Երկրի բնակչության մեծ մասն ապրում է խոշոր քաղաքներում։ Բնակչության ավելի քան 80%-ն էթնիկ բելառուսներ են, ամենամեծ ազգային փոքրամասնություներն են ռուսները, լեհերը և ուկրաինացիները։ Պաշտոնական լեզուներն են բելառուսերենը և ռուսերենը։ Դավանանքային առումով մեծ մասը ուղղափառ քրիստոնյաներ են, Բելառուսի ուղղափառ եկեղեցու հետևորդներ, որը Ռուս ուղղափառ եկեղեցու իրավասության տակ է, իսկ երկրի արևմուտքում կա կաթոլիկ եկեղեցու փոքր համայնք։
Բելառուսի ընդհանուր մակերեսը կազմում է 207,6 հազար կմ² (տարածքով՝ 84-րդ տեղ աշխարհի երկրների շարքում)[36], որից 202,9 հազար կմ²՝ ցամաքում[6]։ Այն գրեթե երկու անգամ մեծ էԲուլղարիայից, երեք անգամ մեծ էԻռլանդիայից։ Տարածքով ամենամոտ երկրներն ենՄեծ Բրիտանիան ևՌումինիան[7]։ Բելառուսը զբաղեցնում է մի տարածք, որը նման է հնգանկյունի։ Հյուսիսից հարավ ձգվում է 560 կմ, արևմուտքից արևելք՝ 650 կմ։ Բելառուսի տարածքի խորությունը 220 կմ է։[7]Դեպի ծով ելք չունեցող պետություն։
Պետական սահմանի ընդհանուր երկարությունը 3617 կմ է։ Երկիրը սահմանակից է հինգ պետությունների՝Ռուսաստանին,Ուկրաինային,Լեհաստանին,Լիտվային ևԼատվիային։ Ռուսաստանի հետ ամենաերկար սահմանն ունի՝ 1283 կմ։ Ուկրաինայի հետ սահմանը մի փոքր ավելի կարճ է՝ 1084 կմ։ Բելառուսը արևմուտքում 398 կմ երկարությամբ սահմանակից է Լեհաստանին, հյուսիս-արևմուտքում՝ Լիտվային (679 կմ) և Լատվիային (173 կմ)։[8]1995-1996 թվականների պայմանագրերի համաձայն Բելառուսի սահմանները Լատվիայի և Լիտվայի հետ նշագծված է, բայց Բելառուսը չկարողացավ վավերացնել Բելառուս-Ուկրաինա սահմանի 1997 թվականի պայմանագիրը[9]։ Բելառուսի և Լիտվայի վերջնական սահմանի բաժանարար փաստաթղթերը վավերացրել 2007 թվականի փետրվարին[10]։
Երկրի տարածքը մտնում էԱրևելաեվրոպական հարթավայրի մեջ։ Երկրաբանական պատմությամբ պայմանավորվեց էկուտակումային հարթավայրերի բաշխվածությունը դրա սահմաններում։ Մակերեւույթի միջինբացարձակ բարձրությունը ծովի մակարդակից 160 մետր է։ Բելառուսիհարթավայրերը բաժանված են երեք խմբի՝ ալիքավոր հարթավայրերը հերթափոխվում են բլրոտ բարձրություններով և հարթ ցածրավայրերով։ Երկրի ռելիեֆի ձևավորման վրա ամենամեծ ազդեցությունն են ունեցելհնագույն սառցադաշտերը։ Դրանց շնորհիվ ձևավորվել է Բելառուսի ռելիեֆի մոտ 80%-ը։ Սառցադաշտային հանքավայրերի կուտակումը հանգեցրեցմորենային հարթավայրերի և վերջնա–մորենային բարձրությունների ձևավորմանը։[13].
Բելառուսի ֆիզիկական քարտեզ
Բլուրները զբաղեցնում են երկրի տարածքի մեկ հինգերորդից մի փոքր ավելին։ Դրանք հատկապես բնորոշ են կենտրոնական շրջաններին, որտեղ արևմուտքից արևելք ձգվում էԲելառուսական թմբաշարեր։ Հիմնականում նրա երկայնքով անցնում էԵվրոպական հիմնական ջրբաժանը։ Բելառուսական թմբաշարերը գետերի հովիտներով բաժանված է առանձին բարձրությունների։ 150-ից 200 մետր բացարձակ բարձրություններ ունեցող հարթավայրերը զբաղեցնում են Բելառուսի տարածքի մոտ կեսը։ Հարթավայրերը գտնվում են բելառուսական լեռնաշղթայի բարձրությունների միջև։ Հարթավայրերը զբաղեցնում են երկրի տարածքի մոտ 30%-ը, հիմնականում խոշորագույն գետերի հովիտներում։ Դրանք ներառում են 80-ից 150 մետր բացարձակ բարձրություններ ունեցող տարածքներ։ Նրանք ավելի լայնորեն ներկայացված են Բելառուսի հարավում, որտեղ գտնվում ենՊոլեսիեի դաշտավայր ևՄերձդնեպրյան ցածրավայր։ Հյուսիսային և կենտրոնական շրջաններում ցածրադիր գոտիները փոխարինվում են հարթավայրերով և բարձրություններով։ Դրանցից ամենամեծն ենՊոլոցկը ևՆեմանը։[14]Համեմատաբար հարթ, երկրի մեծ մասը ծածկված է ճահճոտ հողերով[1]։ Միավորված ազգերի կազմակերպության 2005 թվականի գնահատականներով, Բելառուսի 40% -ը ծածկված է անտառներով[15]։ Բելառուսում կա 11000 լիճ[1]։ Երկրի երեք խոշոր գետերը հոսում են հետևյալ ուղղություններով.Նեման գետը հոսում է դեպի արևմուտք՝ Բալթիկ ծով,Պրիպյատ գետը հոսում է դեպի արևելք,Դնեպր գետը հոսում է հարավ՝ Սև ծով[16]։
