Մոնպելիե (ֆրանսերեն՝ Montpellier,ֆրանսերեն: (լսել)[4][5]),քաղաքՖրանսիայիհարավում,Միջերկրական ծովի ափին։ ԱյնԷրո դեպարտամենտի մայրաքաղաքն է։ Տեղակայված է Օքսիթընի շրջանում։ 2016 թվականին 607,896 մարդիկ ապրում էին քաղաքային այդ շրջանում և 281,613-ը հենց քաղաքում։ Բնակչության մոտ մեկ երրորդը ուսանողներ են երեք համալսարաններից և բարձրագույն ուսումնական հաստատություններից, որոնք քաղաքի համալսարանի շրջանակներից դուրս են[6][7]։
Մոնպելիեն մեծությամբ երրորդ ֆրանսիական քաղաքն է Միջերկրական ծովի ափին՝Մարսելից ևՆիսից հետո։ Այն մեծությամբ յոթերորդ քաղաքն է Ֆրանսիայում, նաև ամենաարագ զարգացող քաղաքն է երկրում վերջին 25 տարիների ընթացքում։
Վաղ միջնադարում, Մագլոնի եպիսկոպոսական քաղաքը տարածքի հիմնական բնակավայրն էր, բայցծովահենների կողմից իրականացվող հարձակումները նպաստեցին բնակավայրի ավելի հեռու կառուցվելուն։ Մոնպելիեն, որի մասին առաջին անգամ նշվել է 985 թվականի փաստաթղթերում, հիմնադրվել է տեղիֆեոդալական դիանստիայի՝ Գիլհեմների օրոք, ովքեր միավորեցին երկու գյուղակներ, կառուցեցին ամրոց և պատեր բնակավայրի շուրջբոլորը։ Անունը ծագում է միջնադարյան լատիներենmons pislerius-ից, վերաբերելով մի բառի, որն օգտագործվում էր ներկարարական գործի համար։ Գոյություն ունեցող երկու աշտարակները՝ Փինսի աշտարակը և Բաբոտտի աշտարակը կառուցվել են ավելի ուշ, 1200-ական թվականներին։ Մոնպելիեն հայտնիություն ձեռք բերեց 12-րդ դարում՝ որպես առևտրի կոնտրոն, որն ուներ առևտրային ճանապարհներ Միջերկրական աշխարհի միջով և հարուստ հրեական մշակութային կյանք, որը ծաղկեցմուսուլմանների, հրեաների,կաթարների իսկ հետո նաև բողոքականների հանդուրժողականության ավանդույթների հետ մեկտեղ։ Մոնպելիեի արքա Ուիլիամ VIII-ը ազատություն տվեց բոլորին ուսուցանելու բժշկություն Մոնպելիեում 1180 թվականին։ Քաղաքի իրավագիտության և բժշկության ֆակուլտետները հիմնադրվեցին 1220 թվականին կարդինալ Կոնրադ Ուրախի կողմից, Հոնորիուս III-ի ներկայացուցչի կոմից; դարերի ընթացքում բժշկության ֆակուլտետը եղել է բժշկություն ուսուցանելու հիմնական կենտրոններից մեկը Եվրոպայում։ Այս դարաշրջանը Մոնպելիեի հայտնիության գագաթնակետն էր։ Քաղաքը դարձավ Արագոնյան թագավորների սեփականությունը՝ 1204 թվականին Արագոնի թագավոր Պիտեր II-ի և Մարիա դը Մոնպելիեի ամուսնությամբ, ով ստացավ քաղաքը՝ որպեսօժիտի մի մաս։ Մոնպելիեն արտոնություն ձեռք բերեց 1204 թվականին, երբ Պիտերը և Մարիան հաստատեցին քաղաքի ավանդական ազատությունը և իրավունք շնորհեցին ընտրելու տասներկու կառավարող հյուպատոսներ յուրաքանչյուր տարի։ Արագոնյան արքաների օրոք