Movatterモバイル変換

[0]ホーム
URL:

Jump to content
Վիքիպեդիա
Որոնել

Արսեն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված էՄկնդեղից)
33Գերմանիում

←Արսեն →Սելեն


Կանաչավուն կիսամետաղ
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվԱրսեն / Arsenicum (As),As, 33
Ատոմային զանգված
(մոլային զանգված)		74,92160(2)[1] զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա[Ar] 3d10 4s2 4p3
Ատոմի շառավիղ139պմ
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ120 պմ
Վան-դեր-Վալսի շառավիղ...
Իոնի շառավիղ(+5e)46 (-3e)222 պմ
Էլեկտրաբացասականություն2,18[2] (Պոլինգի սանդղակ)
Էլեկտրոդային պոտենցիալ0
Օքսիդացման աստիճաններ5, 3, −3
Իոնացման էներգիա
(առաջին էլեկտրոն)		 946,2(9,81) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան24,44Կ
Եռման ջերմաստիճան886Կ
Կրիտիկական կետ1090 Կ, 500 ՄՊա
Մոլյար ջերմունակություն25,05[3] Ջ/(Կ·մոլ)
Մոլային ծավալ13,1 սմ³/մոլ
Պարզ նյութիբյուրեղային ցանց
Բյուրեղացանցի կառուցվածքԵռանկյուն
Բյուրեղացանցի տվյալներa=0,4123 нм,α=54,17°
Դեբայի ջերմաստիճան285 Կ
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն(300 Կ) (50,2) Վտ/(մ·Կ)
CAS համարCAS գրանցման համար?
33
Արսեն
74,921
3d104s24p3

Մկնդեղ կամարսեն (լատին․՝ Arsenicum,հունարեն՝ άρσην - ուժեղ, առնական),As{\displaystyle As}, տարրերիպարբերական համակարգի IV պարբերության V խմբիքիմիական տարր, կարգահամարը՝ 33, ատոմական զանգվածը՝ 74,9216։ Արսենըp{\displaystyle p} տարր է, նրա ատոմի արտաքինէլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքն է՝4s24p3{\displaystyle 4s^{2}4p^{3}},K−{\displaystyle K-},L−{\displaystyle L-},M−{\displaystyle M-} թաղանթները լրացված են։

Իզոտոպներ

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]
Բյուրեղացանցի կառուցվածքը

Բնական արսենը բաղկացած է մեկ կայունիզոտոպից՝75As{\displaystyle ^{75}As}։ Արհեստականորեն ստացվել են 69-81 զանգվածի թվերով ռադիոակտիվ իզոտոպներ, որոնցից կարևոր են՝73As{\displaystyle ^{73}As}(t1/2=76 օր),74As{\displaystyle ^{74}As}(t1/2=17,5 օր),76As{\displaystyle ^{76}As}(t1/2=26,4 ժ) և77As{\displaystyle ^{77}As}(t1/2 =38,7 ժ)։

Պատմություն

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Արսեն տարրի հայտնաբերումը վերագրում ենԱլբերտ Մեծին։ Արսենի միացությունները, սակայն, հայտնի են վաղուց ի վեր։ Բուժական նպատակների համար արսենի միացություններ է կիրառելՊարացելսը։ Որպես քիմիական տարր ճանաչվեց1789 թվականին (Ա.Լ․Լավուազիե)։

Բնության մեջ

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Երկրակեղևը պարունակում է 0,0005 զանգվածային % արսեն։ Փոքր քանակությամբ արսեն են պարունակում բոլորօրգանիզմները։ Ազատ արսեն հազվադեպ է հանդիպում։ Հայտնի են արսենի 120միներալներ, որոնցից տարածված ենարսենապիրիտը,լելինգիտը,աուրիպիգմենտը ևռեալգարը։ Արսենն ունի ալոտրոպային մի քանի ձևափոխություններ։ Սովորական պայմաններում առավել կայուն է մետաղական կամ մոխրագույն արսենը (α{\displaystyle \alpha } ձև), որը փխրուն, թարմ կտրվածքում՝մետաղական փայլով, բյուրեղային նյութ է, խտությունը՝ 5720 կգ/մ3, սուբլիմվում է 615oC-ում, հալվում՝ 817oC-ում (36 մթն ճնշման տակ)։

Բնության մեջ հանդիպում էարսենոլիտ ևկլոդետիտ միներալների ձևով։ Լուծվում է ջրում (16 գ/լ, 15oC-ում)՝ առաջացնելով արսենային հիդրօքսիդ՝As(OH)3{\displaystyle As(OH)_{3}}, որը հայտնի է միայն լուծույթներում, ամֆոտեր է՝ ավելի արտահայտված թթվային հատկություններով։