Երկրի ամենաբարձր կետը Ձերժինսկայա լեռն է, բարձրությունը 345 մետր, իսկ ամենացածր կետն է Նեման գետը, ցածրությունը 90 մ (295 ոտնաչափ)[1]։ Երկրի միջին բարձրությունը 160 մ (կամ 525 ոտնաչափ) ծովի մակարդակից[1]։ Բնական պաշարները ներառում ենտորֆ, փոքր քանակությամբնավթ ևբնական գազ, գրանիտ, դոլոմիտի (կրաքար) կրակավ, կավիճ, ավազ, մանրախիճ և կավ[1]։
1986 թվականիՉեռնոբիլի միջուկային աղետից հետո Բելառուսի հարավային շրջանները ընդհանուր 70%,Ուկրաինայի ևՌուսաստանի հետ մեկտեղ, մեծ վնաս կրեցին էլեկտրակայանի աղետալի վթարից (1986 թվական)։ Միլիոնավոր մարդիկ հայտնվեցինմիջուկային ճառագայթման գոտում։ 100 հազարավոր հեկտար տարածություններ մարդկանց ապրելու համար դարձան վտանգավոր, և բնակչությունը տարհանվեց։ Երկիրը մեծ ճիգեր գործադրեց վթարի հետևանքները վերացնելու համար[17]։ՄԱԿ-ի և այլ մարմինների նպատակն էր նվազեցնել ճառագայթումից տուժած տարածքները[18][19]։
Բելառուսը գտնվում է Արևելաեվրոպայի պլատֆորմի արևմտյան մասում, որին բնորոշ է 43–57 կմ հաստությամբ մայրցամաքային տիպի երկրակեղևը։ Պլատֆորմն ունի երկաստիճան կառուցվածք՝ բյուրեղային հիմքը ծածկված էնստվածքային շերտով։ Բելառուսին բնորոշ են դանդաղ ուղղահայաց շարժումները, որոնց տատանման լայնույթը չի գերազանցում տարեկան երկու սանտիմետրը։[20]Բելառուսի ամենամեծ տեկտոնական կառույցներն ենՌուսական սալը, Վոլին-Ազովյան սալը ևՈւկրաինական վահանը։[21] Երկրի տարածքի կենտրոնական մասը զբաղեցնում էԲելառուսական անտիկլինալը, որի ներսում հիմքն ընկած է մակերևույթից 20-100 մ խորության վրա, լանջերը կազմված են ծանծաղ-ծովային, հիմնականումկարբոնատային,պալեոզոյան հանքավայրերից։ Հյուսիսում բելառուսական անտիկլինալը հարում էպերմ-մեզոզոյան լեհ-լիտվական սինկլինալին։Դևոնի շրջանի կեսերին Բելառուսի հարավային մասում լայնական ուղղությամբ ձևավորվել էՊրիպյատի ճկվածքը՝ լցված աղաբեր հանքավայրերով։ Հյուսիս-արևելքում գտնվում էՕրշայի իջվածքը՝ լցված վերինպրոտերոզոյան սառցադաշտային և հրաբխային համալիր կուտակումները։ Երկրի ծայր արևմուտքում գտնվում էՊոդլասիե-Բրեստի իջվածքը, որը ներառում է վերինպալեոզոյան ևմեզոզոյան նստվածքները։ Նստվածքային ծածկույթի հաստությունը իջվածքներում և գոգավորություններում հասնում է 1000-5000 մետրի։ Բելառուսի տարածքում տարածված ենչորրորդական սառցապատման ժամանակաշրջանի և լճա-գետային նստվածքներ (մասնակիորեն սառցադաշտային տեղաշարժերից վնասված)՝ ծածկված ավելի հին ապարներով[22]։.
Երկրի տարածքում հետազոտվել ենՍտարոբինի և Պետրիկովիկալումիական աղի խոշոր հանքավայրեր՝ մի քանի միլիարդ տոննա հումքային պաշարներով և քարաղի հանքավայրեր՝ մի քանի տասնյակ միլիարդ տոննա հումքային պաշարներով։Գոմելի շրջանում հայտնի են մի քանի տասնյակ փոքր նավթահանքեր, որտեղ տարեկան արդյունահանվում է ավելի քան 1,5 միլիոն տոննա նավթ ևբնական գազի քիչ քանակություն։ Պրիպյատի հովտում հայտնի ենգորշ ածխի ևայրվող թերթաքարերի հանքավայրեր։ Այրվող թերթաքարի արդյունահանման հեռանկարները դեռ պարզ չեն։Տորֆի հարուստ հանքավայրերը գտնվում են հանրապետության ողջ տարածքում՝ հայտնի է մոտ 7 հազար տորֆային ճահիճ։ Կա երկաթի երկու նշանավոր, բայց խորքային հանքավայրեր և մի քանի փոքր հանքավայրեր (հանքագոյացումներ) բնակտորավոր պղնձի,պղնձահրաքար, հազվագյուտ մետաղների,բերիլիումի ևուրանի հանքաքարերի:Հումքի բազմաթիվ հանքավայրեր շահագործվում են շինանյութերի, քաղցրահամ ևհանքային ջրի աղբյուրների արտադրության համար[23][24]։.
