Այս հոդվածը Հայերեն Վիքիպեդիայում ունի«Լավ հոդված»-ի կարգավիճակ։ Այն անցել է որակի, կառուցվածքի և տեղեկությունների ստուգում Հայերեն Վիքիպեդիայի խմբագիրների կողմից՝համապատասխան կանոնակարգի համաձայն։
18-րդ դարում եվրոպացիների բնակվելուց առնվազն 40 000 տարի առաջ Ավստրալիայում բնակվում էին տեղացի աբորիգենները, որոնք խոսում էին 250 հազվադեպ լեզվական խմբերի լեզուներից մեկով կամ մի քանիսով։ 1606 թվականինհոլանդացի հետախույզների կողմից Ավստրալիան հայտնաբերելուց հետո՝ 1770 թվականին,Մեծ Բրիտանիան, Ավստրալիայի արևելյան հատվածը հարկադրաբար բնակեցնելով բանտարկյալներով, 1788 թվականի հունվարի 26-ին այն անվանեցՆոր Հարավային Ուելս։ Հաջորդ տասնամյակներում բնակչությունը մշտապես աճում էր, մայրցամաքը հետազոտվեց, և հետագայում հիմնվեցին ևս հինգ ինքնակառավարվող թագավորական գաղութներ։
1901 թվականի հունվարի 1-ին այդ վեց գաղութները միավորվելով ձևավորեցին Ավստրալիական Միությունը։ Այդ ժամանակից ի վեր Ավստրալիան պահպանում է իր կայուն ազատ ժողովրդավարական քաղաքական համակարգը, որը գործում է որպես պառլամենտական ժողովրդավարության միություն, ևսահմանադրական միապետությունը։ Միությունը ներառում է վեց նահանգներ և մի քանի տարածքներ։ 22.7 միլիոն բնակչությունը մեծապես կենտրոնացած է Արևելյան նահանգներում և քաղաքներում։ Ավստրալիան իր տնտեսության ծավալով աշխարհում 12-րդն է, իսկ մեկ շնչին ընկնող եկամտի ծավալով՝ հինգերորդը։ Ավստրալիան իր ռազմական ծախսերով աշխարհում 13-րդն է։
Պորտ Ջեքսոնի տեսքը,Ճանապարհորդություն Terra Australis գրքում: Այս վայրում հիմնադրվել էՍիդնեյը
«Ավստրալիա» (անգլ.՝Australia,[əˈstɹæɪljə, -liə]ավստրալիական անգլերենով[3]) եզրը առաջացել էլատին․՝ austrālis («հարավային») բառից։ Ավստրալիացիների խոսակցական լեզվում Ավստրալիայի մասին խոսելիս օգտագործվում էOz բառը։ «Ավստրալիական» ածականի համար ավստրալիացիները օգտագործում ենAussie ([ˈɒzi]) բառը։
ԱռասպելներըԱնհայտ հարավային երկրի (լատին․՝ Terra Australis Incognita), «անհայտ երկրի մասին հարավում» սկիզբ են առելՀռոմեական կայսրության ժամանակներում և սովորական երևույթ էին միջնադարյան աշխարհագրության համար, չնայած այն բանին, որ ոչ մի տեղեկություն չէին պարունակում մայրցամաքի մասին։
Ամենավաղ փաստաթղթավորված հիշատակումը«Australia» բառի օգտագործման մասին անգլերեն լեզվում եղել է1625 թվականին «Աուստրալիա-դել-Էսպիրիտու-Սանտուի մասին տեղեկություններ, գրառված մաստեր Հալկլայթի կողմից» (անգլ.՝A note of Australia del Espíritu Santo, written by Master Hakluyt) գրքում, որը հրատարակվել է Սամուել Պուրչասը, որպեսHakluytus Posthumus, որտեղ Իսպանական Աուստրալիա-դել-Էսպիրիտու-Սանտու (իսպ.՝Australia del Espíritu Santo) անվանումը, որը տրվել էրՆոր Հեբրիդներ կղզեխմբի մի փոքր կղզու, աղճատվել էր մինչև«Australia»[4]:«Australische» ածականը նույնպես օգտագործվել է հոլանդացի պաշտոնյաների կողմից Բատավիում (այժմյանՋակարտա), նշելու համար բոլոր նոր հայտնաբերված ցամաքները 1638 թվականից սկսած[5]։«Australia» բառը օգտագործվել է ֆրանսիացի գրող-ուտոպիստ Գաբրիել դը Ֆուանյիիանգլերեն թարգմանված«Ժակ Սադերի արկածները, նրա ճանապարհորդությունը և Աստրալի Ցամաքի հայտնագործությունը» (ֆր.՝ Les Aventures de Jacques Sadeur dans la Découverte et le Voyage de la Terre Australe; 1676)[6] գրքում։ Այս եզրը օգտագործել է նաև շոտլանդացի աշխարհագրագետ Ալեքսանդր Դալրիմպը նշելով ամբողջ հարավային Խաղաղ օվկիանոսը, իր«Խաղաղ օվկիանոսի հարավային մասում ճանապարհորդությունների և հայտնագործությունների պատմական հավաքածու» (անգլ.՝An Historical Collection of Voyages and Discoveries in the South Pacific Ocean; 1771) գրքում։ 18-րդ դարի վերջում այս եզրը օգտագործվում է բուսաբաններՋորջ Շոուի ևՋեյմս Էդվարդ Սմիթի կողմից ավստրալիական մայրցամաքի նշման համար իրենց«Նոր Հոլանդիայի կենդանաբանությունը և բուսաբանությունը» (անգլ.՝Zoology and Botany of New Holland; 1793) գրքում[7], ինչպես նաև 1799 թվականի քարտեզի վրա, որը պատկանում էրՋեյմս Ուիլսոնին[8]։
ՆավապետՖլինդերսի«Ճանապարհորդություն Terra Australis» (անգլ.՝A Voyage to Terra Australis) գիրքը փաստորեն դարձրեց այս անվանումը հայտնի հասարակությանը։ Գրքի հրատարակությանը նախապատրաստելու ժամանակ Ֆլինդերսը համոզել է օգտագործելTerra Australis եզրը, որպես հասարակությանը առավել հայտնի։ Ֆլինդերսը գրել է՝
Եթե ես ինձ թույլ տայի ինչ-որ նորարարություն, ապա դա կլիներ անվանման«Australia» փոխելը, քանզի այն շատ ավելի հաճելի է լսողության համար, և համահունչ է մյուս աշխարհամասերի անվանումների հետ[9]։
Բնօրինակ տեքստ(անգլ.)
Had I permitted myself any innovation on the original term, it would have been to convert it to Australia; as being more agreeable to the ear, and an assimilation to the names of the other great portions of the earth.
Սա ամբողջ գրքի տեքստում«Australia» բառի միակ օգտագործումն է, սակայնՌոբերտ Բրոունի«Տերա Աուստրալիաի բուսաբանության մասին աշխարհագրական և համակարգված ընդհանուր տեղեկություններ» (անգլ.՝General remarks, geographical and systematical, on the botany of Terra Australis; 1814) գրքի Հավելված III-ում համընդհանուր օգտագործվում է«Australian» ածականը[10] և այս գիրքը հանդիսանում է այս բառի առաջին փաստաթղթավորված օգտագործումը[11]։ Չնայած տարածված կարծիքի, այս գիրքը չի ունեցել հատուկ դեր «Australia» բառի ընդունման և օգտագործման գործում, այս անվանումը տարածում ստացավ այս գրքի հրատարակումից հետո մոտ տասը տարվա ընթացքում։Նոր Հարավային Ուելսի նահանգապետ,Լակլան Մակուորին օգտագործում էր այդ անվանումը իր պաշտոնական նամակագրության մեջԱնգլիայի հետ։1817 թվականի դեկտեմբերի 12-ին նա առաջարկեցԲրիտանական կայսրության գաղութների գործերով զբաղվող նախարարությանը օգտագործել«Australia» անվանումը որպես պաշտոնական[12]։1824 թվականին Բրիտանական ծովակալությունը վերջնականապես ընդունեց այս մայրցամաքի անվանումը[13]։
Ավստրալիական աբորիգենների նախնիները Ավստրալիայում հայտնվել են դեռևս 40-60 հազար տարի առաջ (ըստ այլ տվյալների՝ մոտ 70 հազար տարի առաջ)[14][15]. Մարդիկ ծովով Ավստրալիա են տեղափոխվել այն ժամանակ, երբ դեռՆոր Գվինեան ևԹասմանիան մայրցամաքի մաս էին կազմում։ Այս հանգամանքն էլ նրանց դարձնում է աշխարհի ամենավաղ ծովային ճանապարհորդները[16]։ Աշխարհամասը մարդկանցով սկսել է բնակեցվել դեռևս 42-48 հազար տարի առաջ[17]։
Ամենահին մարդկային մնացորդները գտել են Մունգո լճում, որը չոր գետ էՆոր Հարավային Ուելսի նահանգի հարավ-արևելքում[18]։ Այդ մնացորդներն իրենցից ներկայացնում են Երկրի վրա գտնված ամենահինկրեմացիայի օրինակը, որ վկայում է այն մասին, որ ավստրալիական աբորիգենների մոտ նախկինում եղել են ծիսակարգեր[19]։
Աբորիգենների արվեստը համարվում է աշխարհում հնագույն ավանդույթներ պահպանող արվեստը[20]։ Նրա տարիքը գնահատում են շուրջ 30 000 տարեկան և նրան կարելի հանդիպել Ավստրալիայի տարածքում՝ հիմնականումՈւլուրույում ևԿակադու ազգային այգում[21][22]։ Տարիքի և ժայռապատկերների քանակով Ավստրալիայի քարանձավները համապատասխանում են ԵվրոպայիԼասկո иԱլտամիրա քարանձավներին[23][24]։
Մ.թ.ա. 10-12 հազարամյակներում Թասմանիան առանձնացել է մայրցամաքից և որոշ քարե գործիքներ չեն հասելթասմանցիներին (օրինակբումերանգի օգտագործումը)[25]։ Վաղ ժամանակներում Ավստրալիայի հարավ-արևելքում հրաբուխներ են ժայթքել[26]։ Ավստրալիայի հարավ-արևելքումՎիկտորիա նահանգիԿոնդահ լճում գտել են սննդամթերքի պաշարներով բնակավայր[27]։ Դարերովմակասարները առևտուր են արել Ավստրալիայի աբորիգենների հետ՝ հիմնականումԱրնեմ-Լենդի հյուսիս-արևելքում գտնվողՅոլնգույի բնակիչների հետ։
Որոշ հեղինակներ փորձում են ապացուցել, որ եվրոպացիները Ավստրալիա են այցելել դեռևս XVI դարում։Քենեթ Մակինթայրը և մյուս պատմաբանները հավաստիացնում են, որպորտուգալցիները գաղտնի կերպով հայտնաբերել են Ավստրալիան XVI դարի 20-ական թվականներին[28]։Դյեփի քարտեզի վրա«Ժավ-Լյա-Գրանդի» գրությունները հաճախ հիմք են հանդիսացել «պորտուգալյան հայտնագործման» թեորիային։ Այսպես թե այնպես, Դյեփի քարտեզը վկայում է, որ այդ ժամանակների աշխարհագրական գիտելիքներն այդքան էլ վերջնական տեսք չունեին՝ ինչպես փաստացի, այնպես էլ թեորիական առումներով[29][29]։
Ավստրալիայի հայտնագործումը եղել է1606 թվականին, երբՎիլեմ ՅանսզոնըDuyfken նավով իջել է Ավստրալիա[30]՝ անվանելով այն Նոր Հոլանդիա և անվանելով այն Նիդերլանդիայի տարածք։ Նույն թվականինՊեդրո Ֆերնանդես Կիրոսի իսպանական էքսպեդիցիան իջել ենՆոր Հիբրիդներ և ենթադրելով, որ սա հարավային աշխարհամաս է, այն անվանել են Հարավային Երկրի Սուրբ Ոգի։(իսպ.՝Austrialis del Espiritu Santo)[31][32] Ավելի ուշ նույն թվականին Կիրոսին փոխարինողԼուիս Վաես դը Տոռեսը նավով անցել էՏոռեսի նեղուցով և, հնարավոր է, որ տեսել է Ավստրալիայի հյուսիսային ափը[33]։
Նոր Հոլանդիայի քարտեզ՝ 1644 թ.
1642 թվականին հոլանդացիԱբել Թասմանը իր կատարած ճանապարհորդության ժամանակ հայտնաբերել էՎան-Դիմենի Երկիրը (հետագայում անվանվել էԹասմանիա) ևՆոր Զելանդիան, որով և մեծ ներդրում է կատարել Ավստրալիայի հետազոտման գործում։ Իր երկրորդ ճանապարհորդության ժամանակ նա նավարկել է Ավստրալիայի արևելյան Ավստրալիայի ծովեզրով դեպի Նոր Գվինեայի հարավային ափ։ Նա բաց է թողել Նոր Գվինեայի և Ավստրալիայի միջև գտնվողՏոռեսի նեղուցը և ի շնորհիվ նրա քարտեզների վրա պատկերվել է արևմտյան մասը[34]։.
XVII դարի 50-ականներին հոլանդական ծովագնացների շնորհիվ Ավստրալիայի ուրվագծերը բավականին ճշգրտորեն պատկերվել էին քարտեզների վրա։
Բացառությամբ հոլանդական հետազոտությունների Ավստրալիայի Արևմտյան ծովեզրը մնում էր չհետազոտված մինչևՋեյմս Կուկի առաջին նավարկությունը։ Առաջին անգամ հարավայի օվկիանոսում կամԱնտեսանելի հարավային երկրում բանտարկյալներով և մեղապարտերով գաղութ ստեղծելու գաղափարը պատկանում էր Ջոն Կալանդերին։ Նա ասել է.