Ֆիզիկական հատկություններ

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]
Մկնդեղի մի փոքր նմուշ
Մկնդեղի արտադրությունը տարբեր երկրներում (2009, գնահատվում է)[4]
Երկիրt
Բելգիա1,000 t
Չիլի10,000 t
Չինաստան25,000 t
Մարոկկո6,000 t
Ռուսաստան1,500 t
Այլ երկրներ300 t
Համաշխարհային44,000 t

Ջրում և օրգանական լուծիչներում չի լուծվում։ Արսենի անգույն գոլորշիների արագ սառեցումից առաջանում են դեղին արսենի թափանցիկ բյուրեղներ,խտությունը՝ 1970 կգ/մ3, հատկություններով նման է սպիտակֆոսֆորին, սակայն նրանից անկայուն է։ Լուծվում էծծմբածխածնում։ Հայտնի են ամորֆ արսենիβ,γ,δ{\displaystyle \beta ,\gamma ,\delta } ձևերը (խտությունները համապատասխանաբար՝ 4730կգ/մ3, 4970 կգ/մ3, 5100 կգ/մ3), որոնք անկայուն են և տաքացնելիս փոխարկվում ենα{\displaystyle \alpha } ձևի։ Արսենը քիմիապես միջին ակտիվության տարր է։ Քիմիական միացություններում ունի +3, +5 և -3օքսիդացման աստիճաններ։ Սովորականջերմաստիճաններումօդում օքսիդանում է, տաքացնելիս այրվում կապույտ բոցով՝ առաջացնելով արսենային անհիդրիդ՝As2O3{\displaystyle As_{2}O_{3}}, որը սպիտակ, սուբլիմվող պինդ նյութ է։

Արսենային թթուն՝H3AsO3{\displaystyle H_{3}AsO_{3}}, չափազանց թույլ թթու է, աղերը կոչվում են արսենիտներ (օրինակ,KAsO2{\displaystyle KAsO_{2}},K3AsO3{\displaystyle K_{3}AsO_{3}})։Ազոտական թթուն ևարքայաջուրը օքսիդացնում են արսենը՝ առաջացնելովարսենական թթու՝H3AsO4{\displaystyle H_{3}AsO_{4}}, որը անգույն, ջրում լավ լուծվող բյուրեղական նյութ է։ Նրա ջրային լուծույթը միջին ուժի թթու է (ֆոսֆորական թթվից թույլ) և օքսիդիչ։ Աղերը կոչվում են արսենատներ (օրինակ,Na3AsO4{\displaystyle Na_{3}AsO_{4}})։ Արսենի (V) օքսիդը՝As2O5{\displaystyle As_{2}O_{5}}, ստացվում է արսենական թթվի ջրազրկումից։ Անգույն, ջուր կլանող ամորֆ զանգված է։ Լավ լուծվում է ջրում՝ առաջացնելով արսենական թթու։

Քիմիական հատկություններ

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]
Մոխրագույն մկնդեղ

Բարձր ջերմաստիճաններում քայքայվում է և ստացվում են թթվածին ևAs2O3{\displaystyle As_{2}O_{3}}։ Արսենը միանում էհալոգենների հետ։ Փոշին բոցավառվում էքլորիմթնոլորտում․ ստացվում էարսենի քլորիդ՝AsCl3{\displaystyle AsCl_{3}}, որը ցածր ջերմաստիճաններում (-78oC) միանում է քլորի հետ՝ առաջացնելովAsCl5{\displaystyle AsCl_{5}}։ Հնգարժեք արսենի միացություններըբրոմի ևյոդի հետ չեն ստացվել։ Միահալելիս արսենը միանում էծծմբի և մետաղների հետ, առաջացնելով համապատասխանաբար՝սուլֆիդներ ևարսենիդներ։ Արսենիդների և թթուների փոխազդմամբ սաացվում էարսենաջրածին՝AsH3{\displaystyle AsH_{3}}։ Արսենն առաջացնում է բազմաթիվ օրգանական միացություններ (տեսՀետերոօրգանական միացություններ)։

Նոսրթթուների առկայությամբ արսենի միացությունները վերականգնվում ենցինկով և առաջացնում արսենաջրածին, որը տաքացնելիս քայքայվում է՝ անջատելով արսեն։ Վերջինը նստում է փորձանոթի պատերին որպես սև մոխրագույնհայելի և հեշտ լուծվումնատրիումի հիպոքլորիտի լուծույթում։ Արսենի հայտնաբերման այս եղանակը (Ջ․Մարշ,1836) լայնորեն կիրառվում է դատականբժշկության մեջ։

Ստացում

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Արսեն ստանում են սուլֆիդային հանքանյութերի ջերմային քայքայմամբ, երբեմն նաև հանքը բովում են և ստացված արսենային անհիդրիդը վերականգնումփայտածխով կամկոքսով։