Բելառուսի տարածքի մոտ 60%-ում գերակշռում են տարբեր մեխանիկական կազմի և պոդզոլացման աստիճանիճմա–պոդզոլային հողերը։ Արևմտյան մասում առանձնացնում ենգորշ անտառային հողեր ևգլեյա–պոդզոլային հողեր, ցածրադիր վայրերում (հատկապես Պոլիսիայում)՝ճմա–ճահճային, ճահճային (22,7%) և ավազոտ ճմա–պոդզոլային հողեր։ Խոշոր գետերի հովիտներում տարածված են ալյուվիալ–մարգագետնային հողերը։[25].Բելառուսի տարածքի 1/3-ից ավելին զբաղեցնում են ճահիճները և չափազանց խոնավացած հողերը, որոնք հատկապես տարածված ենՊոլեսիեի, Դնեպրի և այլ ցածրադիր գոտիներում:[25].
Երկիրը գտնվում է ցամաքային ևծովային կլիմայի[1] անցումային գոտում։ Բելառուսի կլիման բարեխառն ցամաքային է, արևմուտքում՝ անցումայինծովայինիցցամաքային՝ ձևավորվելովԱտլանտիկայի օդային զանգվածների ազդեցության տակ։ Ձմռանը հաճախակիձնհալը[26]։Ամառային միջին ջերմաստիճանը տատանվում է +17 °C-ից հյուսիսում (հուլիս) մինչև +18-19 °C հարավում, իսկ ձմռանը` -4,5 °C հարավ-արևմուտքում մինչև -8 °C հյուսիս-արևելքում (հունվար։ )) Տեղումները ընկնում են հավասարաչափ՝ ավելանալով հարավից հյուսիս՝ 500 մմ-ից հարավում մինչև 800 մմ հյուսիս-արևմուտքում[27]։ Տեղումների ամենամեծ քանակը սովորաբար աշուն-ձմեռ ժամանակահատվածում է։ Անտառային տարածքներում ձյան ծածկույթի հաստությունը կարող է լինել 1–1,2 մ[26]։Կլիման հատկանշական է մեղմ ցուրտ ձմեռներով, հունվարի միջին ջերմաստիճանների միջակայքերը 4 °C- ից (24.8 °F) և հարավ - (Բրեստ) մինչև -8 °C (17, 6 °F) և հյուսիս (Վիտեբսկի) և զով ու խոնավ ամառներով միջին ջերմաստիճանը՝ 18 °C (64.4 °F)[27]
Բելառուսի հիմնական գետերն ենԴնեպրը և նրա վտակները՝Պրիպյատը,Սոժը ևԲերեզինան, ինչպես նաև Արևմտյան Դվինան,Նեմանը ևԱրևմտյան Բուգը։Այս գետերը միավորված են մի շարք ջրանցքներով, այդ թվում՝ հնացածԴնեպր-Բուգյան,Դնեպր-Նեման,Բերեզինի և այլն։ Բելառուսում կան ավելի քան 10 հազար լճեր, որոնցից ամենամեծն ենՆարոչը (տարածքը՝ 80 կմ²) ևՕսվեյսկոե լիճը։ (53 կմ²)։Պոլեսիեն (Բելառուսի հարավ) Եվրոպայի ճահիճների և խոնավ տարածքների ամենամեծ շրջանն է. միայն Պրիպյատի ճահիճները զբաղեցնում են մոտ 39 հազար կմ տարածք[28]:.
Անտառները զբաղեցնում են երկրի տարածքի մոտ 38,8%-ը՝ 8064 հազար հեկտար (2010 թ.)[29]Անտառներում աճում են 28 տեսակի ծառեր և մոտ 70 տեսակի թփեր։ Առավել տարածված ենկեչու,սոճու,եղևնի,կաղնու ևկաղամախու, հարավում ճահճոտ ցածրադիր վայրերում՝սոճու անտառներ։ Մարգագետիններն ու արոտավայրերը զբաղեցնում են երկրի տարածքի 20%-ը։ Հերկվել է տարածքի մոտ 1/3-ը՝ հիմնականում կենտրոնական և հարավարևելյան հարթավայրերը։ Երկրի անտառներում, գետերում և լճերում կարելի է հանդիպել կաթնասունների շուրջ 76 տեսակների, որոնցից առավել տարածված ենորմզդեղնը,եղջերուն,վարազը,գայլը,կուղբը,աղվեսը,նապաստակը, թռչունների մոտ 300 տեսակ։ Լճերում և խոնավ տարածքներում ապրում են բազմաթիվ թռչունների տեսակներ, այդ թվում՝կռունկներ ևարագիլներ։ Ջրավազաններում հայտնաբերվել են ձկների 63 տեսակ (ներառյալ 16 ոչ բնիկ տեսակներ)[30], որոնց մեջ գերակշռում ենծածանազգիները։ Երկրի Կարմիր գրքում ընդգրկված ենկաթնասունների 17,թռչունների 72,երկկենցաղների 4,ձկների 10,միջատների 72 տեսակ։ Նրանց ապրելավայրերում պահպանելու համար ստեղծվել են պետականարգելոցներ ևարգելավայրեր։ ԱմենահայտնինԲելովեժյան թավուտն է, որտեղ պահպանվում են եվրոպական հին անտառի վերջին մնացուկները և զուբրերը՝ եվրոպականբիզոնները[31]։.