Այս աշխարհը մեզ պետք է տա բացառապես նոր բաներ, քանի որ մինչև հիմա մենք այնքան քիչ գիտելիքներ ունենք նրա մասին, որ թվում է, թե մենք գտնվում ենք ուրիշ մոլորակում[35]։
Բնօրինակ տեքստ(անգլ.)
This world must present us with many things entirely new, as hitherto we have had little more knowledge of it, than if it had lain in another planet
Կա մի պատճառ, որ հնարավոր է պատկերացնել, որ ավելի զգալի չափերի աշխարհամաս կամ երկիր կարելի է հայտնաբերել նախկին ծովագնացների ճանապարհորդության վայրերից հարավ ընկած վայրերում[37]։
Բնօրինակ տեքստ(անգլ.)
There is reason to imagine that a continent, or land of great extent, may be found to the southward of the track of former navigators.
Ջեյմս Կուկը հետազոտել է Ավստրալիայի ծովեզրըEndeavour նավով: Այդ նավի պատճենը կառուցվել է1988 թվականին՝ Ավստրալիայի բացման երկուհարյուր ամյակի առթիվ:
1770 թվականի ապրիլի 19-ինEndeavour նավի անձնակազմը տեսել են Ավստրալիայի արևելյան մասը և տաս օր անց նրանք հանգրվանել ենԲոթանի կղզեխմբում։ Կուկը հետազոտել է արևելյան ծովեզրը, իսկ հետո նատուրալիստՋոզեֆ Բենքսի հետ միասին հայտնել են, որ Բոթանիում պայմանները բարենպաստ են, որպեսզի նրա վրա գաղութ ստեղծվի։
Ժամանակի ընթացքում Նոր Հարավային Ուելսում ստեղծվել են առանձին գաղութներ՝1836 թվականին՝Հարավային Ավստրալիան,1851 թվականին՝Վիկտորիան, իսկ1859 թվականին՝Քվինսլենդը[41]։Հյուսիսային տարածքը հիմնվել է 1911 թվականին՝ Հարավային Ավստրալիայից մի մասի անջատման ճանապարհով[42]։ Հյուսիսային Ավստրալիան, Վիկտորիան և Արևմտյան Ավստրալիան հիմնվել են այսպես ասած որպես «ազատ գաղութներ», այսինքն անյտեղ երբեք բանտարկյալներ չեն տարել[43]։ Բայց հետագայում բանտարկյալներ են տեղափոխվել նաև վերջին երկու գաղութներ[44][45]։ Նոր Հարավային Ուելսի բնակիչների դժկամության պատճառով բանտարկյալները տեղափոխվել են այդ գաղութ։ Դատապարտյալներով վերջին նավը եկել է1848 թվականին[46]։
Ավստրալիան մինչ եվրոպացիներով բնակեցումն ուներ 750 000-ից մինչև 1 000 000 բնակչություն[47], որի թվաքանակը կտրուկ կերպով նվազեց 150 տարիների ընթացքում՝ հիմնականում եվրոպացիների կողմից բերած հիվանդությունների պատճառով[48]։«Գողացված սերունդ» (երեխաների առևանգումը ավստրալիական աբորիգեններից) ավստրալիայի բնիկներիցեղասպանություն է համարվում[49]։ Հնարավոր է, որ այս հանգամանքն էլ ե նպաստել ավստրալիայի բնիկների թվաքանակի կտրուկ նվազմանը[50]։ Բազմաթիվ կոնսերվատորների կողմից աբորիգենների պատմությունը վիճելի է և չափազանցված։ Այս կարծիքին է Ավստրալիայի նախկին վարչապետՋոն Հովարդը[51]։ «Գողացված սերնդի» շուրջ բանավեճերը Ավստրալիայում ստացել են«Պատմական պատերազմներ» անվանումը[52]։ Ֆեդերալ ղեկավարությունը իրավունք է ստացել աբորիգենների նկատմամբ օրենքներ կիրառել1967 թվականին կայացածԱվստրալիական հանրաքվեից հետո[53]։ Մինչ1992 թ.-ը Ավստրալիայի բնիկները հողատարածքի իրավունք չունեին, քանի որ դրանից առաջԲարձրագույն դատը Ավստրալիան մինչ եվրոպացիների գալը ճանաչել էր որպեսterra nullius («ոչ մեկին չպատկանող երկիր»)[54]։.
XIX դարի 50-ականներին Ավստրալիայումոսկե տենդ սկսվեց[55]։1854 թվականին տեղի ունեցավԷվրիկյան ապստամբությունը, որն որն ուղղված էր հանքերի համար ոսկով արտոնագրեր ձեռք բերելու դեմ։ Դա առաջինքաղաքացիական անհնազանդությունն էր[56]։ 1855 և 1890 թթ. միջակայքում վեց գաղունթեր ստացան պատասխանատու ղեկավարության կարգավիճակ, բայց միևնույն ժամանակ նրանք մնում էինԲրիտանական կայսրության կազմում։ Լոնդոնում տեղակայված Բրիտանական կայսրության գաղութների գործով մինիստրությունը որոշ հարցերի շուրջ պահում էր իր հսկողությունը՝ հիմնականում արտասահմանյան գործարքների[57], պաշտպանության[58] և միջազգային ծովային տրանսպորտի ոլորտներում։
1901 թվականի հունվարի 1-ին տասնամյակի պլանավորման, կոնսուլտացիաների և քվեարկության արդյունքում ընդունվեց Ավստրալիայի սահմանադրությունը, որով ավարտվեց Ավստրալիայի ֆեդերալիզացիան և ստեղծվեց Ավստրալիայի Համագործակցությունը[59]։ 1907 թվականին ստացավԲրիտանական կայսրությանդոմինիոնի կարգավիճակ։ Ֆեդերալ մայրաքաղաքային տարածաշրջանը (ավելի ուշ անվանված որպեսԱվստրալիական մայրաքաղաքային տարածք) ձևավորվել է 1911 թվականին՝ որպես ֆեդարացիայի ապագա մայրաքաղաք՝Կանբերրա։ Ավստրալիական Միության ձևավորումից մինչևԿանբերրայի շինարարության ավարտը՝ 1927 թ.-ը, մայրաքաղաքի ֆունկցիաներն իրականցրել էՄելբուռնը[60]։ 1911 թվականինՀարավային Ավստրալիայի նահանգի հյուսիսային տարածքի հաշվին ձևավորվել էՀյուսիսային տարածքը[61]։ 1914 թվականին Ավստրալիան կամավոր կերպով մասնակցել էԱռաջին համաշխարհային պատերազմին հօգուտԲրիտանական կայսրության[62][63]։ Պատերազմի ժամանակ ավստրալիացիները մասնակցել ենԱրևմտյան ճակատի բազմաթիվ խոշոր պայքարներում[64]։ Պատերազմում մասնակցած մոտ 416 000 ավստրալիացիներից 60 000-ը մահացել են, 152 000-ը՝ վիրավորվել[65]։ ՇատերըՀալիպոլիի տակԱվստրալիա-նորզելանդական զինվորական կորպուսի (ԱՆԶԶԿ) պարտությունը համարում են որպես ազգի ծննդի, նրա առաջին մարտական մեծ գործողության օր[66][67]։ Նման մասշտաբի գործողություն է համարվումԿոկադուի մարտը[68]։
ԸստՎեսթմինյան ստատուտի Ավստրալիայի և Մեծ Բրիտանիայի միակ կոնստիտուցիոն կապը դա պետության ընդհանուր ղեկավարն էր՝բրիտանական միապետը։ Ավստրալիան այն ընդունել էր1942 թվականին ըստՎեսթմինյան ստատուտի[69], բայց պայմանագրի կնքման տարեթիվը նշվել է 1939 թ.-ը, որպեսզի հիմնավորված լինի Ավստրալիայի մասնակցությունըԵրկրորդ համաշխարհային պատերազմին[70][71]։ Ասիայում կրած Բրիտանիայի պարտությունը և Ճապոնիայի ներխուժման վտանգը պատճառ հանդիսացավ, որ Ավստրալիան ևԱմերիկայի Միացյալ Նահանգները մտերմացան միմյանց հետ[72]։ 1951 թվականին ըստԱՆԶՈՒՍի համաձայնագրի Ավստրալիան դառնում է ԱՄՆ-ի ռազմական դաշնակիցը[73]։
Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմից հետո խրախուսվեց եվրոպացիների էմիգրացիան։ XX դարի 70-ականներին«Սպիտակ Ավստրալիա» քաղաքականությունը չեղյալ համարելուց հետո էմիգրացիայի մակարդակը զգալիորեն աճեց շնորհիվ Ասիայի[74]։ Արդյունքում փոփոխվեց Ավստրալիայի դեմոգրաֆիկական տվյալները, մշակույթը և ինքնագնահատականը[75]։ 1986 թվականինԱվստրալիայի ակտի ընդունելուց հետո Ավստրալիայի և Մեշ Բրիտանիայի միջև եղած բոլոր կապերը վերջնականորեն խզվեցին[76]։
1999 թվականիԱվստրալիական հանրաքվեի արդյունքներով ավստրալիացիների 55 տոկոսը կողմ էին, որ Ավստրալիան դառնահանրապետություն[77]։ Սկսված 1972 թվականից, երբ ընտրվեցՈւիթլեմ Հոֆը[78] մինչև հիմա Ավստրալիան զարգացնում է խաղաղ օվկիանոսյան մյուս երկրների հետ իր հարաբերությունները՝ միևնույն ժամանակ պահպանելով ջերմ հարաբերություններ Ավստրալիայի դաշնակիցների և առևտրային գործընկերների հետ[79]։.
Ավստրալիայում հանրապետական ձևով կառավարելու կողմնակիցները ավելի ուժեղ դիրքորոշում ունեն։ Պետության գլխավոր օրենքըՍահմանադրությունն է, որը հաստատվել էՎիկտորիա թագուհու կողմից1900 թվականին։ Սահմանադրական ուժով են օժտված նաև այլ օրենսդրական ակտերը, օրինակ՝ «Վեստմինստերյան կանոնադրությունն ընդունելու ակտը» և «Ավստրալիայի ակտը»։
Ավստրալիայում հաճախ է բարձրացվում հանրապետական կառավարման հարցը։1998 թվականիփետրվարինԿանբերրայում տեղի ունեցավ Սահմանադրական համագումար, որտեղ պատվիրակների մեծամասնությունը կողմ քվեարկեց, որպեսզի Ավստրալիան դառնա հանրապետություն։1999 թվականին համագումարի արդյունքում հանրապետական կառավարություն մտցնելու համար հանրաքվե անցկացվեց։ Հանրապետության օգտին քվեարկեց 45,13%։ Ըստ2005 թվականի վերջում անցկացված սոցիոլոգիական հարցման՝ ավստրալիացիների 46%-ը ցանկանում է, որ Ավստրալիան դառնա հանրապետություն։ Միայն 34% է կարծում, որ երկիրը պետք է ղեկավարի բրիտանական միապետը, այդուհանդերձ 52%-ը չի ցանկանում, որ հաջորդ թագավորը լինիԱրքայազն Չարլզը, որին որպես պետության գլուխ ցանկանում են տեսնել քաղաքացիների միայն 29%-ը[80][81]։ Շատ դիտորդներ կարծում են, որԵղիսաբեթ II թագուհին կդառնա վերջին բրիտանացի միապետը, ով կգլխավորի Ավստրալիայի միությունը։2007 թվականիմարտին Ավստրալիայի վարչապետՋոն Հովարդը կասկածի տակ առավ Ավստրալիայի՝ հանրապետություն դառնալու փաստը, քանի դեռ իշխանությունը գտնվում է Եղիսաբեթ II թագուհու ձեռքում[82]։
Ավստրալիայի գործադիր իշխանությունը գտնվում է վարչապետի՝Ջուլիա Գիլլարդի ձեռքում։ Պետության ձևական ղեկավարը, Ավստրալիական միության թագավորն է համարվումՉարլզ III-ը։ Թագավորը հաստատում է գեներալ–նահանգապետին, ով իրավունք ունի միջամտել սահմանադրական ճգնաժամի դեպքում, իսկ մնացած ժամանակ խաղում է բացառապես ներկայացուցչական դեր[83]։ Գեներալ–նահանգապետը հանդիսանում է նաև Ավստրալիայի Զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարը՝ ներկայացնելով այդ պաշտոնում թագավորին։ Ըստ Ավստրալիայի Սահմանադրության՝ թեև Չարլզ III թագավորը հանդիսանում է և՛ Ավստրալիայի և՛Մեծ Բրիտանիայի թագավոր, նրա իշխանությունն ու ազդեցությունը այդ երկու երկրներում տարբեր կերպ է իրականացվում[84]։
Վարչապետն ընտրվում է գեներալ–նահանգապետի հրամանով։ Վարչապետ է դառնում միայն կուսակցության կամ կոալիցիայի առաջատարը՝ Ներկայացուցիչների պալատի մեծամասնության աջակցությամբ։ Միակ դեպքը, երբ սենատորը դարձավ վարչապետ, Ջոն Գորտոնի ընտրությունն էր, ով արդյունքում թողեց իր պաշտոնը սենատում և դարձավ Ներկայացուցիչների պալատի անդամ (այդպես էր նաև, երբ սենատոր Ջորջ Փիրսը վարչապետի պաշտոնակատարն էր 7 ամիսների ընթացքում1916 թվականին, այն ժամանակ, երբ Ուիլյամ Հյուզը արտասահմանում էր գտնվում)[85]։
