնիկների ճառագայթման ընթացքումնեյտրոնը տրոհվում է պրոտոնի, էլեկտրոնի և հականեյտրինոյի։ Հականեյտրինոն 1/2սպինովլեպտոն է։ Բոլոր հականեյտրինոներն ունեն աջ (դրական)պարույրություն (այսինքն՝ երկու հնարավոր սպինային վիճակներից միայն մեկն է միշտ դիտվում), մինչդեռ նեյտրինոների պարույրությունը ձախ (բացասական) է։ Ինչպես նեյտրինոն, նյութի հետ փոխազդում է միայնգրավիտացիոն ևթույլ ուժերով, դրանով խիստ դժվարացնելով փորձնական հայտնաբերումը։ Նեյտրինային ճառագայթման փորձերը ցույց են տվել, որ հականեյտրինոնզանգված ունի, որը, ըստ բետա-տրոհման փորձերի արդյունքների, շատ փոքր է։
↑Shaun A. Thomas, Filipe B. Abdalla, and Ofer Lahav, Upper Bound of 0.28 eV on Neutrino Masses from the Largest Photometric Redshift Surveyhttp://physics.aps.org/pdf/10.1103/PhysRevLett.105.031301.pdf(չաշխատող հղում), Physical Review Letters, 2010, 105, 3, էջ 031301
↑Куденко Ю.Г. Нейтринная физика: год угла смешивания, Природа, №11, 2012
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկվածՀայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 220)։