9–11-րդ դարերում երկրի տարածքը մտնում էրԿիևյան Ռուսիայի, 14-րդ դարում՝ Լիտվական Մեծ իշխանության կազմի մեջ։ Ավելի ուշ այդ հողերին բնորոշ դարձավ «Բելայա Ռուս» անվանումը։1918 թվականին կազմավորվեց Բելառուսական Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետությունը, որը1922 թվականին մտավ Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության Միության կազմի մեջ։
1941-1945 թվականների խորհրդա-գերմանական պատերազմի առաջին իսկ օրերից Բելառուսի տարածքը դարձավ համառ, արյունահեղ մարտերի ասպարեզ։ Գրեթե 1 ամիս թշնամու թիկունքում հերոսաբար պաշտպանվեց սահմանամերձԲրեստի ամրոցը։ Գերմանացիների գրաված տարածքում, բելառուսական անտառներում գործում էին բազմաթիվ պարտիզանական ջոկատներ։ Այդ պայքարին մասնակցեցին նաև հայ ժողովրդի զավակները, գործող բանակներում և պարտիզանական ջոկատներում մարտնչած հազարավոր հայորդիներ պարգևատրվեցին շքանշաններով ու մեդալներով։ Հատկապես ծանր պայմաններում հայտնվեցին Բրեստի ամրոցի պաշտպանները (100 հոգի)։ Նրանցից շատերը զոհվեցին անհավասար մարտերում։ Հերոսական մարտական ուղի անցավ Բելառուսի անտառներում կազմավորված հայկական «Հաղթանակ» պարտիզանական ջոկատը (ղեկավարներ՝Սերգեյ Հարությունյան,Հովհաննես Պետյան,Մաթևոս Խաչատրյան,Հակոբ Հակոբյան և այլք)։ Ընդհատակում եռանդուն գործունեություն ծավալեցՀենրիկ Զաքարյանը, որը գերության մեջ ստեղծեց «Անհնազանդներ» կազմակերպությունը և փրկեցԳերմանիա աքսորվող շատ քաղաքացիների կյանքը։1944 թվականի հուլիսին Բելառուսի ազատագրմանը մասնակցեցին նաև Մերձբալթյան առաջին ռազմաճակատի զորքերը՝ զորավարՀովհաննես Բաղրամյանի հրամանատարությամբ։
Պատերազմի տարիներին զոհվեց յուրաքանչյուր չորրորդ բելառուսը։ Ավերվեցին ու հրո ճարակ դարձան հարյուրավոր քաղաքներ ու գյուղեր։ Հիմնահատակ այրվեց Խատին գյուղը, իսկ բնակչությունը գլխովին ոչնչացվեց։ Պատերազմից հետո բելառուս ժողովուրդը վերականգնեց ավերված քաղաքներն ու գյուղերը, այդ թվում՝ Սվիսլոչ գետի ափին գտնվող մայրաքաղաքՄինսկը, որը, որպես բնակավայր, հիմնադրվել է 11-րդ դարում։1991 թվականին, Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության Միության փլուզման մասին Բելովեժյան հայտարարագրի ստորագրումից հետո, Բելառուսը դարձավ անկախ պետություն։ Այժմ Անկախ Պետությունների Համագործակցության անդամ երկիր է։ Բելառուսը զարգացած արդյունաբերական երկիր է։ Լավ հայտնի են բելառուսական հաստոցներն ու «Բելառուս» տրակտորները, հսկա ինքնաթափ «ՄԱԶ»-երն ու«ԲելԱԶ»-ները, որոնք միանգամից կարող են փոխադրել մի քանի տասնյակ տոննա բեռ։ Այստեղ արտադրվում են նաև բազմաթիվ ու բազմազան մոտոցիկլներ ու հեծանիվներ, կենցաղային սառնարաններ, հեռուստացույցներ, լուսանկարչական ապարատներ ու էլեկտրալամպեր, դաշնամուրներ, ժամացույցներ, հաշվիչ մեքենաներ, կահույք, կոշիկ, գործվածքներ։ Գյուղատնտեսության գլխավոր ճյուղերն են կաթնամսատու տավարաբուծությունը, խոզաբուծությունը, թռչնաբուծությունը, կարտոֆիլի և վուշի մշակումը, այգեգործությունը։
ԽՍՀՄ կազմալուծումից հետո Բելառուսը հայտարարվել է խորհրդարանական հանրապետություն։ Բելառուսի Հանրապետության Գերագույն խորհրդի առաջին նախագահ է դարձել Ստանիսլավ Շուշկևիչը։
1992 թվականին շրջանառության մեջ է դրվել բելառուսական ռուբլին, սկսվել է զինված ուժերի ձևավորումը, օրինականացվել է Բելառուսի հունակաթոլիկական եկեղեցին։
1993 թվականին Բելառուսը վավերացրել է Քաղաքացիական ու քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային դաշնագիրը։
1994 թվականին ընդունվել է Բելառուսի Սահմանադրությունը, ինչպես նաև անցկացվել են առաջին նախագահական ընտրությունները։ Նախագահ է ընտրվելԱլեքսանդր Լուկաշենկոն, իսկ երկիրը դարձել է խորհրդարանական-նախագահական հանրապետություն։ 1995 թվականին անցկացվել է հանրաքվե, որի արդյունքում ռուսերենն ստացել է պետական լեզվի կարգավիճակբելառուսերենի հետ հավասար, փոխվել են գերբն ու դրոշը։