Ավստրալիայի նախարարների կաբինետը նշանակվում է գեներալ–նահանգապետի կողմից՝ վարչապետի առաջարկությամբ[86]։ Կաբինետի անդամ հանդիսացող նախարարները կոչվում են ավագ նախարարներ։ Կաբինետի նիստերին մասնակցում են միայն ավագ նախարարները, թեև մյուս նախարարներն էլ կարող են մասնակցել, եթե օրակարգում դրված է նրանց գործունեությանն առնչվող թեմա։ Նիստերն ընթանում են վարչապետի նախագահությամբ[86]։
Ներկայացուցիչների պալատի կազմը 2011 թ նոյեմբերի դրությամբՍենատի կազմը 2011 թ հուլիսի դրությամբ
Ավստրալիան ունի երկպալատդաշնային խորհրդարան, որը կազմված է 76 սենատորներից բաղկացածՍենատից (վերին պալատ) և 150 պատգամավորներից բաղկացածՆերկայացուցիչների պալատից (ստորին պալատ)։ Խորհրդարանի կազմի մեջ է մտնում նաևՄեծ Բրիտանիայի թագուհին, ում ներկայացնում է գեներալ–նահանգապետը։ Ավստրալիական խորհրդարանը համարվում է աշխարհում վեցերորդ շարունակական ժողովրդավարական խորհրդարանը՝ ըսռ տարիքի[87]։
Ստորին պալատի պատգամավորներն ընտրվում են մեկ մանդատային համայնքներից, 3 տարի ժամանակով՝ մեծամասնական համակարգի բացարձակ մեծամասնությամբ։ Ոչ մի նահանգ չի կարող ներկայացնել 5-ից ավել պատգամավորի։
Սենատում 6 նահանգները ներկայացնում են 12 սենատորները, իսկ յուրաքանչյուր տարածք՝ 2 սենատոր։ Սենատի ընտրություններն անց են կացվում կուսակցական ցանկերով։ Սենատորներն ընտրվում են 6 տարի ժամանակով, իսկ 3 տարին մեկ Սենատի կեսը վերընտրվում է։
Կառավարությունը ձևավորվում է ստորին պալատի պատգամավորներից, ընդ որում կուսակցության կամ կոալիցիայի առաջատարը ինքնաբերաբար դառնում է վարչապետ։
Գերագույն դատարանը վերահսկում է օրենսդրության սահմանադրական նորմերը և հանդիսանում է բարձրագույն ատյանի վերաքննիչ դատարանը։ Դաշնային իրավասության դատարանների շարքին են դասվումԸնտանեկան դատարանը (ստեղծվել է1975 թ՝ քննելու ընտանեկան կոնֆլիկտները, ապահարզանները և խնամակալության ու ունեցվածքի բաժանման հետ կապված հարցերը),Դաշնային դատարանը (ստեղծվել է1976 թ՝ լուծելու համար այնպիսի հարցեր, ինչպիսիք են սնանկությունը և վարչական բողոքները),Աշխատանքային հարաբերությունների դատարանը (այժմյան ձևով գոյություն ունի1993 թ՝ քննելու գործատուների և վարձու աշխատողների միջև առաջացած խնդիրները)։ Բացի այս հատուկ դատարաններից Ավստրալիայում չկան դաշնային իրավասության այլ դատարաններ։ Նահանգների դատարաններն օժտված են դաշնային օրենսդրության նկատմամբ իրավական վերահսկողություն իրականացնելու գործառույթով։
Լինելով իրավական վերահսկողության բարձրագույն ատյանը և բոլոր դատական գործերով բարձրագույն դատավորը՝ Գերագույն դատարանը կարևոր քաղաքական դեր է խաղում երկրի կյանքում։ Գերագույն դատարանի անդամները՝ գլխավոր դատավորը և 6 դատավորները՝ նշանակվում են գործող կառավարության կողմից։ Դատավորի նշանակումը կարող է կապվել այս կամ այն կուսակցության կամ խորհրդարանական խմբակցության հետ (ինչպես կոալիցիոն, այնպես էլ լեյբորիստական կառավարությունները տարբեր ժամանակաշրջաններում դատավորներ են նշանակել նախկին գլխավոր դատախազների), և դատավորների նշանակման նման փորձը օգնում է կրճատել Գերագույն դատարանի այն թեկնածուներին, ովքեր չեն կիսում կաբինետի պատկերացումները գերագույն դատական ատյանի խնդիրների վերաբերյալ։ Այնուամենայնիվ դա չի փոխում դատարանների անկախ լինելու փաստը, և դատարանի շատ նոր անդամներ, որպես կանոն, ստորին ատյանի դատարաններում կամ նահանգների դատական համակարգերում աշխատելու մեծ փորձ ունեն։ Ըստ1977 թ սահմանադրական փոփոխության՝ Գերագույն դատարանի անդամները, դառնալով 70 տարեկան, պաշտոնաթող են լինում։ Հակառակ դեպքում նրանց կարող են պաշտոնանկ արվել միայն խորհրդարանի 2 պալատների որոշմամբ՝ ապացուցված վատ վարքագիծ ունենալու կամ իրենց պարտականությունները չկատարելու համար, որը դեռևս երբեք չի պատահել։
Ըստ դրոշի մասին օրենքի (1953 թ)[89]՝Մեծ Բրիտանիայի դրոշի պատկերը պետք է գտնվի դրոշի վերին ձախ հատվածում[90], մեծ սպիտակ աստղի պատկերը, որը խորհրդանշում է Ավստրալիայի 6 նահանգները և մնացած տարածքները՝ կենտրոնի ստորին ձախ հատվածում՝ մատնանշելով կենտրոնի Սբ.Գեորգիի դրոշը (Անգլիայի դրոշը)[90], իսկ 5 սպիտակ աստղերը, որոնք խորհրդանշում են Հարավային խաչի համաստեղությունը գտնվում են պաստառի աջ հատվածում[90]։
Դրոշի ժամանակակից դիզայնի լրիվ նկարագրությունը հրատարակվել է «Միության կառավարական բյուլետենում»1934 թվականին[91]։
Ավստրալիայի զինանշանը իրենից ներկայացնում է վահան, որտեղ ձախից աջ ներկայացված են նահանգների զինանշանները՝Նոր Հարավային Ուելս,Վիկտորիա ևՔվինսլենդ։ Վահանի ստորին հատվածում՝ ձախից աջ՝Հարավային Ավստրալիա,Արևմտյան Ավստրալիա ևԹասմանիա։ Վահանի վերևի հատվածում տեղակայված է յոթանկյուն Միության աստղը՝ կապույտ և ոսկե պսակի վրա։ Աստղի 6 ճառագայթները խորհրդանշում են 6 նահանգները, իսկ յոթերորդը՝ տարածքների ամբողջականությունը և հենց Ավստրալիան։ Վահանը պահում ենկենգուրուն ևէմուն։ Զինանշանի նախնական տարբերակը շնորհվել էԷդուարդ VII-ի կողմից1907 թվականին[92]։
Ավստրալիայի ազգային հիմնը՝ «Զարգացի՛ր, գեղեցիկ Ավստրալիա»-ն, գրել է Փիթեր Մաքկորմիկը1878 թվականին։ Ռոբերտ Հոուկի կառավարության առաջարկությամբ և գեներալ–նահանգապետ Ստեֆան Նինիանի թույլտվությամբ բրիտանական «God Save The Queen» հիմնը փոխարինվեց նորով[93]։
Ավստրալիայի հիմնական կուսակցություններն են լեյբորիստական կուսակցությունը (ստեղծվել է1891 թ), լիբերալ կուսակցությունը (1944 թ) և Ավստրալիայի ազգային կուսակցությունը (1916 թ)։
Լիբերալ և ազգային կուսակցությունների կոալիցիան իշխանության գլխին էր1996-2007 թթ, իսկ2004 թվականից ղեկավարում է նաև Սենատը։2007 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում ստորին պալատում մեծամասնություն կազմեցին լեյբորիստները, ովքեր մեծամասնություն են կազմում նաև պետության բոլոր նահանգներում և տարածքներում։
Որպեսզի որևէ կուսակցություն գրանցվի որպես քաղաքական կուսակցություն անհրաժեշտ է ունենալ կանոնադրություն, որտեղ նշված կլինեն բոլոր հիմնադրույթները և պետք է ունենա գոնե 1 անդամ խորհրդարանում կամ էլ 500 անդամ ընտրողների ցուցակներում[94]։
Ավստրալիական զինված ուժերը հայտնի են որպես Ավստրալիայի պաշտպանության ուժեր (Australian Defence Force)։ Կազմված են թագավորական ռազմածովային նավատորմից, բանակից և ռազմաօդային ուժերից։
Զինված ուժերի հավաքագրումը կամավոր է՝ պայմանագրային հիմքով․ ծառայության ժամկետը սահմանափակվում է պայմանագրի պայմաններով։
ընդհանուր քանակը՝ 51500 (կանոնավոր կազմ) և 19500 (պահեստային կազմ)
զորահավաքային ռեսուրսներ՝ 4.9 միլիոն, որոնցից ծառայության համար պիտանի են 4.2 միլիոն
Ավստրալիայի զինված ուժերի բոլոր տեսակները ակտիվորեն մասնակցում են խաղաղապահ գործողությունների (ներկայումս գտնվում ենԱրևելյան Թիմորում ևՍողոմոնյան կղզիներում), փրկարարական գործողությունների և ռազմական հակամարտությունների (ներկայումսԻրաքում ևԱֆղանստանում)։
Վարչապետը զինված ուժերի հրամանատարական կազմից նշանակում է գլխավոր հրամանատարին։ Այժմ Ավստրալիայի զինված ուժերը գլխավորում է ավիացիայի մարշալԱնգուս Հյուսթոնը։2005-2006 թթ ռազմական ծախսերը կազմեցին 17.5 միլիարդ ավստրալիական դոլար[95] ՝ ՀՆԱ-ի 2%-ը։
Ռազմածովային բազաներ՝
Սիդնեյ
Կոկբերն-Սաունդ
Մելբուռն
Ռազմաօդային բազաներ՝
Դարվին
Կանբերրա
Լավերտոն
Ռիչմոնդ
Սիդնեյ
Պետության տարածքում է գտնվումԱՄՆ-ի 16 ռազմական օբյեկտներ, այդ թվում՝ բալիստիկ հրթիռներով ատոմային սուզանավի հետ կապի ռադիոկենտրոնը և Վումերի հրթիռային զորավարժարանը։
Վերջին տասնամյակում Ավստրալիայի միջազգային հարաբերությունները հիմնվում ենԱՄՆ-ի ևՆոր Զելանդիայի հետ սերտ հարաբերություններ ունենալու վրա՝ Անվտանգության խաղաղօվկիանոսյան պակտի միջոցով, Հարավ-Արևելյան Ասիայի հետ՝ Հարավ-Արևելյան Ասիայի երկրների ասոցիացիայի միջոցով, իսկՕվկիանիայի հետ՝ խաղաղօվկիանոսյան կղզիների ֆորումի շրջանակներում։ Պետության հիմնական ջանքերն ուղղված են արտաքին առևտրի լիբերալիզացմանը։ Ավստրալիան աջակցում է զարգացող շատ երկրների։
Ջոն Հովարդի կառավարությունը, որն իշխանության ղեկին էր1996-2007 թթ, վարում էր քաղաքականություն, որն ուղղված էր Ավստրալիայի ավանդական դաշնակիցների՝ԱՄՆ-ի ևՄեծ Բրիտանիայի հետ հարաբերությունների զարգացմանը՝ ի վնասՄԱԿ-ի շրջանակներում ներդրվող միջազգային բազմակողմանի ջանքերի։ Կառավարությունը հանդես է եկել տարածաշրջանային տերությունների հետ, ինչպիսիք ենՉինաստանը,Ճապոնիան ևԻնդոնեզիան, բարիդրացիական հարաբերություններ պահպանելուն կողմ, թեև երբեմն առաջանում են խնդիրներ, օրինակ՝Արևելյան Թիմորի հետ կապված իրավիճակը։ Ավստրալիան գնալով մեծացնում է միջամտությունը իր հարևանների՝Պապուա Նոր Գվինեայի,Սողոմոնյան կղզիների,Ֆիջիի ևՆաուրուի ներքին խնդիրների լուծման մեջ։
2006 թվականի կեսերին ավարտվեց շուրջ մեկուկես տարի տևած բանակցություններըԱրևելյան Թիմորի և Ավստրալիայի միջևԹիմորյան ծովիգազի ևնավթի հանքավայրերի վերաբերյալ։ Կողմերը համաձայնագիր ստորագրեցին, որով գազից ստացված եկամուտը պետք է հավասարապես կիսվի կողմերի միջև։ Հանքավայրի մշակման հիմնական գործը կատարում է ավստրալիական «Woodside Petroleum» ընկերությունը, իրենց մասնակցությունն ունեն նաև «ConocoPhilips» և «Royal Dutch/Shell» ընկերությունները։ Պետությունների միջև սահմանազատում չկա, և կողմերը պայմանավորվեցին 50 տարով հետաձգել սահմանների մասին պայմանագիրը, որպեսզի սկսեն վիճահարույց վայրում գտնվող հանքավայրի համատեղ շահագործումը։
Ամեն մի նահանգ և մայրցամաքային տարածք ունի իր օրինապահական մարմինը՝ միապալատյա Հյուսիսային տարածքում, երկպալատյա՝ Ավստրալիական մայրաքաղաքային տարածքում, Քվինսլենդ և մնացած նահանգներում։ Ներքին պալատը կրում էՕրենսդրական ասամբլեյա անվանումը (Հարավային Ավստրալիայում և ԹասմանիայումՕրենսդրական ժողով), իսկ վերինը՝Օրենսդրական խորհուրդ։ Նահանգների ղեկավարներըվարչապետները, իսկ տարածքներինը գլխավորնախարարները։ Բացի Միության գեներալ նահանգապետից միապետությունը ներկայացնում են նաև առանձին նահանգներինահանգապետերը, իսկ Հյուսիսային տարածքում և Ավստրալիական մայրաքաղաքային տարածքում՝ ադմինսիսրատորները, որոնք կատարում են նահանգապետի ֆունկցիոնալություն։