2As2S3 + 9O2 →toC 6SO2↑+ 2As2O3 {\displaystyle {\mathsf {2As_{2}S_{3}\ +\ 9O_{2}\ {\xrightarrow {t^{o}C}}\ 6SO_{2}\uparrow +\ 2As_{2}O_{3}\ }}}
2As2O3 + 3C →toC 2As + 3CO↑{\displaystyle {\mathsf {2As_{2}O_{3}\ +\ 3C\ {\xrightarrow {t^{o}C}}\ 2As\ +\ 3CO\uparrow }}}

Կիրառում

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Արսենը օգտագործվում է հիմնականումհամաձուլվածքներ ստանալու համար, օրինակ, 0,5-1,6 % արսեն պարունակող կապարը օգտագործվում էմանրագնդակներ պատրաստելու համար, քանի որ արսենըկապարին տալիս է կարծրություն և գնդաձև պնդանալու հատկություն։ Արսենը կիրառվում է նաևկիսահաղորդչային տեխնիկայում։As2O3{\displaystyle As_{2}O_{3}} օգտագործվում է արսենի մյուս միացությունները ստանալու,ապակին գունաթափելու,կաշին,մորթիները և խրտվիլակները կոնսերվացնելու համար։ Արսենի միացությունները կիրառվում ենգյուղատնտեսության (որպես միջատասպաններ),բժշկության (նևրաստենիայի,արյան պակասության,հյուծվածության,սիֆիլիսի բուժման համար) ևատամնաբուժության մեջ։

Թունավորություն

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Արսենի՝ ջրում կամստամոքսահյութում լուծվող բոլոր միացությունները չափազանց թունավոր են։ Թունավորման նշաններն են՝ սուր ցավերորովայնում, սրտխառնոց, փսխում, լույծ, արյան ճնշման անկում, կենտրոնական նյարդային համակարգի արգելակում։ Թունավորվածին օգնելու միջոցներն են՝ ստամոքսի լվացում, նատրիումի կամ մագնեզիումի սուլֆիդների ջրային լուծույթ խմեցնելը և դիթիոպրոպանոլի ներմաշկային ներարկումը։ Արսենի թույլատրելի պարունակությունն օդում 0,0003 մգ/լ է։

Տես նաև

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]
  1. ↑Michael E. Wieser, Norman Holden, tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, takafumi Hirata, thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC technical Report)(անգլ.) //Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047-1078. —ISSN0033-4545. —doi:10.1351/PAC-REP-13-03-02
  2. ↑«Arsenic: electronegativities» (անգլերեն). WebElements. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 5–ին-ին.
  3. ↑Редкол.: Кнунянц И. Л. (гл. ред.) Химическая энциклопедия: в 5 т. — Москва: Советская энциклопедия, 1992. — Т. 3. — С. 157. — 639 с. —50 000 экз. — ISBN 5—85270—039—8
  4. ↑USGS - Arsenic Statistics and Information - Mineral Commodity Summaries 2010 (PDF; 92 kB)

Գրականություն

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]
  • Erwin Riedel:Anorganische Chemie. de Gruyter, Berlin 2002,ISBN 3-11-017439-1.
  • Dietmar Ritter:Charakterisierung und Einsatz alternativer Arsen- und Phosphor-Quellen für die Metallorganische Molekularstrahlepitaxie von InP und GaInAs. Shaker, Aachen 1998,ISBN 3-8265-4489-7.
  • Giulio Morteani, Lorenz Eichinger:Arsen im Trinkwasser und Dearsenierung. Gesetzliche Vorschriften, Toxikologie, Hydrochemie. in:Wasser, Luft, Boden. Vereinigte Fachverl., Mainz 48. 2004, 6, S. 24–26.
  • Nicholas C. Norman:Chemistry of Arsenic, Antimony and Bismuth. Blackie, London 1998,ISBN 0-7514-0389-X.
  • Andrew A Meharg:Venomous Earth: How arsenic caused the world's worst mass poisoning. Macmillan Science.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել |խմբագրել կոդը]
 Պարբերական աղյուսակ
H He
LiBe BCNOFNe
NaMg AlSiPSClAr
KCa ScTiVCrMnFeCoNiCuZnGaGeAsSeBrKr
RbSr YZrNbMoTcRuRhPdAgCdInSnSbTeIXe
CsBaLaCePrNdPmSmEuGdTbDyHoErTmYbLuHfTaWReOsIrPtAuHgTlPbBiPoAtRn
FrRaAcThPaUNpPuAmCmBkCfEsFmMdNoLrRfDbSgBhHsMtDsRgCnNhFlMcLvTsOg
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկվածՀայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 113)։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Արսեն&oldid=10502995» էջից
Կատեգորիաներ:
Թաքցված կատեգորիաներ:
[8]ページ先頭
©2009-2025 Movatter.jp