Բելառուսը բաժանված է վեց մարզերի (Բելառուսերեն՝ вобласць,ռուսերեն՝ область)։ Բոլոր մարզերն ունեն նույնական վարչական կենտրոններ[32]։ Յուրանքաչյուր մարզ ունի իր մարզային օրենսդրական իշխանությունը, որը կոչվում է տարածաշրջանային խորհուրդ (Բելառուսերեն՝ абласны Савет Дэпутатаў,ռուսերեն՝ областной Совет Депутатов), որը ընտրվում է իր բնակիչների և մարզային գործադիր իշխանության կողմից, որը կոչվում է մարզի վարչակազմ (Բելառուսերեն՝ абласны выканаўчы камітэт,ռուսերեն՝ областной исполнительный комитет), որոնք էլ նշանակվում են նախագահի կողմից[33]։ Մարզերն էլ իրենց հերթին բաժանվում են շրջաների (Բելառուսերեն՝ раён,ռուսերեն՝ район)[32]։ Յուրանքաչյուր շրջան ունի իր շրջանային խորհուրդը (Բելառուսերեն՝ раённы Савет Дэпутатаў,ռուսերեն՝ районный Совет Депутатов)։
Բելառուսի տնտեսության մեծ մասը շարունակում է մնալ պետական վերահսկողության տակ[36] և արդեն որակվել է որպես «խորհրդային ոճով»[37]։ Այսպիսով, Բելառուսի բնակչության 51.2%-ը աշխատում է պետական վերահսկվող ընկերություններում, իսկ 47.4% -ը աշխատում է մասնավոր ընկերությունների (որոնց 5.7% մասամբ օտարերկրյա սեփականություն են հանդիսանում) և 1.4% -ը աշխատում է արտասահմանյան ընկերությունների հետ[38]։ Երկիրը հենվում է Ռուսաստանի տարբեր ներմուծման, այդ թվում, բենզինի[39][40] Կարևոր գյուղատնտեսական արտադրանքը ներառում է կարտոֆիլ և կաթնամթերք, այդ թվում, միս[1]։ 1994 թվականին Բելառուսի հիմնական արտահանումը ներառում է ծանր տեխնիկա (հատկապես տրակտորներ), գյուղատնտեսական արտադրանք և էներգետիկ արտադրանք[41]։
Բելառուսի ՀՆԱ-ի աճը 1995 թվականից մինչև 2008 թվականը։
Պատմականորեն, տեքստիլը և փայտամշակումը կազմել են Բելառուսի արդյունաբերական գործունեության մեծ մասը[42]։ Միևնույն ժամանակ, Խորհրդային Միության փլուզումից հետո 1991թ. Բելառուսը մեկն էր աշխարհի առավել արդյունաբերապես զարգացած երկրների ՀՆԱ-ի, ինչպես նաև ամենահարուստ ԱՊՀ անդամ-պետությունը[43]։ Տնտեսապես, Բելառուսի ներգրավված իրեն ԱՊՀ Եվրասիական տնտեսական ընկերակցության, և Եվրամիություն Ռուսաստանի հետ։
1990-ականներին, սակայն, արդյունաբերական արտադրության նվազման պատճառով կրճատվում է ներմուծումը, ներդրումների և պահանջարկի բելառուսական արտադրանքի նկատմամբ իր առևտրային գործընկերների կողմից[44]։ ՀՆԱ-միայն սկսեց բարձրանալ է 1996 թ.[45], 2016 թվականին ՀՆԱ-ն կազմել է $ 166 մլրդ, գնողունակության (PPP) դոլար (նախահաշիվը), կամ մոտ $ 17, 500 մեկ շնչի[1]։ 2005 թ. ՀՆԱ-ն գարունը նվազեց է 2.6% -ով. գնաճի մակարդակը միջին 14%[1]։
Ինչ վերաբերում է 2006 թ., Բելառուսի խոշորագույն առևտրային գործընկերն է, Ռուսաստանը, հաշվապահական հաշվառում գրեթե կեսը ընդհանուր առևտրի և Եվրամիությունը Բելառուսի հաջորդ խոշորագույն առևտրային գործընկերն է, և գրեթե մեկ երրորդը արտաքին առևտրի[46][47]։ 1993 թ. Բելառուսը դիմել է Համաշխարհային առևտրի կազմակերպության անդամ դառնալ[48]։
Բելառուսի արժույթն է բելառուսական ռուբլին (BYN), որը ստեղծվել է 1992 թվականի մայիսին փոխարինելով խորհրդային ռուբլուն։ Առաջին մետաղադրամները Բելառուսի Հանրապետությունում արտադրվել է 1996 թ. դեկտեմբերի 27-ին[49]։ Բելառուսական բանկային համակարգը բաղկացած է Ազգային բանկից և 24 պետական և մասնավորեցված բանկերից[50]։ 23 մայիսի 2011 թ. Բելառուսի ռուբլի արժեզրկվել է 56% ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ[51]։ 2011 թ. հունիսի 1-ին, Բելառուսը խնդրում տնտեսական փրկարարական փաթեթ Արժույթի միջազգային հիմնադրամից[52][53]։
Բելառուսընախագահական հանրապետություն է, որը կառավարվում էնախագահի ևազգային ժողովի կողմից։ Համաձայն 1994 թ. ընդուված սահմանադրության նախագահությունը 5 տարի է և կարող է ծառայել երկու ժամկետով։ Բայց 2004 թ. սահմանադրական փոփոխությամբ հանվել են ժամկետային սահմանափակումները[54]։ Բելառուսի ազգային ժողովը երկպալատ է, խորհրդարանը ներառում է 110 անդամ՝ Ներկայացուցիչների պալատ (ստորին պալատ) և 64-հոգանոց խորհրդի (վերին տունը)։
Դատական համակարգը Բելառուսում չունի անկախություն և ենթակա է քաղաքական միջամտության[55]։ Կոռուպցիոն դրսեվորումների, ինչպիսիք են կաշառակերությունը, հաճախ տեղի տենդերային մրցույթների գործընթացների պաշտպանության կարիք ունի և մարդու իրավունքների պաշտպանի բացակայությամբ Բելառուսի հակակոռուպցիոն համակարգից[56]։ Սակայն, կա քաղաքական կամք պայքարելու կոռուպցիայի դեմ, և կառավարությունում արձանագրվում է որոշակի առաջընթաց կոռուպցիայի դեմ պայքարում, ինչպիսիք են, նվազեցնելով հարկային կանոնները բարելավելու նպատակով թափանցիկություն մտցնելով հարկային գրասենյակում[57]։