Ավստրալիայի հյուսիսային և արևելյան ափերը ողողում են ենԽաղաղ օվկիանոսի՝Արաֆուրյան,Մարջանների,Թասմանյան,Թիմորի ծովերով, իսկ արևմտյան և հարավային ափերը՝Հնդկական օվկիանոսով։ Ավստրալիային մոտ են գտնվում խոշորՆոր Գվինեա ևԹասմանիա կղզիները։ Ավստրալիայի հյուսիսարևելյան ափեզրի երկայնքով ավելին քան 2300 կիլոմետր երկարությամբ տարածվում է աշխարհում ամենամեծմարջանային արգելախութը՝Մեծ կորալային արգելախութը[106] (մարջանային կղզիների ու խութերի շարք, որի լայնությունը հյուսիսում 2 կմ է, հարավում՝ 150 կմ)[107]։ Կրաքարային այս կառույցի մեծ մասը գտնվում է ջրի տակ և մերկանում է միայն տեղատվության ժամանակ։
Ավստրալիան տարածվում է արևմուտքից արևելք մոտ 4000 կիլոմետր երկարության վրա, իսկ հյուսիսից հարավ՝ մոտ 3860 կմ[108]։ Մայրցամաքի ծայրագույն կետերն են՝ հյուսիսում -Յորք հրվանդանը (10° հվ. լ.), հարավում -Սաութ-Իսթ-Քեյփ հրվանդանը (43° հվ. լ.), արևմուտքում -Սթիփ Փոյնթ հրվանդանը (114° ավ. ե.), արևելքում -Բայրոն հրվանդանը (154° ավ. ե.)[108]:
Ավստրալիայի ափեզրի երկարությունը կազմում է 59 736 կմ (որից մայրցամաքային մասինը՝ 35 877 կմ, կղզիներինը՝ 23 859 կմ)[109], իսկբացառիկ տնտեսական գոտու (ԲՏԳ) մակերեսը կազմում է 8 148 250 կմ²[110]։
Ավստրալիայի կլիմայի վրա մեծ ազդեցություն ունեն ծովային հոսանքները, մեծ է Հնդկական օվկիանոսի դերը ևԷլ-Նինյոն, որոնք առաջացնում եներաշտներ և սեզոնային արևադարձային ցածր ճնշում, որը նպաստում էցիկլոնների առաջացմանը հյուսիսային Ավստրալիայում[111][112]։ Այս գործոնները հանգեցնում են տեղումների քանակների զգալի փոփոխությունների։ Երկրի հյուսիսի մեծ մասն ունի արևադարձային կլիմա՝ առավելապես ամառային տեղումներով[113]։ Ավստրալիայի տարածքի համարյա երեք չորրորդը անապատներ և կիսաանապատներ են[114]։ Մայրցամաքի հարավարևմտյան մասում կլիմանմիջերկրածովյան է[115]։ Հարավ-արևելյան մասում, ներառյալԹասմանիան, հիմնականում կլիման ցամաքային է[113]։
Մայրցամաքի ռելիեֆում գերակշռում ենսարահարթերը, որոնցից ամենաընդարձակը Արևմտաավստրալիականն է, որը զբաղեցնում է մայրցամաքի տարածքի 50%-ը[107]։ Հյուսիսում՝Կարպենտարիայի, հարավումՄուրեյ-Դառլինգի դաշտավայրերն են։ Երկրի տարածքի մեծ մասը զբաղեցնում ենանապատները և ցածրադիր տարածությունները։ Առավել հայտնի անապատներն ենԱվազային Մեծ,Վիկտորիայի Մեծ,Գիբսոնի անապատները։ Վիկտորիայի Մեծ անապատից արևելք տարածվում էՄեծ արտեզյան ավազանկիսաանապատը։ Արևելքում ձգվում էՄեծ Ջրբաժան լեռնաշղթան, որի ծայր հարավային լեռնաճյուղի՝Վիկտորիայի Ալպերի վրա գտնվում էԱրարատ լեռը (եվրոպացիները, առաջին անգամ տեսնելով այս լեռը, նմանեցրել ենԱրարատին)։ Այս լեռնաշղթայի առավելագույն բարձրությունն է 2228 մ (Կոսցյուշկո)։ Ճեղքվածքները և գետահովիտները կտրտում են լեռնաշղթան առանցին լեռնազանգվածների։ Լեռների գագաթները ունեն գմբեթաձև տեսք։ Լեռների արևելյան փեշերը կտրուկ իջնում են դեպի ծովը, արևմտյանները ունեն ավելի փոքր թեքություն։ Ավստրալիան միակ մայրցամաքն է, որտեղ չկան գործողհրաբուխներ և չկասառցակալում։
Ավստրալիայի ամենացածրադիր կետն էԷյր լիճը (-15 մ)[116][117], որի մակերեսը կազմում է մոտ 15 000 կմ²։
Կոսցյուշկո լեռը Ավստրալիական մայրցամաքի ամենաբարձր կետն է։ Ավստրալիայի ամենաբարձր կետը համարվում էՄոուսոն հրաբուխը, որը գտնվում էՀերդ կղզու վրա։
Երկրի հիմնական հարստությունները հանքային ռեսուրսներն են։ Ավստրալիայի բնական ռեսուրսների պաշարները գնահատվում է մոտ 20 անգամ ավելին քան համաշխարհային միջին ցուցանիշը։ Երկիրը զբաղեցնում է 1-ին տեղն աշխարհումբոքսիտների (աշխարհի պաշարների 1/3 և հանքարդյունաբերության 40%),ցիրկոնիի,ուրանի (աշխարհի պաշարների 1/3) պաշարներով և 3-րդ տեղը (Ղազախստանից ևԿանադայից հետո) ուրանի հանքարդյունաբերությամբ (8022 տ. 2009 թվականին)։ Ավստրալիանքարածուխի պաշարներով զբաղեցնում է 6-րդ տեղը։ Կան նաևմանգանի,ոսկու ևադամանդի զգալի պաշարներ։ Երկրի հարավում (Բրաունլոու հանքավայր), ինչպես նաև հյուսիսարևելյան և հյուսիսարևմտյան ափերի մոտ ծանծաղուտային գոտում կաննավթի ևբնական գազի երևակումներ։
Ավստրալիայիերկաթի հանքաքարի խոշոր պաշարները, որոնք սկսել են մշակել XX դարի 60-ական թվականներին, գտնվում ենՀամերսլի լեռնաշղթայի շրջանում, երկրի հյուսիս-արևմուտքում (Մաունթ-Նյումեն, Մաունթ-Գոլդսուերտա և այլ հանքավայրեր)։ Երկաթ պարունակող հանքավայրեր կան նաևԿուլան ևԿոկտաու կղզիների վրաԿինգի ծովախորշում (հյուսիս-արևմուտք),Հարավային Ավստրալիա նահանգում ևՄիդլբեկ լեռնաշղթայում (Այրոն-Նոբ և այլ), ինչպես նաևԹասմանիայի վրա՝ Սավիջ-Ռիվեր հանքավայր (Սավիջ գետի հովտում)։
Մանգանի հանքաքարի պաշարներ կանԳրուտ-Այլենդ կղզում, Կարպենտարիա ծովախորշում և երկրի հյուսիս-արևելքում, Պլբարայի շրջանում։
Ուրանի պաշարներ կան հայտնաբերված մայրցամաքի հյուսիսում (Արհնեմլենդ թերակղզի),Սաուտ ևԻստ-Ալիգեյտոր գետերի շրջանում,Հարավային Ավստրալիա նահանգումՖրոմ լճի մոտ,Քվինսլենդ նահանգում Մերի-Կատլին հանքավայր և արևմտյան մասում՝ Յիլիրի հանքավայր։
Երկրաբանական հետազոտություններով պարզվել է, որ Ավստրալիա մայրցամաքի ընդերքում և նրաշելֆում կաննավթի ևբնական գազի խոշոր պաշարներ։ Նավթը հայտնաբերված է և արդյունահանվում էՔվինսլենդ նահանգում (Մունի, Օլտոն և Բենետ հանքավայրեր),Բարոու կղզու հյուսիսարևմտյան շրջանում, ինչպես նաև մայրցամաքային շելֆի վրաՎիկտորիա նահանգի հարավային մասում։
Ավստրալիայում կանքրոմի խոշոր հանքավայրերՔվինսլենդ նահանգում, ինչպես նաև Գինգինում, Դոնգարայում, Մանդարայում (Արևմտյան Ավստրալիա նահանգ), Մարլին (Վիկտորիա նահանգ)։
Ավստրալիայի գետային ցանցը խիտ չէ։ Ավստրալիայի հիմնական գետըՄուրեյն է (Մարրի) իրԴարլինգ վտակով, որոնք սկիզբ են առնումՄեծ ջրբաժան լեռնաշղթայում։ Դարլինգը ստորին հոսանքներում չորանում է և բաժանվում տարբեր ջրամբարների։ Մուրեյը՝ 2375 կմ երկարությամբ, Ավստրալիայի ամենաերկար գետն է[118]։ Ավստրալիայի երկարությամբ երկրորդ գետըՄարամբիջին (1485 կմ) է, երրորդը՝Դարլինգը (1472 կմ; եթե հաշվի առնենք Դարլինգ գետի բոլոր վտակների երկարությունները, որոնք պաշտոնապես հաշվի չեն առնվում, ապա գետի երկարությունը կկազմի 2844 կմ, այսպիսով դարձնելով Դարլինգը Ավստրալիայի ամենաերկար գետը[118])։ Մուրեյ գետը իր Դարլինգ վտակով հանդիսանում են Մուրեյ-Դարլինգգետային ավազանի հիմնական գետերը, որը համարվում է երկրում ամենամեծ գետային ավազանը, այն զբաղեցնում է Ավստրալիայի ցամաքի մոտ 14%, կամ ավելին քան 1 միլիոն կմ²[118]։ Առավել զարգացած գետային ցանց է գտնվումԹասմանիա կղզու վրա։ Այստեղ գետերը ունեն խառը անձրևային և ձնհալքային սնում, ջրառատ են ամբողջ տարվա ընթացքում։ Գետերը լեռնային են, արագահոս,սահանքավոր, ունեն ջրաէներգետիկ մեծ պաշար։ Թասմանիայի գետերը լայնորեն օգտագործվում ենջրաէլեկտրակայանների կառուցման համար, որի պատճառով էլեկտրաէներգիայի գինը ցածր է։ Էժան էլեկտրաէներգիայի առկայությամբ է պայմանավորվում Թասմանիայում էներգատար արտադրությունների զարգացումը, մետաղների ձուլումը,ցելյուլոզի արտադրությունը և այլն։
Մակերևութային ջրերի պակասը լրացվում է ստորերկրյա ջրերով, որոնք հավաքվում են արտեզյան ավազաններում։ Ավստրալիայիարտեզյան ջրերը պարունակում են մեծ քանակությամբ աղեր։
Ավստրալիայի տարածքում կան մեծ թվովլճեր, որոնք տեղաբաշխված են առավելապես իջվածքներում, և լցվում են ջրով միայնանձրևներից հետո։ Ընդ որում տարվա ընթացքում հիմնականում այս լճերը ծածկված են կավա-աղուտային կեղևով։ Երկրի խոշորագույն լճերն ենԷյրը (9500 կմ²),Մակկայը (3494 կմ²),Ամադիուսը (1032 կմ²),Գարպանգը (542 կմ²) ևԳորդոնը (270 կմ²; միաժամանակ հանդիսանում է Ավստրալիայի ամենամեծ արհեստական ջրամբարը)[119]։ Ամենամեծաղի լճերն ենԷյրը (9500 կմ²),Տորենսը (5745 կմ²) ևԳերդները (4351 կմ²)[119]։
Չնայած մայրցամաքի հիմնական մասը զբաղեցնում ենկիսաանապատները ևանապատները, Ավստրալիայում կան բազմազան լանդշաֆտներ և կլիմայական գոտիներԱլպիական մարգագետիններից մինչև արևադարձայինջունգլիները։ Մայրցամաքի զգալի տարիքի (ինչպես նաև հողերի անբերիության), եղանակային պայմանների բազմազանության և երկարաժամկետ աշխարհագրական մեկուսացման պատճառով Ավստրալիայիբիոտան հարուստ է և յուրօրինակ։ Մոտ 12 հազար տեսակներից մոտ 9 հազարըէնդեմիկ են[120]։Ծաղկավորների մեջ էնդեմիկներ են 85%,կաթնասունների մեջ՝ 84%,թռչունների մեջ՝ 45%, ափամերձձկների մեջ՝ 89 %[121]:
Ավստրալիական ծառերի մեծամասնությունըմշտադալար են, իսկ նրանցից որոշները հարմարվել են երաշտներին կամ հրդեհներին, ինչպես, օրինակ՝էվկալիպտները ևակացիաները[122]։ Մայրցամաքում աճում ենլոբազգիների ընտանիքի մեծ քանակով էնդեմիկ բույսեր, որոնք կարող են գոյատևել սակավ բերրի հողերի վրա շնորհիվRhizobiumբակտերիաների հետմիկորիզի։
Ավելի զով Թասմանիայի ֆլորան զգալիորեն տարբերվում է մայրցամաքի ֆլորայից։ Բացի Ավստրալիայի համար բնորոշ էվկալիպտներից, կղզու վրա աճում են մեծ քանակով ծառերի տեսակներ, որոնք ազգակից են նորզելանդականներին և հարավամերիկյաններին, մասնավորապես մշտադալարհարավային հաճարենի (նոտոֆագուս)[123][124]։