Մոնպելիեն դարձավ կարևոր նշանակություն ունեցող քաղաք, գլխավոր տնտեսական կենտրոն և Ֆրանսիայի թագավորության համեմունքների առևտրի հիմնական կենտրոն։ Այդժամ Մոնպելիեն Ֆրանսիայի երկրորդ կամ երրորդ ամենակարևոր քաղաքն էր՝ մոտ 40.000 բնակչությամբՍև մահից առաջ։ Մոնպելիեն մնաց որպես Արագոնի սեփականություն մինչև այն անցավ Մայորկայի արքա Ջեյմս III-ին, ով քաղաքը վաճառեց ֆրանսիացի թագավորՖիլիպ VI-ին՝ Արագոնյան արքա Պիտեր IV-ի հետ շարունակական պայքարի համար համարդրամական միջոցներ հավաքելու նպատակով։ 14-րդ դարումՈւրբանոս VIII-ը Մոնպելիեին նվիրաբերեց մի նոր վանք նվիրվածՊետրոս առաքյալին, որը հատկանշական էր իր մատուռի եզակի ճակատամուտքով՝ երկու բարձր հենարաններով։ Կայուն աճող նշանակության հետ մեկտեղ քաղաքը վերջապես եպիսկոպոս ունեցավ, ով 1536 թվականին տեղափոխվեց Մագլոնից և այդ հսկայական վանքը դարձավ տաճար։ 1432 թվականինԺակ Կյորը հիմնադրեց քաղաքը, և այն դարձավ կարևոր տնտեսական կենտրոն մինչև 1481 թվականը, երբՄարսելը ստվեր գցեց նրա վրա։
16-րդ դարումռեֆորմացիայի ժամանակ Մոնպելիեի շատ բնակիչներ բողոքականներ դարձան (կամՀուգենոտներ՝ ինչպես նրանք հայտնի թին Ֆրանսիայում), և քաղաքը դարձավ կաթոլիկ ֆրանսիացիների գահի դեմ բողոքականների դիմադրության ամրոց։ 1922 թվականինԼյուդովիկոս XIII Արդարը պաշարեց քաղաքը, որը հանձնվեց երկու ամսվա պաշարումից հետո (Մոնպելիեի պաշարումը), որից հետո կառուցեցին Մոնպելիեի միջնաբերդը՝ պաշտպանության նպատակով։Լուի Արև արքան Մոնպելիեն դարձրեց Ներքին Լանգդոկի մայրաքաղաքը, և քաղաքը սկսեց գեղեցկանալ, պատմական կենտրոնում կառուցվեցինՊեյրուի թագավորական հրապարակը, մեծ քանակությամբ տներ ։ Ֆրանսիական հեղափոխությունից հետո քաղաքը դարձավ ավելի փոքրիկԷրոյի մայրաքաղաքը։
Ֆոշ փողոցը՝ իրեն բնորոշ 19-րդ դարի ճարտարապետությամբ
19-րդ դարի ընթացքում քաղաքը բարգավաճեց գինու մշակույթի շրջանակներում, այն կարող էր գինի արտադրել ողջ տարվա ընթացքում՝ արևի առատության շնորհիվ։ Ֆրանսիայում գինու սպառումը Մոնպելիեի քաղաքացիներին թույլ տվեց հարստանալ, մինչև 1890-ական թվականները, երբ սնկային հիվանդություն տարածվեց խաղողի այգիներում, և մարդիկ այլևս անկարող էին գինի ստանալու համար խաղող աճեցնել[8]։ Այս ամենից հետո քաղաքը ծաղկեց,քանի որ այն ընդունել էր փախստականներ Ալժիրից և հյուսիսային Աֆրիկայի այլ մասերից՝Ալժիրի անկախությունից հետո։
Քաղաքը մեկ այլ բնակչության ներհոսք ունեցավ վերջերս, մեծապես ուսանողության շնորհիվ,ովքեր կազմում են Մոնպելիեի բնակչության մեկ երրորդը։ Բժշկական դպրոցը քաղաքի բարգավաճող ուսանողական մշակույթի մեկնարկը տվեց[9], չնայած շատ այլ համալսարաններ հենց այստեղ են հիմնադրվել։ Ափամերձ քաղաքը նաև այնպիսի զարգացումներ է ունեցել,ինչպեսԿորումը ևԱնտիգոնը, որոնք գրավել են մի շարք ուսանողների ուշադրությունը։