Գեներալ-լեյտենանտ Յուրի Ժադոբինի գլխավորում է Պաշտպանության նախարարություն[58], և Ալեքսանդր Լուկաշենկոն (որպես նախագահ), ծառայում է գերագույն հրամանատար Բելառուսի զինված ուժերում[59]։ Զինված ուժերը ձևավորվել են 1992 թվականին, օգտագործելով նախկինխորհրդային զինված ուժերի զինտեխնիկան նոր հանրապետության տարածքում։ Վերափոխումը նախկին խորհրդային ուժերից Բելառուսի զինված ուժեր ավարտվել է 1997 թվականին, նվազեցրել իր զինվորների քանակն 30, 000 մարդ և վերակազմավորել է իր ղեկավարությունը և ռազմական կազմավորումները[60]։
Բելառուսի զիված ուժերի մեծ մասը սպասարկում ենզինծառայողներն, որոնք ծառայում են 12 ամիս[61], ժողովրդագրական նվազում հետ բելառուսների զորակոչի տարիքն, աճել կարևորություն տալով պայմանագրային զինվորների, ովքեր 2001 թվականի դրությամբ կազմում են 12, 000 մարդ[62]։ 2016 թվականին Բելառուսի համախառն ներքին արդյունքի մոտ 1.2% ուղված է ռազմական ծախսերին[1]։
Բելառուսը ցանկություն չի հայտնել միանալ ՆԱՏՕ-ին, սակայն մասնակցել է Անհատական գործընկերության ծրագրին 1997 թվականին[63], և Բելառուսն մասնակցել Օդային տարածքի աջակցություն առաքելությանԱֆղանստանում[64]։ Բելառուսը առաջին անգամ սկսեց համագործակցելՆԱՏՕ-ի հետ, 1995 թվականին Գործընկերություն հանուն խաղաղության ծրագրի շրջանակներում[65]։ Սակայն, Բելառուսը չի կարող անդամակցել ՆԱՏՕ-ին, քանի որ արդեն անդամ էՀավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության. Լարվածություն ՆԱՏՕ-ի և Բելառուսի միջև հասել է գագաթնակետին 2006 թվականի մարտին[66]։
Բելառուսի բնակչության էվոլույցան 1989-2007 թվականներ։
Ըստ 2009 թվականի մարդահամարի տվյալների, Բելառուսի բնակչությունը 9.503.807 մարդ է[67]։Բելառուսները կազմում են երկրի բնակչության 83.7% -ը[67]։ Հաջորդ խոշորագույն էթնիկ խմբերն ենռուսներ (8.3%),լեհեր (3.1%) ևուկրաինացիներ (1.7%)[67]։ Բելառուսի բնակչության խտությունը մոտ 50 մարդ է մեկ քառակուսի կիլոմետրի վրա (127 մեկ քմ մտ); ընդհանուր բնակչության 70%-ը կենտրոնացված է քաղաքային վայրերում[68]։Մինսկը երկրի մայրաքաղաքը և ամենամեծ քաղաքն է, բնակչությունը 1.836.808[67]:Գոմելը երկրի երկրորդ խոշորագույն քաղաքն է 481.000 մարդ բնակչությամբ[69]։
Ինչպես և շատ այլ եվրոպական երկրներում, այնպես էլ Բելառուսն ունի բնակչության բացասական աճի տեմպ և բացասական բնական աճի տեմպ։ 2016 թվականին Բելառուսի բնակչությունը նվազել է 0.21% -ով[1]։ Բելառուսում ներգաղթը գերակշռում է արտագաղթին։ 2007 թվականի տվյալներով Բելառուսի բնակչության 69.7%-ը 14-64 տարեկան են; 16%-ը՝ մինչև 14, իսկ 14.6%-ը՝ 65 կամ ավելի. Բելառուսի բնակչությունը նույնպես ծերանում է։ Իսկ ներկայիս միջին տարիքը 37 տարեկան է, դա ցույց է տալիս, որ երկրի բնակչության միջին տարիքը 2050-ին կլինի 55 և 65 տարեկանի միջև[70]։ Բելառուսում կյանքի միջին տևողությունը 68 տարի է (63.0 տարի տղամարդկանց և 74.9 տարի կանանց)[1]։
Բելառուսի պաշտոնական լեզուներն ենռուսերենը ևբելառուսերենն է[72]։ Ռուսերեն խոսում է երկրի բնակչության 72%, իսկ բելառուսերեն երկրորդ պաշտոնական լեզուն է և խոսում է բնակչության 11.9%։ Երկրում խոսում են փոքրաթիվ թվովլեհերեն,ուկրաիներեն ևհայերեն[73]։
Ըստ 2011 թվականի կրոնական հաշվետվության Բելառուսի բանակչության մեծամասնություն քրիստոնյաներ են, որոնցից 82%-ը դավանում է ուղղափառ եկեղեցուն[74]։ Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու հետևորդները հիմնականում ապրում են երկրի արևմտյան շրջաներում, որոնց թիվը կազմում է 10%[75], կան նաև այլ կրոնական խմբեր, այդ թվում, բողոքականության, իսլամի, հուդաիզմի[76][77]։ Բելառուսում կան Հունական ուղղափառ եկեղեցու հետևորդներ և Հայ առաքելական եկեղեցու հետևորդներ։
Պարտադիր տարրական դպրոց (տևում է ինը տարի և անվճար)[78]
Միջնակարգ դպրոց (անվճար են և պարտադիր) տեխնիկական դպրոցներ, վարժարաններ և այլն[79]
Բարձրագույն կրթություն (կան մոտ 40 պետական և 20 մասնավոր համալսարաններ)[80]։