Ավստրալիայի շատ բնապահպանական շրջաններին, նրանց ֆլորային և ֆաունային, սպառնում է մարդու գործունեությունը և կենդանիների և բույսերիբերովի տեսակները[129]։ Հիմնական իրավական փաստաթուղթը, որը կարգավորում է անհետացող տեսակների պաշտպանությունը Ավստրալիայում, հանդիսանում է «Շրջակա միջավայրի և կենսաբանական բազմազանության պաշտպանության ակտը» (անգլ.՝Environment Protection and Biodiversity Conservation Act 1999), ընդունված1999 թվականին[130]։ Ավստրալիայի յուրօրիակ կենսահամակարգի պաշտպանության նպատակով երկրում ստեղծվել են մեծ քանակով պաշտպանվող տարածքներ[131][132]՝ 65 ճահճային տեղանքներ մտցվել ենՄիջազգային նշանակության ջրա-ճահճային տարածքների Ռամսարյան ցանկի մեջ[133], իսկ 16 օբյեկտներ՝Համաշխարհային ժառանգություն ցանկի մեջ[134]։ Այնպիսի ցուցանիշով, ինչպիսին է բնապահպանական կայունության ինդեքսը, Ավստրալիան2005 թվականին գրավել է 13-րդ տեղը[135]։
Վերջին տարիներին կլիմայի փոփոխությունը դառնում է գլխավոր առաջնահերթության խնդիր Ավստրալիայում, և բնության պահպանությունը ամենակարևոր քաղաքական խնդիրն է երկրում[136][137]։ 2007 թվականին, Ռուդի կառավարությւնը ստորագրեցԿիոտոյի արձանագրությունը։ Այնուամենայնիվ, Ավստրալիան գտնվում է երկրների ցանկում, որոնք ամենաշատն են արտանետում ածխաթթու գազ դեպի մթնոլորտ, այն զիջում է միայն մի քանի զարգացած արդյունաբերությամբ երկրներում[138]։ Անձրևային տեղումների քանակը մի փոքր աճել է Ավստրալիայում վերջին հարյուրամյակի ընթացքում[139]։ ՀամաձայնՕդերևութաբանության բյուրոյի տվյալների Ավստրալիայում գրանցվել է ավելի ցածր, քան սովորաբար, ջերմաստիճան 2011 թվականի ընթացքում, սա պայմանավորում ենԼա Նինյա հոսանքի հետ, այնուամենայնիվ, «երկրի 10-տարվա միջին ցուցանիշները ցույց են տալիս ջերմաստիճանի աճի միտում, 2002–2011 ժամանակահատվածը կարելի է դասել որպես ամենատաք տասնամյակը Ավստրալիայի համար, մոտ 0,52 °C ավելին քան երկարաժամկետ միջին արժեքը»[140]։
XX դարի վերջին մոտ Ավստրալիայի շատ մասերում ստեղծվեց լարված իրավիճակ կապված քաղցրահամ ջրի պակասի հետ։ Օրինակ՝Հարավային Ավստրալիա նահանգի բնակչության և արդյունաբերության աճող պահանջարկը մեծ դժվարությամբ էին բավարարվում գոյությու ունեցող ավանդական աղբյուրներից (Մուրեյ գետ, Ադելաիդայի բլուրներից հոսող փոքր գետակներ, բնակչության կողմից հավաքվող անձրևաջուր և արտեզյան ջրեր)[141][142]։
Դրա հետ կապված Ավստրալիայում գոյություն ունի ջրի օգտագործման պաշտոնական սահմանափակում (անգլ.՝water restrictions)։ Այս սահմանափակումը բավականին տարբերվում է շրջանից կախված, և սովորաբար կազմված է մի քանի մակարդակներից (Սիդնեյ քաղաք՝ երեք մակարդակ, Քվինսլենդ նահանգ՝ 7 մակարդակ), ամեն մակարդակի համար գոյություն ունեն առանձին արգելափակումներ։ Սահմանափակումների թուլացումը (ջրի օգտագործման մակարդակի բարձրացում) սովորաբար կապվում է անձրևների սեզոնի (ձմռանը, Հարավային կիսագնդում՝հունիս,հուլիս,օգոստոս), ևջրամբարների լցվելու հետ։ Այսպիսի սահմանափակումների օրինակներ են. մեքենա լվանալու արգելքը,լողավազան լցնելու արգելքը, խոտածածկերի ջրման արգելք և այլն։
Հարավային Ավստրալիա նահանգում խմելաջրի պակասի հետ կապված նախատեսվում է կառուցել մի քանի խոշոր ջրի մաքրման կայաններ, որոնք հիմնված կլինենհակադարձ օսմոսի վրա։ Այսպիսի կառույցների շինարարությունը պլանավորվում էՍենտ-Վինսենտ ծովախորշում,Ադելաիդային ջրով ապահովման համար։BHP Billiton լեռնաարդյունաբերական ընկերությունը, որը նախատեսում է իրուրանի հանքերի ընդլայնումը Օլիմպիկ-Դեմում (անգլ.՝Olympic Dam), նախատեսում է կառուցել խոշոր ջրի մաքրման կայան մի քանի հարյուր կիլոմետր հյուսիս գտնվողՍփենսեր ծովախորշում, և այնտեղից մղել ջուրը դեպի հանք ջրատարներով։
Այս պլանները անհանգստացնում են տեղական բնապահպանական կազմակերպություններին։ Նրանք կարծում են, որ ջրահավաք պոմպերը կարող են հասցնել մեծ վնաս տեղական ծովային էկոհամակարգին, ներծծելով մեծ քանակությամբպլանկտոն (ներառյալ ձկների շերեփուկներ և այլն)[143][144]։
Ավստրալիան այն մի քանի կապիտալիստական երկրներից է, որտեղ, ըստ աշխարհի տնտեսական ազատության ինդեքսի, տնտեսական կառավարման մեջ լիարժեք ներդրված է laissez-faire սկզբունքը (տնտեսական սկզբունք՝ ըստ որի պետական միջամտությունը տնտեսության մեջ պետք է լինի նվազագույն)։ Ավստրալիայի համախառն ներքին արդյունքը մեկ շնչի հաշվով փոքր-ինչ բարձր է, քանՄեծ Բրիտանիայում,Գերմանիայում ևՖրանսիայում։2009 թվականին երկիրը ըստ մարդկային զարգացման ինդեքսի՝ եղել է 170 երկրներից երկրորդը և2005 թվականին ըստ կենսամակարդակի՝ վեցերորդը։2011 թվականին ռեկորդային թվով ավստրալիական քաղաքներ են մտել աշխարհի ամենահարմարավետ քաղաքների տասնյակի մեջ, որտեղՄելբուռնը զբաղեցրել է առաջին,Սիդնեյը՝ վեցերորդ,Պերթը՝ ութերորդ,Ադելաիդան իններորդ տեղը[145]։
Դարասկզբին արդյունաբերական արտադրության մեջ մեծ տեղ է զբաղեցրել լեռնահանքային ոլորտը, որն էլ հանգեցրել է Ավստրալիայի տնտեսության զգալի աճին՝ ռեսուրսների բարձր գների շնորհիվ։ Ավստրալիայի բացասական վճարային հաշվեկշիռը գերազանցում է ՀՆԱ-ի 7%-ը, իսկ վերջին 50 տարիների ընթացքում նկատվում է վճարային հաշվեկշռի ընթացիկ դեֆիցիտ։[146] Վերջին 15 տարիների ընթացքում ավստրալիական տնտեսությունը տարեկան միջինը 3,6% աճել է, այն ժամանակ, երբ համաշխարհային տնտեսական աճ այդ ժամանակահատվածում գրանցվել է 2,5%[146]։
1983 թվականին երկրի կառավարությունըավստրալիական դոլարը վերածեց ազատ փոխարկելի տարադրամի և մասնակի թուլացրեց տնտեսական համակարգի կարգավորումը[147]։ Դրան հետևեցին մի շարք բարեփոխումներ, որոնք հանգեցրեցին աշխատանքի շուկայի մասնակի ապակարգավորմանը և պետական ընկերությունների հետագա սեփականաշնորհմանը՝ հատկապես հեռահաղորդակցության ոլորտում[148]։2005 թվականի հուլիսին անուղղակի հարկերի համակարգը զգալի փոփոխությունների ենթարկվեց․ ներմուծվեց ավելացված արժեքի հատուկ հարկ, որը փոքր-ինչ նվազեցրեց Ավստրալիայի հարկային համակարգին բնորոշ երևույթը, այն է՝ ընկերությունների և անհատ անձանց եկամտահարկից կախվածությունը։
2007 թվականի հունվարին Ավստրալիայի տնտեսական բոլոր ոլորտներում աշխատող բոլոր մարդկանց ընդհանուր թիվը կազմել է 10․033․480 մարդ, գործազրկության մակարդակը կազմել է 4,6%[149]։ Վերջին տասնամյակում գնաճը չի գերազանցել 2-3%-ը, իսկ բազային տոկոսադրույքները տատանվում են 5-6%։2008 թվականի սկզբին գործազրկության մակարդակը իջավ 3,9%-ի, այնուհետևդեկտեմբերին բարձրացավ 4,4%։ Ծառայությունների ոլորտը ներառյալ տուրիզմը, կրթությունը և բանկերը կազմել են ՀՆԱ-ի 69%[150]։ Թեև գյուղատնտեսությունը և բնական պաշարների արդյունահանումը կազմում են ՀՆԱ-ի միայն 3% և 5%, արտահանման զգալի մասն են կազմում։20-րդ դարի երկրորդ կեսին երկրի տնտեսությունը վերաուղղվում է դեպի Ճապոնիան և այլ արևելաասիական երկրներ, որոնք դառնում են Ավստրալիայի գլխավոր առևտրային գործընկերները։ Ավստրալիական արտադրանքի գլխավոր գնորդներն ենՃապոնիան,Չինաստանը,ԱՄՆ,Հյուսիսային Կորեան ևՆոր Զելանդիան[149]։ Ներկայումս Ավստրալիան ակտիվորեն աշխատում է Չինաստանի հետ ազատ առևտրային ռեժիմ հաստատելու ուղղությամբ, որը հանդիսանում է երկրի՝ Ճապոնիայից հետո երկրորդ առևտրային գործընկերը։
«Նյուզվիք» ամսագրի տվյալներով Ավստրալիան «Աշխարհի լավագույն երկրներ» ցանկում զբաղեցնում է չորրորդ տեղը[151]։ Այս ազատ ցուցանիշը կազմված է հետևյալ գնահատումներից՝ կրթություն՝ 13-րդ տեղ, առողջապահություն՝ 3-րդ, կենսամակարդակ՝ 6-րդ, տնտեսական դինամիկա՝ 6-րդ, քաղաքական իրավիճակ՝ 9-րդ տեղ։
Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի տվյալներով2010-2011 թվականներին Ավստրալիան աշխարհի ամենամրցունակ երկրների ցանկում զբաղեցրել է 16-րդ դերը[152]։
Գյուղատնտեսությունը Ավստրալիայի տնտեսության հիմնական ճյուղերից մեկն է։ Գյուղատնտեսության մասնաբաժինը երկրի ՀՆԱ-ում կազմում է 3%, գյուղատնտեսության և անասնապահության մեջ համախառն ավելացված արժեքը՝ ավելի քան 155 միլիարդ ավստրալիական դոլար։ Երկրի տարածքի 61%-ը զբաղեցնում են 135․996 ֆերմերային և անասնապահական տնտեսություններ[153]։
Ավստրալիայում առանձնանում են 3 հիմնական գյուղատնտեսական գոտիներ՝
մեծ տեղումների գոտի, որի մեջ են մտնումԹասմանիա կղզին և արևելյան նեղ ափամերձ գոտին (օգտագործվում է հիմնականում կաթնամթերքի և մսամթերքի արտադրության համար)
դաշտերի գոտին օգտագործվում է ձմեռայինցորենի ցանքսի համար և որպեսոչխարների արոտավայր, որոնցից ստանում են բուրդ և միս
անասնապահական գոտիներին բնորոշ են քիչ տեղումները և քիչ պարարտ հողերը, որոնք օգտագործվում են որպես խոշոր եղջերավոր անասունների արոտավայրեր[154]
Ավստրալիայում բարձր տոկոս է կազմում առաջնային արտադրանքը ինչպես արտահանման, այնպես էլ ներքին սպառման համար։ Հացահատիկային, ձիթատու և լոբազգիների մշակաբույսեր մեծ քանակությամբ աճեցվում են ինչպես մարդու սպառման համար, այնպես էլ որպես անասունների կեր։ Հացահատիկի աճեցման հողատարածքները իրենց տարածքով աշխարհում ամենամեծերից մեկն են։ Ավստրալիայի տնտեսության կարևոր մշակաբույսերից էշաքարեղեգը։
Ավստրալիան հանդիսանում է այն մի քանի երկրներից մեկը, որը դեղագործական նպատակներով զբաղվում էափիոնի աճեցմամբ[164][165]։ Այն արտադրվում էԹասմանիա կղզում և պետության կողմից գտնվում է խստագույն վերահսկողության ներքո։
Մսի արտահանումից ստացված ընդհանուր եկամուտը կազմում է 996,5 միլիարդ ավստրալիական դոլար։ Խոշոր եղջերավոր անասունների արտահանման եկամուտը՝ 662 միլիոն, ոչխարների արտահանումից՝ 323 միլիոն։ Ավստրալիական մսի ամենախոշոր սպառողնԻնդոնեզիան է[166]։
Ավստրալիայի գյուղատնտեսության կարևորագույն արտադրանքից էբուրդը։ Բրդի արդյունաբերությունը ճանաչված է ամբողջ աշխարհում ի շնորհիվ ամենաորակյալ բրդի՝ մուտոնի արտադրության։2001 թվականից սկսած ավստրալիական բրդի արտադրությունը կազմում է համաշխարհային արտադրության 9%-ը։ Ավստրալիան առաջատարն է նաևմուտոնի արտադրության մեջ՝ արտադրելով աշխարհի մուտոնի 50%-ը։ Թեև ոչխարներ են բուծում ողջ Ավստրալիայում, դրանց 36%-ը միայն բուծում ենՆոր Հարավային Ուելսում[167][168]։