Քաղաքը տեղակայված է լեռնային հիմքի վրա՝ Միջերկրական ափից 10կմ դեպի ներս,Լեզ գետի ափին։ Քաղաքի անվանումը,որը սկզբում եղել էMonspessulanus,mont pelé -ի(մերկ լեռ, որովհետև բուսականությունը աղքատ է եղել) կամle mont de la colline-ի(բլուրի լեռ) համարժեքն է եղել։
Մոնպելիեն գտնվում էՄարսելից՝170կմ ,Թուլուզից՝ 242կմ և Փարիզից 748կմ հեռավորության վրա։
Քաղաքը կառուցված է երկու բլուրների վրա՝ Մոնպելիե և Մոնպելիերե,այսպիսով քաղաքի փողոցներից որոշները բարձրության մեծ տարբերություն ունեն։ Փողոցներից որոշները նաև չափազանց հին են և նեղ,որը քաղաքին ավելի գողտրիկ տեսք է տալիս։
Մոնպելիեի կլիմանՄիջերկրածովյան է (Կյոպպենի կլիմաների դասակարգում), մեղմ, խոնավ ձմեռներով և շոգ,բավականին չոր ամառներով։ Ամսական միջին ջերմաստիճանը տատանվում է հունվարին 7.2 °C (45.0 °F) մինչև հուլիսին 24.1 °C (75.4 °F): Քամու ուժգնացումը 630մմ, ամենամեծը աշնանն է և ձմռանը։ Ծայրահեղ ջերմաստիճանները տատանվել են −17.8 °C (−0.04 °F) փետրվարի 5-ին և 43.5 °C (110.3 °F) 2019 թվականի հունիսի 28-ին։
Ամբողջ մայրաքաղաքային տարածքը 2006թ. ունեցել է 510,400 բնակչություն։ Ըստ Վիճակագրության և տնտեսական ուսումնասիրությունների ազգային ինստիտուտի կատարած ուսումնասիրության,2001-ից 2012թթ. ընթացքում Մոնպելիեի բնակչությունը ամենամեծ աճն է գրանցել,առաջ անցնելովՓարիզից ևԼիոնից։
Իր պատմության մեջ և նույնիսկ այսօր,Մոնպելիեն հայտնի է իր նշանակալի իսպանական բնակչությամբ, ժառանգությամբ և ազդեցությամբ։ Մոնպելիեն նաև օթևան է տվել ալժիրյան և իտալական համայնքների։
Քաղաքի հիմնական ուշադրության կետըԿոմեդիայի հրապարակն է Կոմեդիայի Օպերայի հետ միասին՝ կառուցված 1888 թվականին։
Ֆաբրի թանգարանը։
Պատմական կենտրոնում բազմաթիվ առանձնատներ կարելի է գտնել։ Մոնպելիեի պատմական կենտրոնի շենքերի մեծամասնությունը միջնադարյան արմատներ ունեն և փոփոխվել են 16-րդ և 18-րդ դարերում։ Ֆոշի փողոցի և Կոմեդիայի հրապարակի երկայնքով որոշ շենքներ կառուցվել են 19-րդ դարում։
Երկաթե զենքի փողոցը միջնադարյան Մոնպելիեին շատ բնորոշ է։
Ծիսական հրեական բաղնիքը,որը թվագրվում է 12-րդ դարին և քչերից մեկն է Եվրոպայում։
Մոնպելիեի համալսարանը աշխարհում ամենահին համալսարաններից է՝ հիմնադրված 1160թ., որը կանոնադրություն է ստացել 1220թ. կարդինալ Կոնրադ ֆոն Ուրախի կողմից,որը հաստատվել էՆիկոլա IV-ի կողմից 1289թ.: Այն արգելվեցՖրանսիական հեղափոխության ընթացքում,սակայն վերահաստատվեց 1896թ.:
Ճշգրտորեն հայտնի չէ,թե որ թվականին են գրականության դպրոցները հիմնադրվել,որոնք հետագայում զարգացան որպես Մոնպելիեի արվեստի բաժին. կարող է այնպես լինի,որ նրանքգալա-հռոմեական դպրոցների շարունակությունն են։ Իրավագիտության դպրոցը հիմնադրվել էՊլացենտիուսի կողմից,ով դոկտոր էրԲոլոնիայի համալսարանում։ Նա եկել էր Մոնպելիե 1160թ., այնտեղ դասավանդել էր երկու տարբեր ժամանակահատվածներում և մահացել այդտեղ 1192թ.: Բժշկական դպրոցը հավանաբար հիմնադրվել է մուսուլմանական իսպանական բժշկական դպրոցների մի շրջանավարտի կողմից։ Հաստատված է,որ 1137-ական թվականներին Մոնպելիեում կային երկու հզոր բժիշկներ։ 1220թ. կարդինալ Կոնրադի՝Հոնորիուս III-ի պապական դեսպանի կողմից ներկայացված կանոնադրությունը,որը ամբողջացավ 1240թ. Պիեռ դը Կոնքի կողմից, այս դպրոցը հանձնեց Մագլոնի եպիսկոպոսի ղեկավարությանը։ 1289թ. Նիկոլա IV-ը հրամանագիր առաջ քաշեց ,համախմբելով բոլոր դպրոցները մի համալսարանի ներքո,որը եպիսկոպոսի ղեկավարության տակ էր,բայց փաստորեն նաև ինքնավարության մեծ բաժին ուներ։
Աստվածաբանությունը նախ և առաջ ուսուցանվում էր մենաստաններում, որտեղԱնտոնիո Պադովացին,Ռայմունդ Լուլին ևԲերնար դը լա Տրեյն էին դասավանդում։ Ջոն արքայի երկու նամակները ապացուցում են,որ աստվածաբանության բաժինը Մոնպելիեում գոյություն է ունեցել մենաստաններից անկախ 1350թ. հունվարին։ 1420 թվականի հրամանագրի համաձայն, Մարտին V-ը այս բաժին բերեց կանոնական ինստիտուտը և սերտորեն այն կապեց իրավագիտության բաժնի հետ։ 16-րդ դարում աստվածաբանության բաժինը ժամանակավորապես անհետացավ,երբկալվինականությունը տիրում էր քաղաքում Ֆրանսիայի արքա Հենրի II-ի գահակալության ժամանակ։ Այն վերսկսեց իր գործառույթները այն ամենից հետո, երբԼյուդովիկոս XIII Արդարը վերահաստատեց արքայական իշխանությունը Մոնպելիեում 1622թ.,բայցԴոմինիկյան միաբանության ևՀիսուսի միաբանության մրցակցությունը լրջորեն խանգարեց բաժնի հակամետությանը,որը անհետացավ հեղափոխության ժամանակ։ Իրավագիտության բաժնի հռչակավոր աշակերտների ցանկում ենՊետրարկան, ով չորս տարի անցկացրեց Մոնպելիեում, նրա դասախոսԳիյոմ դը Նոգարեն,Ֆիլիպ IV Գեղեցիկը, Գիյոմ դը Գրիմոարը, ով հետագայում ստացավՈւրբանոս V անվանումը ևհակապապ Բենեդիկտ XIII-ը։ Բայց 15-րդ դարից հետո այս բաժինը, ինչպես նաև արվեստի բաժինը անկում ապրեցին Ֆրանսիայի արքա Հենրի IV-ի օրոք,չնայած ժամանակավորապես։