Պարապմունքներն անցկացվում են երկու պաշտոնական լեզուներով։ Ռուսերեն և բելառուսերեն։ Սակայն, քաղաքային տարածքներում և համալսարաններում, շատ դեպքերում, դասերը ուսուցանվում են ռուսերեն, իսկ բելառուսերենը ուսուցվում է հիմնականում գյուղական վայրերում[81]։ Բելառուսի կրթությունը դեռևս ընդգրկված չէ Բոլոնիայի գործընթացի մեջ[82]։ Կրթությունն ավարտելուց հետո ավելի հեշտ է ընդունվել աշխատանքի պետական հաստատություններում։ Ամենաբարձր գիտական հաստատությունը Գիտությունների ազգային ակադեմիան է։
Երկրի բնակչության մեծ մասն ապրում է խոշոր քաղաքներում, քաղաքներում բնակչությունն աճում է ի հաշիվ գյուղական բնակավայրերի բնակչության։ Այսպես, միայն 2008 թվականին գյուղերի բնակչությունը նվազել է մոտ 58, 000 մարդ, իսկ քաղաքներում բնակչությունն աճել է 45, 000 մարդ։ Գյուղական բնակավայրերում ապրում է բնակչության մոտ 26% կամ (2,5 միլիոն մարդ), իսկ քաղաքային բնակչությունը եռապատկվել է։ Բելառուսի քաղաքներից միայն Մինսկում ապրում են մեկ միլիոնից ավել բնակչություն։
Ստորև բերված աղյուսակում թվարկվում են Բելառուսի խոշոր քաղաքներն ըստ բնակչության։
Բելառուսի բնակչությամբ խոշորագույն քաղաքները Խոշոր քաղաքները ըստ բնակչության[83]
1991 թվականին անցկացված մարդահամարի համաձայն Բելառուսում հայերի թիվը կազմում է 10 191 հայ, որից 2 800-ը՝ Մինսկում։ Հայերը նկատելի դեր են խաղում Բելառուսի տնտեսական, մշակութային և հասարակական կյանքում։ Մինսկում կա հինգ հայկական փողոց, Բելառուսի հարյուր անվանի գործիչներից 10-ը հայեր են։ Բելառուսում հայկական կառույցները սկսել են ձևավորվել 1990-ականներից, «Հայաստան» մշակութային-լուսավորչական ընկերությունն առաջին հայկական կառույցն է։ «Հայաստան» ընկերության ջանքերով 1991 թվականին Մինսկի Սբ. Ալեքսանդր Նևսկի եկեղեցու բակում տեղադրվել է Հայոց Ցեղասպանության և Սպիտակի եկրաշարժի զոհերի հուշարձան։
2003 թվականին ստեղծվեց Հայ առաքելական եկեղեցու «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» կրոնական համայնքը։ Մեծ դեր է խաղում Մինսկի հայ գործարարների ակումբը։ Հայերին Բելառուսում միավորում է նաև Գրոդնոյի հայերի «Մուսալեռ» հասարակական միավորումը, Մոգիլյովի քաղաքային «Մասիս» մարզային բարեգործական միավորումը, «Էրեբունի» ազգագրական երգի-պարի և «Անի» ժողովրդական երգի-պարի համույթները, 1991 թվականից Մինսկի թիվ 64 դպրոցում գործում է կիրակնօրյա հայկական դպրոց, գործում է «Անիվ» ռուսալեզու ինտերնետային ամսագիրը, www.miasin.by և www.diaspora.by կայքէջեր[84]։
Բելառուսի ավանդական ազգային հագուստը ծագում է դեռևսԿիևյան Ռուսիայի ժամանակաշրջանից։ Պայմանավորված երկրի սառը կիլիմայով, հագուստը այնպես է նախագծված, որ պահպանի մարմնի ջերմությունը, որոնք սովորաբար կարվում են բրդից։ Հագուստը զարդարված է գեղազարդ նախշերով, որոնց վրա ազդել են հարևան ազգերի`լեհերի,ռուսների,լատվիացիների,լիտվացիների և մի շարք այլ եվրոպական ազգերի մշակույթը։ Յուրաքանչուր մարզի համար նախագծված է հատուկ նախշերով հագուստ[85]։
Բելառուսական խոհանոցը հիմնականում բաղկացած է բանջարեղենից, մսամթերքից (հատկապես խոզի միս) և հացից, որոնք սովորաբար դանդաղ եփված կամ շոգեխաշված են, որպես կանոն բելառուսները ուտում են թեթև նախաճաշ, ճաշը ամենամեծ սնունդն է օրվա ընթացքում։ Բելառուսում ամենաշատը սպառվում ենցորենի ևտարեկանի հացերը։ Սակայն տարեկանն ավելի շատ է ցորենից։ Հիմնականում այն պատճառով, որ բնական պայմանները առավել նպաստավոր են տարեկանի համար, համեմատած այլ հացահատիկային բույսերի հետ[86]։
Ավանդական Բելառուսի խոհանոցը շատ մոտ է լիտվական խոհանոցին։ Հատկապես 13-ից 19-րդ դարերմ խոհանոցի ձևավորման վրա մեծ ազդեցություն են ունեցել լեհական և գերմանական խոհանոցները։ Ինչպես նաև ազգային փոքրամասնություների` հրեաների և թաթարների, ավելի փոքր չափով ֆրանսիական, իտալական, հունգարական և անգլիական խոհանոցը։ Սկսած 19-րդ դարից մեծ ազդեցություն է ունեց ռուսական խոհանոցը[87]։