Քանի որ Ավստրալիայում շատ են անապատները, ինչպես նաև ոչ կանոնավոր տեղումները, գյուղատնտեսության համար անհրաժեշտ է ոռոգումը։ Բացի ոռոգումից, գյուղատնտեսության առջև ծառացած խնդիրներից են երաշտը, հողի ցածր բերքատվությունը, մոլախոտերը, կլիմայի փոփոխության արդյունքում առաջացած գլոբալ տաքացումը, կենսապաշտպանությունը (կենսաբանական սպառնալիքները, որոնք առաջ են գալիս ներմուծվող սննդից և անասնապահությունից), տարադրամի տատանումը և գների անկայունությունը[169]։
Ավստրալիայում ապրում է գրեթե 21 միլիոն մարդ։ Երկրում օտարերկրյա աշխատողները կազմում են 25%։ Ավստրալիայի մի քանի շրջաններում զգացվում է աշխատուժի պահանջ։ Առաջին հերթին դա կապված է այդ մեծ շրջաններում փոքրաթիվ բնակչությամբ (խտությունը կազմում է 3մարդ/կմ²) և որ բնակչության մեծամասնությունն ապրում է Ավստրալիայի արևելյան ափին։ Երկրի արևմտյան մասում աշխատում ենՉինաստանից,Վիետնամից ևԿորեայից բազմաթիվ ներգաղթածներ։ Նրանց թվաքանակն արագորեն աճում է։ Զարգացած ենմեքենաշինությունը, արդյունաբերության քիմիական, էլեկտրատեխնիկական և մետաղագործական ճյուղերը։ Ըստ մեկ շնչին հասնող էլեկտրաէներգիայի քանակի՝ Ավստրալիան աշխարհում զբաղեցնում է առաջին տեղերից մեկը։
Ծովային փոխադրումներն անհրաժեշտ են ծանր զանգվածային բեռների տեղախոխման համար, որոնց մեծ մասը արտադրվում է Ավստրալիայում։1995-1996 թթ Ավստրալիայի նավահանգիստների բեռնաշրջանառությունը կազմել է միջազգային զանգվածային բեռների գրեթե 400 միլիոն տոննան (որոնցից 70%-ը եղել էերկաթ ևածուխ) և միջազգային ոչ զանգվածային բեռների 22 միլիոն տոննան։ Զանգվածային բեռների շրջանառության մասշտաբով առաջատար տեղերում են եղել Դամփիր (երկաթ), Փորթ-Հեդլենդ (երկաթ), Նյուքասլ (երկաթ և քարածուխ) և Հեյ-Փոյնթ (քարածուխ) նավահանգիստները։ Բոլոր նահանգների մայրաքաղաքները տեղակայված են ափերին և հանդիսանում են ընդհանուր տեսակի բեռնափոխադրումային նավահանգիստներ։Մելբուռնը,Սիդնեյը,Բրիզբենը ևՖրիմանթլը խոշոր նավահանգիստներ են՝ ըստ ընդհանուր բեռնաշրջանառության ցուցանիշերի։ Ամենանշանակալի բեռնափոխադրողը պետական «Օսթրելիեն նեշընլ լայն» ընկերությունն է, որին1996 թվականին պատկանում էր 10 նավ։
Անդրավստրալիական երկաթուղին
Առաջիներկաթուղին Ավստրալիայում կառուցվել էՄելբուռնում1854 թվականին։ Նահանգային իշխանությունների կողմից իրականացրած տարբեր լայնություն ունեցող երկաթուղագծերի չհամաձայնեցված շինարարությունը հանգեցրեց մի համակարգի ստեղծմանը, որը անհարմար էր, թանկ և քիչ գործառնական։ Առաջնային խնդիրն էր երկաթգծերի համակարգը մի երկաթուղագծի մեջ ամփոփելը։ Այս առումով կարևոր դեր ունեցավ Ադելաիդա-Մելբուռն երկաթգծի վերակառուցումը1995 թվականին։
Ավստրալիայի կառավարությունը երկաթգիծը դիտում էր որպես երկրի զարգացման միջոց։ Առավելագույն երկարությունը1921 թվականին հասել է 42000կմ։ Այնուհետև Երկաթգծի երկարությունը փոքր-ինչ կրճատվեց՝1996 թվականին հասնելով 33370կմ։ Գործում էին նաև մասնավոր գծեր, որոնք գլխավորապես պատկանում էին երկաթի հանքեր ունեցող ընկերություններին։ Պետական երկաթգծերի համակարգը, որը երկար ժամանակ կառավարվում էր տարբեր նահանգների կողմից,1991 թ վերաենթարկվեց Ազգային երկաթուղային կորպորացիային։
Ավտոմոբիլային ճանապարհները կենսական նշանակություն ունեն ուղևորների և բեռների փոխադրման համար։1997 թ ճանապարհային ցանցի ընդհանուր երկարությունը կազմել է 803000կմ, սակայն այն հավասարաչափ չէ տեղաբաշխված։ Ճանապարհների բավարար քանակությամբ ապահովված են երկրի միայն արևելյան, հարավարևելյան և հարավարևմտյան շրջանները։ Ճանապարհների միայն 40% է ծածկված պինդ ծածկույթով՝ ասֆալտով կամ բետոնով։ Շատ ճանապարհներ ուղղակի տոփված են կամ քիչ են տարբերվում արահետներից, մյուսներն էլ ծածկված են մանրախճով կամ փխրուն քարե ծածկույթով։ Գյուղական և առանձին վայրերում խոնավ եղանակներին ճանապարհային հաղորդակցությունը երբեմն ընդհատվում է շաբաթներով։ Ներկայումս գործում է մայրցամաքը գոտևորող ամուր ծածկույթով օղակաձև ճանապարհը ևԴարվին-Ադելաիդա ենթամիջօրեանական ճանապարհը։ Ավստրալիայում կա ավտոմոբիլային ճանապարհների ազգային համակարգ, որը ֆինանսավորվում է դաշնային կառավարության կողմից։ Այն ընդգրկում է անվճար օգտագործման ավելի քան 1000կմ ճանապարհ, իսկ1990-ական թվականներին մասնավոր կապալառուների կողմից սկսվեց վճարովի ճանապարհների շինարարությունը (հատկապեսՄելբուռնում)։
Սիդնեյի Քինգսֆորդ-Սմիթ օդանավակայանը
Օդային տրանսպորտի զարգացումը Ավստրալիայում օգնեց արտաքին աշխարհի հետ և երկրի ներսում հաղորդակցման կարգավորմանը։ Երկրի ներսում ուղևորափոխադրումները հիմնականում ապահովում է «Կյոնտաս» և «Անսետ» ավիաընկերությունները։ Տասնամյակների ընթացքում դաշնային կառավարության կողմից իրականացվում էր 2 ավիաընկերությունների գործման սկզբունքը, որոնցից «Անսետ»-ը մասնավոր էր, իսկ մյուսը՝ «Տրանսօսթրելիեն էյրլայնզ»-ը կամ «Օսթրելիեն էյրլայնզ»-ը՝ պետական։ Միջազգային փոխադրումներով զբաղվում էր նաև պետական «Կյոնտաս» ընկերությունը։1990-ական թվականներին «Կյոնտաս» և «Օսթրելիեն էյրլայնզ» ընկերությունները միաձուլվեցին, «Կյոնտաս»-ը սեփականաշնորհվեց և այժմ իրականացնում է ինչպես ներքին, այնպես էլ միջազգային չվերթներ։ «Անսետ»-ը նույնպես սկսեց իրականացնել միջազգային չվերթներ։
Ավստրալիայում հաշվվում է 428 լիցենզավորված տեղ ինքնաթիռների ընդունման և մեկնման համար՝ սկսած մեծ միջազգային օդանավակայաններից մինչև թռիչքների և վայրէջքների համար նախատեսված հարթակներ, որոնք սպասարկում են ոչխարաբուծական ֆերմաներին։ Օդային տրանսպորտի շնորհիվ երկրի նույնիսկ փոքրաթիվ բնակչություն ունեցող շրջաններ հնարավոր է առաքել փոստ, թարմ մրգեր և բանջարեղեն, ինչպես նաև գործում է արագ շտապօգնություն։ Ինքնաթիռներն օգտագործվում են նաև սերմերի ցանման, պարարտանյութերով արոտավայրերի հարստացման և բազմազան բեռնափոխադրումների համար։
Ավստրալիայի քաղաքները` ըստ բնակչության (2021)Ավստրալիացիների գրեթե երեք քառորդը բնակվում է ափամերձ տարածքների քաղաքներում: Ծովափը Ավստրալիայի անբաժան մասն է[170]:
Գրեթե երկու դարերի ընթացքում Ավստրալիա եկվորների մեծամասնությունը, եկել էբրիտանական կղզիներից։ Դրա արդյունքում Ավստրալիայի բնակչության հիմնական մասը ունեն Մեծ Բրիտանական կամԻռլանդական արմատներ և էթնիկ ծագում։ 2011 թվականի Ավստրալիական մարդահամարի ժամանակ, առավել հաճախ նշված ծագում էր հիշատակվելանգլիականը (36,1 %), որին հաջորդում էինավստրալիական (35,4 %)[171],իռլանդական (10,4 %),շոտլանդական (8,9 %),իտալական (4,6 %),գերմանական (4,5 %),չինական (4,3 %),հնդկական (2,0 %),հունական (1,9 %), ևհոլանդական (1,7 %)[172] ծագումով բնակիչները։ Ասիայից ներգաղթած ավստրալիացիները կազմում են բնակչության 12%-ը[173]։
Ավստրալիայի բնակչությունը քառապատկվել էԱռաջին համաշխարհային պատերազմից հետո[174]։ Այնուամենայնիվ, նրաբնակչության խտությունը, 2,8 բնակիչ մեկ քառակուսի կիլոմետրի վրա, մնում է ամենացածրներից մեկը ամբողջ աշխարհում[175]։ Բնակչության աճի մեծ մասը գալիս էներգաղթից։Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, և մինչև 2000 թվականը, գրեթե 5,9 միլիոնը բնակչության ընդհանուր թվաքանակից նոր են բնակություն հաստատել երկրում որպես ներգաղթածներ, ինչը նշանակում է, որ գրեթե երկուսը յուրաքանչյուր յոթ ավստրալիացիներից ծնվել են մեկ այլ երկրում[176]։ Ներգաղթածների մեծ մասը հմուտ մասնագետներ են[177], բայց ներգաղթի քվոտաները ներառում են նաև ընտանիքի անդամների ևփախստականների կատեգորիաներ[177]։ Ավստրալիայի բնակչության այսօրվա կանխատեսումներով նախատեսվում է, որ այն կհասնի մոտ 42 միլիոնի 2050 թվականին[178]։
Ավստրալիայի բնակչության մոտ 90%-ըեվրոպական ծագում ունի, և մնացած մասի մեծամասնությունը ունեն Ասիական ծագում, փոքր քանակովբնիկ ավստրալիացիների ֆոնին։Սպիտակ Ավստրալիա քաղաքականության 1973 թվականին դադարեցումից հետո, իրագործվել են բազմաթիվ կառավարական նախաձեռնություններ, ռասայական ներդաշնակություն վրա հիմնվածբազմամշակութայնության քաղաքականություն խրախուսման և խթանման համար[181]։ 2005-06, թվականներին ավելի քան 131 000 մարդ է ներգաղթել Ավստրալիա, հիմնականումԱսիայից ևՕվկիանիայից[182]։ Ներգաղթի թիրախային թիվը 2012-13 թվականների համար 190 000 է[183], համեմատության համար 1998-99 թվականներին այդ թիվը 67 900 էր[184]։
Մայրացամաքի բնիկ բնակիչները ևՏոռեսի նեղուցի կղզիների բնակիչները ըստ 2011 թվականի մարդահամարի 548 370-ն էին (2,5 % ընդհանուր բնակչության մեջ)[185], ինչը զգալի աճ է 1976 թվականի 115 953 ցուցանիշի համեմատ[186]։ Այս աճը մասամբ պայմանավորված է նաև այն փաստով, որ նախկինում, բնիկներից շատերը անտեսվում էին մարդահամարի ժամանակ և չէին հաշվառվում, կամ նրանց բնիկ լինելը չէր արձանագրվում ձևերում։Բնիկ ավստրալիացիների շրջանում ավելի բարձր են, ազատազրկման և գործազրկության տոկոսային ցուցանիշները[187], ցածր է կրթության մակարդակը, ինչպես նաև կյանքի տևողությունը տղամարդկանց և կանանց համար, 11-17 տարով ցածր է քան ոչ բնիկ ավստրալիացիներինը[188][189][190]։ Որոշ հեռավոր տեղաբնակների համայնքներ, նկարագրվում են որպես«չհաջողված կառավարում» ունեցող համայնքներ[191][192][193][194][195]։
Ինչպես և շատ այլ զարգացած երկրներում, Ավստրալիայում ևս ժողովրդագրությունը շեղվում է դեպի ավելի ծեր բնակչությունը, ավելի ու ավելի են կենսաթոշակի անցած մարդիկ և քիչ են աշխատունակ տարիքի մարդիկ։ 2004 թվականին բնակչության միջին տարիքը 38,8 տարի էր[196]։ Մեծ թվով ավստրալիացիները (759 849 - 2002-03 ժամանակահատվածի համար[197], 1 միլիոն կամ ընդհանուր բնակչության 5%-ը 2005 թվականին[198]), ապրում են իրենց մայրենի երկրից դուրս։