Մոնպելիեի բժշկական դպրոցը իր հաջողության համար պարտական է Գիյեմի կառավարմանը, քաղաքի իշխանությանը,որի միջոցով յուրաքանչյուր լիցենզավորված բժիշկ կարող էր դասախոսել այդտեղ; դպրոցում չկար ուսուցիչների ֆիքսված սահման,դասախոսությունները բազմաթիվ էին, և դասավանդելու առատություն կար։Ֆրանսուա Ռաբլեն իր բժշկական աստիճանը ստացել է Մոնպելիեում։ Հենց այս դպրոցում էր,որ ծագել էվիտալիզմի կենսաբանական թեորիան Բարտի կողմից(1734–1806թթ.): Ֆրանսիական հեղափոխությունը չխանգարեց բժշկության բաժնի գոյությանը։
Գիտության և գրականության բաժինները վերահիմնադրվեցին 1810թ., իրավագիտության բաժինը՝ 1880թ.: Համալսարանի 600-ամյակի առիթով էր, 1889թ., որ Ֆրանսիայի կառավարությունը հայտարարեց իրենց մտադրության մասին,որը այդ ժամանակվանից իրագործվել է՝ վերակազմավորել Ֆրանսիայի նահանգային համալսարանները։
Մոնպելիեի I համալսարանը և Մոնպելիեի II համալսարանը միավորվեցին 2015թ, հունվարին՝ ձևավորելու Մոնպելիեի համալսարանը։ Պոլ Վալերիի անվան համալսարանը մնում է առանձին[10]։
SUPINFO International University: private institution of higher education in general Computer Science (Միջազգային համալսարան. ընդհանուր համակարգչային գիտության բարձրագույն ուսումնական մասնավոր հաստատություն)
Մոնպելիեում գործում է երկաթուղի՝ ներառյալTGV արագընթաց գնացքները։ Մոնպելիեի գլխավոր երկաթուղային կայարանը Սբ. Ռոշն է։ Արագընթաց երկաթուղի կառուցելու ծրագրեր կան, որը կկապիՆիմը և ՄոնպելիենLGV Méditerranée (Միջերկրական արագընթաց ուղի)-ի միջոցով[11]։ Մոնպելիե-Միջերկրական օդանավակայանը տեղակայված է Ֆրեջորգում, Մոգիո քաղաքում՝ Մոնպելիեի հարավ-արևելքում։
Մոնպելիեի ագլոմերացիայի տրանսպորտը կառավարում է քաղաքի հասարակական տրանսպորտը՝ ներառյալ 5-6կմ տրամվայի երկաթգծեր, որը բաղկացած է չորս գծից և կայանելու հարմարություններից[12]։ Առաջին գիծը Մոսսոնից գնում է դեպի Օդեսսիում։ Երկրորդ գիծը սկսում է Ջակուից և հասնում է մինչև Ժան դը Վեդա։ Երրորդ և չորրորդ գծերը բացվել են 2012թ. ապրիլին։ Երրորդ գիծը, որի երկարությունը 22.4կմ է, կապում է Ժյուվինյաքը և Պերոլը, նաև ունի գիծ դեպի Լատտ և ծառայում է 32 կայարանների։ Չորրորդ գիծը կենտորնում է շրջում և ծառայում է տրամվայի համակարգի կապող գծին։ Նրանք հատվում են Գարի սբ. Ռոշի կայարանում, Ռիվ դու Լեզում և Քորումում։ Մոնպելիեի ագլոմերացիայի տրանսպորտը նաև կառավարում է հեծանիվների փոխանակմանVélomagg' կոչվող նախագիծը, որը սկսվել է 2007թ. հունիսին և ներառում է 1200 հեծանիվներ և 50 կայարաններ[13][14]։
Մոնպելիեն 11-րդ ընթացաշրջանի վերջը և 12-րդի սկիզբը 2007 թվականի Տուր դը Ֆրանսում։ Այն նաև 11-րդ ընթացաշրջանի վերջը և 12-րդի սկիզբն էր 2016 թվականի Տուր դը Ֆրանսում։ Քաղաքը բազում պրոֆեսիոնալ սպորտների հայրենիքն է.
