Իրիդիում (լատին․՝ Iridium), քիմիական տարր, որի նշանն է՝Ir-ը,պարբերական համակարգի 6-րդ պարբերության 8-րդ խմբիքիմիական տարր։ Կարգահամարը 77 է, ատոմական զանգվածը՝ 192,22, պատկանում էպլատինային մետաղների շարքին։ Ատոմի արտաքին էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքը5d7 6s2 է։
Պլատինի խմբի շատ ամուր, դժվարահալ, արծաթափայլ մետաղ է։ Ունի մեծխտություն և այդ ցուցանիշով համեմատելի է միայնօսմիումի հետ։
Սպիտակ-արծաթափայլ, շատ կարծր և դժվարահալ, քիմիապես կայուն մետաղ է։ Այդ հատկությունների շնորհիվ իրիդիումը դասվում էազնիվ մետաղների շարքը։ Հալման ջերմաստիճանը՝ 2410 °C է, եռմանը՝ 5300 °C (հավանաբար),խտությունը՝ 22400 կգ/մ3 (10 °C-ում), առաձգականությունը՝ 538 ԳՊա[9]։
IrCl3 - անկայուն միացություններ, գույնը տատանվում է մուգ կանաչից մինչև բաց դեղին։ Խտությունը՝ 5,292 գ/սմ³: Ջրում, թթուներում,ալկալիներում քիչ են լուծվում։
Իրիդիումի միացությունների օքսիդացման աստիճանները
−3
[Ir(CO) 3]3−
−1
[Ir(CO) 3(PPh 3)]−
0
Ir 4(CO) 12
+1
[Ir(CO)Cl(PPh 3) 2]
+2
IrCl 2
+3
IrCl 3
+4
IrO 2
+5
Ir 4F 20
+6
IrF 6
+7
[(η2 -O 2)IrO 2]+
+8
IrO 4
+9
[IrO 4]+
IrBr3 - դեղնականաչ-կանաչ գույնի բյուրեղներ։ Լուծվում են ջրում,սպիրտներում քի են լուծվում։
Ir2S3 - պինդ շագանակագույն նյութ։ 1050 °C ջերմաստիճանում քայքայվում են։ Քիչ են լուծվում ջրում։ Լուծվում ենազոտական թթվում և կալիումի սուլֆիդի լուծույթում։
Իրիդիումի քառարժեք միացություններ
IrO2 - սև գույնի բյուրեղներ։Խտությունը՝ 3,15 գ/սմ³: Ջրում,էթանոլում, թթուներում քիչ լուծելի։
IrCl4 - հիդրոսկոպիկ շականակագույն կարծր նյութ։ Լուծվում են սառը ջրում։ 600-700 °C ջերմաստիճանում ստացվում են մետաղական իրիդիումի ևքլորի փոխազդեցությունից։
IrBr4 - կապույտ գույնի նյութ։ Լուծվում են էթանոլում։ Ստացվում են IrO2 և բրոմաջրածնական թթվի փոխազդեցությունից։
IrS2 - կարծր շականակագույն նյութ։ Ջրում քիչ լուծելի։
Ir(OH)4 (IrO2·2H2O) - մուգ կապույտ նստվածք։ Գործնականում ջրում չլուծվող։
Իրիդիումի վեցարժեք միացություններ
IrF6 - դեղին գույնի բյուրեղներ։ tհալ. 44 °C, tեռ. 53 °C, խտությունը՝ 6,0 գ/սմ³: Ստացվում են իրիդիումի և մթնոլորտային ֆոսֆորի փոխազդեցությունից։ Ուժեղ օքսիդիչ են, փոխազդում է ջրի և ազոտի մոնօքսիդի հետ.
Մաքուր իրիդիումը հազվադեպ է կիրառվում։ Նրա համաձուլվածքներից պատրաստում են էլեկտրոդներ, թերմազույգի հաղորդալարեր են։ Իրիդիումը 4,5-5 անգամ թանկ էոսկուց։
↑Theoretical calculation gave the following results (The lattice parameters, densities and atomic volumes of the platinum metals. Crabtree, Robert H. Sterling Chem. Lab., Yale Univ., New Haven, CT, USA. Journal of the Less-Common Metals (1979), 64(1), P7-P9. )
Greenwood, Norman Neill; Earnshaw, Alan (1997).Chemistry of the Elements (2η ed.). Oxford: Butterworth–Heinemann.ISBN0-7506-3365-4.
Hirsch, Andreas; Brettreich, Michael (2004).Fullerenes: Chemistry and Reactions (1η ed.). Wiley-VCH.ISBN978-3-527-30820-0.
Jollie, David (2008).Platinum 2008. England: Johnson Matthey.ISSN0268-7305.
Μανουσάκης, Γεώργιος Ε. (1994).Γενική και Ανόργανη Χημεία. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη.ISBN960-343-272-5.
Misra, Kula C. (2000).Understanding Mineral Deposits (14η ed.). Springer.ISBN978-0-04-553009-0.
Mιχαηλίδης, Κλεόπας Μιχαήλ (1982).Κοιτασματολογική μελέτη των σιδηρονικελιούχων με χρώμιο λατεριτών της περιοχής Έδεσσας (Διδακτορική διατριβή). Θεσσαλονίκη:Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο.{{cite book}}:soft hyphen character in|publisher= at position 11 (օգնություն);soft hyphen character in|title= at position 4 (օգնություն)
Morrison, Robert Thornton; Boyd, Robert Neilson (1988).Οργανική Χημεία (3 Τόμοι) (4η ed.). Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.ISBN0-1364-3669-2. Վերցված է 28 Ιανουαρίου 2014-ին.(չաշխատող հղում) (μετάφραση: Σακαρέλλος, Κωνσταντίνος; Πηλίδης, Γεώργιος Α.; Γεροθανάσης, Ιωάννης Π.;κ.ά.).
Mπαζάκης, Ιωάννης Α.Γενική Χημεία. Αθήνα.
Oro, Luis A. & Claver, Carmen, ed. (2008).Iridium Complexes in Organic Synthesis. Weinheim: Wiley-VCH.ISBN978-3-527-31996-1.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link)
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկվածՀայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 462)։