Հայաստանի և Բելառուսի միջևդիվանագիտական հարաբերություններ հաստատվել են 1993 թ. հունիսի 12-ին։ Հայաստանի դեսպանությունըՄինսկում բացվել է 1993 թվականին, Բելառուսի դեսպանությունըԵրևանում՝ 2001 թվականին։Հայաստանի նախագահները, վարչապետները և արտգործնախարարները 1991 թվականից ի վեր տասնյակ անգամներ այցելել են Մինսկ, որտեղ տեղակայված ենԱՊՀ կառույցները և որտեղ կայացել է ԱՊՀ գագաթաժողովներ։Հայաստանի նախագահներից միակը, որպաշտոնական այց է տվել Բելառուս, եղել էՌոբերտ Քոչարյանը՝ 2002 թվականի հունիսին։Բելառուսի նախագահԱլեքսանդր Լուկաշենկոն երեք անգամ այցելել է Հայաստան՝ 2001 թվականի մայիսին, 2009 թվականի մարտին և 2013 թվականի ապրիլին։Բելառուսից Հայաստան ներմուծվում են հետևյալ հիմնական ապրանքատեսակները՝մեքենաներ, տրակտորներ, շինարարական և գյուղատնտեսական տեխնիկա, ինչպես նաև դրանց պահեստամասեր, դեղորայք,լուցկի, պլաստմասայից իրեր, անվադողեր, փայտյա շինանյութ, գործվածքներ, ուժային շարժիչներ, պոմպեր, խողովակներ, մալուխ, կաթնամթերք։Հայաստանից Բելառուս արտահանվում են թունդ ոգելից խմիչքներ, հանքային ջրեր, քիմիական արդյունաբերության արտադրանք, դեղորայք, էլեկտրատեխնիկական սարքավորումներ, տրանսֆորմատորներ։Հայաստան-Բելառուս ապրանքաշրջանառությունը 2016 թվականին կազմել է․
↑Существуют иные мнения относительно географического центра Европы в связи с: • нечёткостью «границы» между Европой и Азией; • наличием дискуссионного вопроса о включении в расчёт только материковой части или материковой части с прилегающими островами ишельфовыми территориями[11].
↑Шарухо И.Н.Беларусь – страна в центре Европы (о географическом центре Европы) //Экологические и социальные проблемы северо-запада России и стран Балтийского региона: материалы общественно-научной конференции с Международным участием, 27–28 ноября 2008 г., Псков. — 2008. — С. 61—64.
↑Белоруссия / Хаин В.Е. и др. // «Банкетная кампания» 1904 — Большой Иргиз. —М. : Большая российская энциклопедия, 2005. — (Большая российская энциклопедия :[в 35 т.] / гл. ред.Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 3). —ISBN 5-85270-331-1.
↑Карабанов А. К.Проблемы освоения минерально-сырьевых ресурсов БеларусиԱրխիվացված 2014-07-14Wayback Machine // Географические науки в обеспечении стратегии устойчивого развития в условиях глобализации (к 100-летию со дня рождения профессора Н. Т. Романовского): материалы Междунар. науч.-практ. конф., 25—28 окт. 2012 г., Минск, Беларусь / редкол.: И. И. Пирожник (гл. ред.) [и др.]. — Минск: Изд. центр БГУ, 2012. — С. 232—237.
↑Лукина И. И. Распространение ротана (percottus gleniidybowski, 1877) в Беларуси // Российский журнал биологических инвазий. — 2011. — Т. 4. — № 2. — С. 114
↑«Բելառուսը խուսափում Մոսկվային պայմաններում վարկային անընդմեջ»: Ալ Ջազիրա անգլերեն. 29 Մայիս 2009 թ. Վերցված է 30 2009 թ. Մայիսին Բելառուսի խորհրդային ոճով տնտեսությունը արդեն օգնեցին է մասնակիորեն էժան ռուսական գազի և նավթի ու Լուկաշենկոն կոչ է արել իր երկիրը պետք է համախմբվեին Ռուսաստանի հետ.
↑Նախարարության վիճակագրության և վերլուծության է Բելառուսի Հանրապետության (2006)։«Աշխատանքի»:Արխիվացված օրիգինալից 11 հոկտեմբերի 2007 թ. Վերցված է 6 նոյեմբերի 2007 թ։
↑Դոկտոր Կար Դահլ Մարտինսենը (2002 թ.)«Ռուս-բելառուսական միությունը և Մերձավոր արտասահմանում»։ (PDF). Նորվեգիայի ինստիտուտ պաշտպանության հետազոտությունների. ՆԱՏՕ-Արխիվացված օրիգինալից 27 նոյեմբերի 2007 թ. Վերցված՝ 7 նոյեմբերի 2007 թ։
↑«Պատմություն»(ռուսերեն): Բելառուսի Հանրապետության Պաշտպանության նախարարության։ 2006:արխիվացված օրիգինալից դեկտեմբերի 17 2007 թ. Վերցված է 22 դեկտեմբեր 2007 թ.:
↑«Մանրամասն, Ռազմական հավասարակշռություն 2007, էջ. 158-159» Վերցված 24 Հունվարի 2015
↑Գորդոն Ռայմոնդ Գ, Jr. (խմբ.), 2005 թ Ethnologue: Լեզուներ of the World, Տասնհինգերորդ հրատարակություն. Dallas, Tex .: ՍԻԼ International. Online տարբերակ։ Ethnologue.com:
1 Տարածքի հիմնական մասը գտնվում է Ասիայում,2Ամբողջությամբ կամ հիմնականում գտնվում են Ասիայում, կախված նրանից թե Եվրոպայի և Ասիայի սահմանները ինչպես են անցկացվում։3 Ճանաչված էՄԱԿ-ի4 պետություն-անդամների կողմից։4 Ճանաչված էՄԱԿ-ի 72 պետություն-անդամների կողմից։5 Ճանաչել էԹուրքիան։6 Չճանաչված պետություն
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկվածՀայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 366)։
.svg)
.png)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