Քաղաքը մշակութային իրադարձությունների կենտրոն է, քանի որ այստեղ շատ ուսանողներ կան։ Մոնպելիեն ունի երկու մեծ համերգային վայրեր՝ Le Zenith Sud-ը (7.000 նստատեղեր) և L'Arena-ն (14.000 նստատեղեր). Քորումը մշակութային և խորհրդակցությունների կենտրոն է, որն ունի երեք դահլիճներ։
Ֆրանսիայի և Մոնպելիեի ռադիոյի փառատոնը օպերային և այլ տեսակի երաժշտությունների ամառային փառատոն է, որը տեղի է ունենում Մոնպելիեում։ Փառատոնը կենտրոնանում է դասական երաժշտության և ջազի վրա, մոտ 150 իրադարձություններով՝ ներառյալ օպերա, համերգներ, ֆիլմեր և զրույցներ։ Այս իրադարձություններից շատերը անվճար են և տեղի են ունենում քաղաքի այգիներում կամ Քորումի ժամանակակից համերգային սրահներում՝ քաղաքի պատմական կենտրոնին մոտիկ։
Ամենամյա ֆիլմի փառատոնը՝ Միջազգային միջերկրական ֆիլմի Մոնպելիեի փառատոնը տեղի է ունենում աշնանը։ Այն երկրորդ ամենամեծ ֆրանսիական կինոփառատոնն էԿաննի կինոփառատոնից հետո։ Այն տեղի է ունենում սկսած 1979թվականից, առաջարկում է շուրջ 200 երկար և կարճամետրաժ ֆիլմերի ցուցադրություններ, վավերագրական ֆիլմեր, անիմացիոն ֆիլմեր, թրեյլերներ և ուսանողական ֆիլմերի հատուկ ծրագիր[16]։ Այլ իրադարձություններ ներառում են պանելային քննարկումներ, ցուցահանդեսներ և հավաքույթներ։ Փառատոնը տեղի է ունենում Քորումում և կինոթատրոններում։
«Մոնպելիեն» օգտագործվել է որպես այլ քաղաքների և փողոցների անուն չորս մայրցամաքներում[19]։ Շատ վայրեր Անգլիայում, Շոտլանդիայում, ՈՒելսում և Իռլանդիայում կրում են Մոնպելիե անվանումը։ «Մոնպելիե» գրելաձևը տարածված է և ունի վաղ ծագում։Բրյուերը օգտագործում է այս գրելաձևը։ Առաջին օրինակը 19-րդ դարում ի հայտ է եկած Մոնպելիե արվարձանն էԲրայթոնում[20]։
↑«Archived copy». Արխիվացված էօրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 2-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
↑«Vivre > Transport > Tramway» [Living > Transport > Tramway].Montpellier-agglo.com (French). Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 26-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
↑Midi LibreԱրխիվացված 13 Հունիս 2009Wayback Machine (a major daily newspaper in the South of France): "In 2008, 76,000 stations, used 800,000 times, have been registered in Montpellier. A success, and little vandalism compared to theVelib in Paris."
↑Tous à VéloԱրխիվացված 12 Սեպտեմբեր 2015Wayback Machine AFP 19 October 2007: "Paris, Orléans and Montpellier receive the 'Bicycle Trophy 2007' for their achievement in Bike Sharing programs".
«Montpellier»,The Encyclopaedia Britannica,Encyclopædia Britannica (11th ed.), New York, 1910,OCLC14782424{{citation}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
1.JL.jpg)
.svg)