Չնայած Ավստրալիա չունի պաշտոնական լեզու,անգլերենըde facto արմատավորված որպես ազգային լեզու[200]։ Ավստրալիայի անգլերենը լեզվի առանձին միավոր է, ունի յուրօրինակ առոգանություն և բառապաշար։ Ընդհանուր ավստրալերենը ծառայում է որպես ստանդարտ բարբառ։ Ընթերցումը նման է բրիտանական անգլերենին, մի շարք բացառություններով[201]. Համաձայն 2011 թվականի մարդահամարի տվյալների, տանը միայն անգլերեն են խոսում բնակչության մոտ 81%-ը։ Հաջորդ առավել տարածված լեզուներն ենչինարենը (1,7 %),իտալերենը (1,5 %),արաբերենը (1,4 %),կանտոներենը (1,3 %),հունարենը (1,3 %), ևվիետնամերենը (1,2 %)[180]։ Առաջին և երկրորդ սերնդի ներգաղթյալների զգալի մասը խոսում են երկու լեզվով։ 2010-2011 թվականներին կատարվածԱվստրալիական վաղ զարգացման ինդեքսի ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ անգլերենից հետո ամենատարածված լեզուն, որով խոսում են երեխաները արաբերենն է, որին հաջորդում են վիետնամերենը, հունարենը, չինարենը և հնդկերենը[202][203]։Կարծիք կա, որ մինչև առաջին եվրոպական այցելությունը գոյություն են ունեցել 200-ից 300 Ավստրալիայի տեղաբնակների լեզուներ, որոնցից միայն 70-ն են մնացել մինչև օրս։ Դրանցից շատերը բացառապես օբտագործվում են տարեցների կողմից, միայն 18 բնիկների լեզուներն են դեռևս օգտագործվում բոլոր տարիքային խմբերի կողմից[204]։ 2006 թվականի մարդահամարի ժամանակ, 52 000 բնիկ ավստրալիացիներ, ներկայացնելով բնիկ բնակչության 12 տոկոսը, նշել են, որ իրենք տանը խոսում են իրենց մայրենի լեզվով[205]։ Ավստրալիայում գոյություն ունիժեստերի լեզու, որը հայտնի է որպեսԱուսլան, որը հանդիսանում է շուրջ 5 500 խուլ մարդկանց հիմնական լեզուն[206]։
Վ. Ռ. Թոմաս, Հարավային Ավստրալիայի Կորոբորիները, 1864, Հարավային Ավստրալիայի պատկերասրահ: Բնիկ ավստրալիացիները պաշտամունքը կոչվում էրԵրազների ժամանակ:
Ավստրալիա չունի պետական կրոն, ևԱվստրալիայի սահմանադրության 116 բաժինը արգելում էդաշնային կառավարությանը ընդունել որևէ օրենք, որը կսահմանի որևէ կրոն, կպարտադի որևէ կրոնական գործունեությունը կամ կարգելափակի ինչ որ մեկի կրոնական պաշտամունքին[207]։ 2011 թվականի մարդահամարի արդյունքներով, ավստրալիացիների 61,1 տոկոսը նշել են, որ իրենք քրիստոնյա են, այդ թվում՝ 25,3%-ը պատկանում են Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցուն և 17,1%-ը Անգլիկական եկեղեցուն։ Բնակչության շուրջ 22 տոկոսը նշել է՝ «ոչ մի կրոն» (որը ներառում է՝հումանիզմը,աթեիզմըագնոստիցիզմը ևռացիոնալիզմը)։ Ամենամեծ ոչ քրիստոնեական կրոնը Ավստրալիայումբուդդիզմն է (2,5 %), որին հաջորդում ենիսլամը (2,2 %),հինդուիզմը (1,3 %) ևհուդաիզմը (0,5 %)։ Ընդհանուր առմամբ, ավստրալիացիների 7,2 տոկոսը նշել են, որ իրենք ոչ-քրիստոնեական կրոնների հետևորդներ են[180]։ 2001 թվականի մարդահամարը ցույց էր տվել որ Ավստրալիայում կան մոտ 9 000վիկաներ և 10 623նեո-հեթանոսներ[208]։
Նախքան եվրոպացիների գալը Ավստրալիա, տարբեր պաշտամունքներ էին ընդունված Ավստրալիայի բնիկ ցեղերի մոտ հազարամյակների ընթացքում։ Մայրցամաքայինբնիկ ավստրալիացիների մոտ գոյություն է ունեցել կրոն, որը հայտնի է որպեսԵրազների ժամանակ, և այն մեծ ազդեցություն է ունեցել երկրային կյանքի վրա։ Այս պաշտամունքի պատմությունների ամբողջությունը ձևավորում էին Ավստրալիայի բնիկների օրենքներն ու սովորությունները։Բնիկների արվեստը, պատմությունը և պարերը շարունակում են այս հոգևոր ավանդույթները։Տոռեսի նեղուցի կղզիների բնակիչների մոտ կրոնը և ավանդույթները արտացոլում են նրանց Մալանեզիկան արմատները և կախվածությունը ծովից։ 1996 թվականին անցկացված Ավստրալիայի մարդահամարի արդյունքներով, այնտեղ ապրում էին ավելի քան 7 000 ավանդական բնիկ կրոնների հետևորդներ[209]։
Սուրբ Մարիի Տաճար, Սիդնեյում։ Ավստրալիացիների մոտ մեկ քառորդը կաթոլիկներ են:
Բրիտանական նավերիառաջին նավատորմի ժամանումից սկսած, 1788 թվականից, քրիստոնեություն աճելով դարձել է հիմնական կրոն։ Հետևաբար, քրիստոնեականՍուրբ Ծննդյան ևԶատիկի տոները համընդհանուր տոներ են, ավստրալիական քաղաքների երկինքները նշագծված են եկեղեցիների և տաճարների գմբեթներով, և քրիստոնեական եկեղեցիները ունեցել են իրենց ուրույն միավորող դերը Ավստրալիայում կրթության զարգացման, ինչպես նաև առողջապահության և հանրային ծառայությունների հաստատման գործում։Կաթոլիկ կրթական համակարգը գործում է որպես խոշորագույն ոչ կառավարական կրթության համակարգ, ներառելով իր մեջ միջնակարգ կրթության համակարգի մոտ 21 տոկոսը, 2000-ականների ավարտին մոտ։ Նմանապես և,Կաթոլիկ Առողջություն Ավստրալիան հանդիսանում է խոշորագույն ոչ-կառավարական ծառայություն մատուցողը։ Քրիստոնեական սոցիալական կազմակերպությունները նույնպես կարևոր դեր ունեն Ավստրալիայի հասարակական կյանքում, այնպիսի կազմակերպություններ, ինչպիսիք են՝Փրկության բանակը (անգլ.՝Salvation Army),Սուրբ Վինսենտ գը Պոլ Միությունը (անգլ.՝St Vincent de Paul Society) ևԱնգլիքեր (անգլ.՝Anglicare) լայն տարածում ունեն։
Ավստրալիայի հայտնի կրոնական գործիչներ են՝ Սուրբ Մերի ՄակԿիլոպը, ով դարձավ առաջին ավստրալիացին ովսուրբ է ճանաչվելՀռոմի կաթոլիկ եկեղեցու կողմից 2010 թվականին և պաստոր սեր Դուգլաս Նիկոլսը, ով ինչպեսՄարտին Լյութեր ՔինգըՄիացյալ Նահանգներում, գլխավորել է ռասայական անհավասարության դեմ շարժում Ավստրալիայում, ինչպես նաև առաջին տեղացի ավստրալիացին էր, որ նշանակվեց նահանգապետի պաշտոնին։
Ավստրալիայի պատմության ընթացքումԱնգլիկական եկեղեցին (այժմ հայտնի է որպեսԱվստրալիայի Անգլիկական եկեղեցի) եղել է ամենամեծ կրոնական համայնքը, սակայն բազմամշակութային ներգաղթի պատճառով նրա ազդեցությունը նվազել է, դրա փոխարենՀռոմի կաթոլիկ եկեղեցին մեծացրել է իր ազդեցությունը հետպատերազմյան Ավստրալիայում։ Նմանապես, իսլամը, բուդդիզմը, հինդուիզմը և հուդաիզմը նույնպես տարածվել են հետպատերազմյան տասնամյակների ընթացքում[210]։ Շաբաթական ներկայությունը եկեղեցական ծառայությունների ժամանակ 2001 թվականին գնահատվում էր մոտ 1,5 միլիոն մարդ[211] (ամբողջ բնակչության մոտ 7,8 տոկոսը)[212]։
Մասնավոր, ոչ առևտրային գերմանական հետազոտողների խումբի (Բերտելսման հիմնադրամ) կողմից կատարված հետազոտությունը նշում է. «Ավստրալիան մեկն է ամենաքիչ կրոնականացված երկրներից արևմտյան աշխարհում, այն զբաղեցնում է 17-րդ տեղը 21 հետազոտված երկրների մեջ»։ Ինչպես նաև. «չորս հարցմանը մասնակցած ավստրալիացիներից գրեթե երեքը ասում են, որ նրանք կամ ընդհանրապես կրոնականացված չեն կամ, որ կրոնը իրենց կյանքում կենտրոնական տեղ չի զբաղեցնում»[213]։ Քրիստոնեական հետազոտությունների ասոցիացիայի կողմից 2009 թվականին 1718 ավստրալիացիների միջև անցկացրած հարցումը ցույց տվեց, որ կրոնական ծառայությունների հաճախողների թիվը Ավստրալիայում նվազել է 1993 թվականին գրանցված 23%-ից մինչև 16%, իսկ 15-29 տարեկան հարցվողների 60%-ը 1993 թվականին նույնացնում էին իրենց քրիստոնեական դավանանքի հետ, սակայն 2009 թվականին այդ թիվը իջել է մինչև 33%[214]։
Դպրոցի հաճախումը պարտադիր է ողջ Ավստրալիայի տարածքում։ Կրթության ապահովումը առանձին նահանգների և տարածքների պարտականությունն է[215], և կանոնները տարբեր են երկրի տարբեր մասերում, սակայն որպես ընդհանուր կանոն երեխաները պետք է հաճախեն դպրոց 5 տարեկանից սկսած մինչև 16 տարեկանը[216][217]։ Առնվազն մի քանի նահանգներում (օր.՝Արևմտյան Ավստրալիա)[218] 16-17 տարեկան երեխաների պարտավոր են հաճախել կամ դպրոց, կամ մասնակցել մասնագիտական վերապատրաստման։ Ավստրալիայի մեծահասակների գրագիտության մակարդակը գնահատվում է մոտ 99%։ Միջազգային ուսանողական գնահատման ծրագրերով Ավստրալիան պարբերաբար գտնվում է առաջատար հնգյակում երեսուն խոշոր զարգացած երկրների միջև։Ավստրալիայի Կաթոլիկ կրթությունը խոշորագույն ոչ կառավարական կրթական կազմակերպությունն է։
Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպությունը (ՏՀԶԿ) գնահատել է Ավստրալիան, որպես բուհեր հաճախելու գնով ամենաթանկ երկրներից մեկը[220]։ Ավստրալիայում կա նաև պետական մասնագիտական վերապատրաստման համակարգ, որը կոչվում էՏեխնիկական և հետագա կրթություն (անգլ.՝Technical and further education, TAFE), ինչպես նաև բազմաթիվ վերապատրաստման հնարավորություններ այլ մասնագիտական ուղղությունների համար[221]։ 25-64 տարեկան ավստրալիացիների շուրջ 58 տոկոսը ունեն մասնագիտական կամ բարձրագույն կրթություն[188]։ Բարձրագույն կրթական հաստատությունների շրջանավարտների ցուցանիշը, ինչպես նաև արտասահմանյան և տեղական ուսանողների թվի հարաբերությունը առավելագույնն են ՏՀԶԿ երկրների միջև[222]։
Ավստրալիան կյանքի միջին տևողությամբ չորրորդն է աշխարհումԻսլանդիայից,Ճապոնիայից ևՀոնգ Կոնգից հետո[223]։ 2010 թվականին Ավստրալիայում կյանքի միջին տևողությունը տղամարդկանց համար 79,5 տարի էր և կանանց համար 84,0 տարի[224]։ Ավստրալիա ունի աշխարհ մաշկի քաղցկեղով տառապողնների ամենաբարձր հարաբերական քանակը[225], մինչդեռ ծխախոտի ծխելը մահվան և հիվանդությունների առաջացման ամենահաճախ արձանագրված պատճառն է, այն պատճառ է դառնում ընդհանուր մահացության և հիվանդությունների մոտ 7,8 տոկոսի դեպքում։ Երկրորդ պատճառն էհիպերտոնիան՝ 7,6 տոկոս, իսկ երրորդը գիրությունը՝ 7,5 տոկոս[226][227]։ Ավստրալիան 35-րդն է աշխարհում[228] և մոտ է գտնվում այլ զարգացած երկրների ցուցանիշներին գեր մարդկանց համամասնությամբ մեծահասակների շրջանում[229]։
Առողջապահության ասպարեզի ընդհանուր ծախսերը (այդ թվում նաև մասնավոր հատվածի ծախսերը) կազմում է ՀՆԱ-ի մոտ 9,8 %-ը[230]։ Ավստրալիան ներդրեց համընդհանուր առողջապահության համակարգը 1975 թվականին[231]։ Այն անվանվում էՄեդիքեր (անգլ.՝Medicare), այն այժմ անվանապես ֆինանսավորվում է եկամտահարկի հավելավճարից, որը հայտնի է որպեսՄեդիքերի գանձում, այժմ սահմանված է 1,5%[232]։ Պետությունն է ղեկավարում հիվանդանոցները և կից ամբուլատոր ծառայությունները, մինչդեռ Միությունը ֆինանսավորում էԴեղագործական օգուտների սխեման (սուբսիդավորում են դեղորայքի ծախսերը) և ընդհանուր բժշկական պրակտիկան[231]։
Ավստրալիայում թոքերի քրոնիկ օբստրուկտիվ հիվանդության տարածվածությունը 45 և բարձր տարիքի մարդկանց շրջանում՝ ըստ սեռի և տարիքի, 2017–2018
Հայերն Ավստրալիա են եկել տակավին XIX դարի կեսերինԿոստանդնուպոլսից,Հնդկաստանից ևՀարավարևելյան Ասիայի երկրներից։ Բայց որպես համայնք՝ ավստրալահայերը կազմակերպվել են հիմնականում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, երբ այստեղ եկան հայ գաղթականների նոր խմբեր Միջին ուՄերձավոր Արևելքի երկրներից։ Ներկայումս Ավստրալիայում բնակվում է 60.000 հայ՝ հիմնականումՍիդնեյում,Մելբուռնում,Բրիզբենում,Կանբեռայում,Պերթում։ Կան պետական ծառայողներ, արհեստավորներ, բժիշկներ, փաստաբաններ։Սիդնեյում ևՄելբուռնում գործում են հայ առաքելական, կաթոլիկ և ավետարանական եկեղեցիներ, երեք ամենօրյա և վեց մեկօրյա վարժարաններ։ Առաջին հայկական եկեղեցին՝Սիդնեյի Սուրբ Հարությունը, օծվել է 1957 թ-ին։
Ավստրալիական ճարտարապետությունը ներառում է ավստրալիական միության, նրա բնիկ ժողովրդի և գաղութային հասարակության ճարտարապետությունները։ Գաղութային ժամանակաշրջանի ճարտարապետական ոճը գտնվում էր բրիտանական մշակույթի ազդեցության տակ։ Այսպես, թե այնպես, Ավստրալիայի ունիկալ կլիմային հարմար շինություններ կառուցելու համար և XX դարի նոր ազդեցությունները բերեցին նրան, որ զարգացավբազմամշակույթային ճարտարապետությունը։ Ավստրալիայի ճարտարապետության վրա մեծ ազդեցություն ունեցավ նաև ամերիկյան քաղաքային դիզայնը։
Հայտնի ավստրալիական ճարտարապետական ոճերից է «քվինսլանդերը» (անգլ.՝Queenslander), որն իրենից ներկայացնում է փայտից կառուցված սեփական տներ։ Նման ոճի շինություններն ապահովում են լավ օդափոխանակություն և պաշտպանված են տերմիտներից։ Մյուս հայտնի ճարտարապետական ոճը «ֆեդերացիան» (անգլ.՝Federation architecture) է, որը մեծ հասարակայնություն է վայելել1890 -1920 թթ.: Ավստրալիական շինություններիցUNESCO-ն որպեսհամաշխարհային ժառանգություն ճանաչել էՍիդնեյի օպերայի թատրոնը ևԹագավորական ցուցահանդեսի կենտրոնը։
Թատրոնը հանդիսանում է ավստրալիական մշակույթի գլխավոր բաղկացուցիչը։ Թատրոնն ի հայտ է եկել այստեղ առաջին նորաբնակների հետ և զարգացել է տեղական և անգլիական մշակույթների միաձուլման շնորհիվ՝ ընդգրկելով բրիտանական և իռլանդական թատրոնների լավագույն ավանդույթները։ Ավստրալիացի դրամատուրգներն ու թատերական բեմանկարիչները ունեն իրենց յուրահատուկ տեղը համաշխարհային մշակույթի մեջ։ Ավստրալիայում են գտնվում ողջ աշխարհում հայտնի թատերական հետևյալ կենտրոնները՝Սիդնեյի օպերային թատրոնը և Դրամատիկական արվեստի ազգային ինստիտուտը։ Ավստրալիական թատերական բեմի վառ ներկայացուցիչներից են Ռոբերտ Հելփմանը, Ջոան Սազերլենդը, Բարի Համֆրիսը, Դևիդ Վիլյամսոնը, Քեյթ Բլանշետը, Ջեֆրի Ռաշը և Ջուդի Դևիսը։ Ավստրալիական թատրոնի վրա անգնահատելի ազդեցություն է թողելկորոբորին՝ ավստրալիացի տեղաբնակների ծիսական պարը[233]։
Առաջին բեմադրված պիեսը եղել էՋորջ Ֆարկարի «Զորակոչիկների հավաքագրումը», որը խաղացել են մի խումբ դատապարտյալներ1789 թվականին։19-րդ դարում պահպանվում էր ստանդարտ անգլիական խաղացանկը, որտեղ գերակշռում էինմելոդրամաները։1833 թԲարնետ Լևինը բացեցՍիդնեյի թագավորական թատրոնը, որը բեմադրում էր երաժշտական և դրամատիկական ներկայացումներ։ Ջորջ Կոպինը, Ալֆրեդ Դամփիրը, Ջորջ Ռիգնոլդը և ամերիկացի Ջ․ Ուիլյամսոնը դարձան հայտնի թատերական իմպրեսարիոներ։ Նրանք երբեմն բեմադրում էին պիեսներ տեղական թեմաներով, սակայն սովորաբար նախընտրում էինՇեքսպիրի և այլ արտասահմանյան դրամատուրգների ստեղծագործությունները։ Ներկայումս նահանգների կենտրոններում գործում են թատերական ընկերություններ, ինչպես նաև ոչ մեծ թատերախմբեր, ինչպիսին են Ավստրալիական շեքսպիրյան ընկերությունը և Մելբուռնի «Լա Մամա» թատրոնը։
Վաղ ավստրալիական պոեզիան գտնվում էր XVIII դարի ամերիկյաբ պոեզիայի ազդեցության տակ։ Դրա պատճառով էլ Ավստրալիայի առաջին պոետները՝ Բարոն Ֆիլդը (1786–1846), Չարլզ Վենվորտը (1790–1872) և Չարլզ Հարփերը (1813–1868), չնայած իրենց տեխնիկական հմտությանը, Ավստրալիան տեսնում էին լոկ անգլիական տեսանկյունից։ Առաջին ավստրալիացի նշանակալից պոետներից են Հենրի Քենդոլը (1839–1882) ևԱդամ Լինդսեյ Գորդոնը (1833–1870)։ 1890-ականների հայտնի պոետ էԷնդրյու Բանջո Փաթերսոնը, որը ստեղծել է «Պարող Մաթիլդան» աշխարհահռչակ բալլադի վերջնական տարբերակը։ Վերջին տարիների հայտնի պոետ էԼես Մարին, որն արժանացել է բազմաթիվ գրական մրցանակների։ Նրա նշանակալից աշխատանքներից է «Բաթրակցյան պոեմները» (1996)։
Մինչև 1880 թ.-ը տպագրվել է մոտ 300 վեպ։ Այդ վեպերը հիմնականում նախատեսված էին ճանապարհային երթևեկության ժամանակ ընթերցելու համար և հիմնականում նրանց մեջ ներկայացվում էր հանցագործների կենսագրությունը։ Բայց մինչ 1900 թ.-ը ավստրալիական գրականությունն ընդամենը երեք հատկանշական վեպ ունի՝ Մարկուս Կլարկի «Ցմահ բանտարկյալը» (1874), Ռոլֆ Բոլֆուրդի «Զինված կողոպուտը» և Թոմ Կոլինզի «Այսպիսին է կյանքը» վեպերը։ XX դարի մյուս նշանավոր վիպասաններից են «Ռիչարդ Մեհոնիի հաջողությունները» (1917–1929) վեպի հեղինակՀենրի Հենդել Ռիչարդսոնը, «Կունրադու» (1929) վեպի հեղինակՔեթրին Սյուզան Փրիչարդը և «Երջանիկ հովիտը» վեպի հեղինակՓաթրիկ Ուայթը։ Վերջին տարիներին հայտնի հեղինակներից էԹոմաս Կենիլին, որի «Շինդլերի տապանը» վեպի հիման վրա նկարահանվել էՍթիվեն Սփիլբերգի«Շինդլերի ցուցակը» ֆիլմը[237]։
Ավստրալիական երաժշտությունն առաջացել է 2 լիովին տարբեր երաժշտական մշակույթների փոխազդեցության արդյունքում՝ մայրցամաքի բնիկ բնակիչների և18-րդ դարի վերջերում Ավստրալիա եկած գաղութաբնակների (հիմնականումանգլիացիների) մշակույթներից, ովքեր իրենց հետ բերեցին եվրոպական ժողովրդական և պրոֆեսիոնալ երաժշտական մշակույթ։ Այս ամենի հիման վրա էլ ձևավորվեց ավստրալիական երաժշտությունը, որն իր զարգացման ընթացքում ձեռք բերեց տեղական յուրահատկություններ։ Ավելի տարածված է երգարվեստը։Երգերը սովորաբար ուղեկցվում են կենցաղային և ծիսականպարերով՝կորոբորիով, որը կատարում են տարբեր տոնախմբություններին։ Ավստրալիական երգերի մեղեդիներին հատուկ է ավանդական ռիթմը, որը մշակվում է պարերով ուղեկցվող երգերի կատարման ժամանակ ռիթմի հնչեցման ընթացքում։ Որսորդական ծիսական պարերի որոշ մեղեդիների ռիթմը իր տեսակի մեջկենգուրուի ցատկերի, ինչպես նաև այլ կենդանիների շարժումների նմանակում է հիշեցնում։
Առաջին երաժշտական քոլեջը (հետագայում կոնսերվատորիա) հիմնվել է1883 թվականինԱդելաիդայում։1900-ական թվականներինՄելբուռնի երաժշտական դպրոցը վերակազմավորվեց կոնսերվատորիայի (հետագայում կոչվեց Ն․ Մելբայի անվան)։1914 թվականինՍիդնեյում ստեղծվեց կոնսերվատորիա,1925 թ՝ օպերային դպրոց, Մելբուռնի, Ադելաիդայի ևՔվինսլենդի համալսարաններում գործում են նաև երաժշտական ֆակուլտետներ։
20-րդ դարի առավել հայտնի երաժշտական գործիչներից ենկոմպոզիտոր, մանկավարժ և պոետ Լ․ Լավատերը, կոմպոզիտոր ևդաշնակահարՓերսի Գրեյնջերը, կոմպոզիտոր Ա․ Բենջամինը և Ա․ Հիլը։ Վերջինս ծագումով նորզելանդացի է և իրօպերաներում ուկանտատներում օգտագործել էՆոր Զելանդիայի բնիկների մաորի երաժշտական ֆոլկլորը։ Նա եղել է Սիդնեյի կոնսերվատորիայի հիմնադիրներից մեկը։
Ժամանակակից կատարողների շարքում են դիրիժորներ Ջ․ Ուիլյամսոնը, Բ․ Հեյնցեն, դաշնակահար Է․ Հատչեսոնը, ջութակահարուհի Բ․ Կիմբերը, երգչուհի Ջ․ Սատերլենդը, բնիկ երգիչ Հ․ Բլեյրը։
Կոմպոզիտորները միավորվել են ավստրալիացի կոմպոզիտորների գիլդիայի մեջ (հիմնադրվել է1935 թ), գործում է Երաժշտական միությունների ազգային խորհուրդը (1932 թվականից), Արվեստների ավստրալիական խորհուրդը (1944 թ․-ից), "Musica viva" կամերային երաժշտության միությունը (1946 թ․-ից, Սիդնեյ)։
1960 թվականից Ադելաիդայում տարին 2 անգամ անց է կացվում արվեստների փառատոն։
Պավլովան ավստրալիական խոհանոց է մուտք գործել 20-րդ դարում
Ավստրալիական խոհանոցի զարգացման վրա մեծապես ազդել է բրիտանական խոհանոցը, որը մուտք է գործել այս մայրցամաք առաջին նորաբնակների միջոցով։19-20-րդ դարերում ներգաղթյալների նոր ալիքի շնորհիվ խոհանոցը հարստացավ ասիական և միջերկրածովային խոհանոցների ավանդույթներով։
Ներկայումս գլոմաբալիզացման ազդեցության ներքո ավստրալիական խոհանոցը դարձել է ավելի միջազգային։ Կան ռեստորաններ, որտեղ մատուցվում են համաշխարհային խոհանոցի ուտեստներ, ինչպես նաև ավանդական բաղդրատոմսերով պատրաստած ուտեստներ, որոնք հարմարեցված են ժամանակակից խոհանոցին։ Բրիտանական ուտեստները նույնպես բավականին տարածված են, հատկապես արագ սնունդը՝ձուկը, չիպսը։
Ավանդական ավստրալիական խոհանոցը վերածնվել է բազմաթիվ բնական համեմունքների շնորհիվ, որոնք պատրաստվում են այս մայրցամաքին հատուկ բույսերից։ Հենց այս բաղադրիչներն են դարձել նոր խոհանոցի հիմնական տարրերը։ Ազգային մսամթերքներից ենկենգուրուի,պարկամկան,էմուի ևկոկորդիլոսի միսը։ Ուտելիքի մեջ օգտագործում են նաև էկզոտիկ կենդանիների միս և միջատների թրթուրներ։ Ծովափին մոտ տարածաշրջաններում տարածված են ձուկը և ծովամթերքները։
Չնայած փոքրաթիվ բնակչությանը՝ Ավստրալիան տվել է միջազգային մակարդակի բազմաթիվ ականավոր մարզիկների։ Պետությունը1894 թվականից մասնակցում է բոլոր ժամանակակից օլիմպիադաներին և ստացել է 289 մեդալ՝ ներառյալ 87 ոսկե, 84 արծաթե և 118 բրոնզե։ Սակայն ավստրալիացիները միայն մեկ անգամ են հաղթելՁմեռային Օլիմպիական խաղերում։2000 թվականիԱմառային օլիմպիական խաղերն անցկացվել ենՍիդնեյում։
Բասկետբոլը հայտնի է դարձել վերջին տասնամյակում՝ հեռուստատեսությամբ ամերիկյան բասկետբոլի լիգայի ցուցադրության շնորհիվ։ Սկզբում եվրոպականֆուտբոլն Ավստրալիայում ուշադրություն էր գրավում որպես սպորտաձև, որը մայրցամաք էին բերելՄեծ Բրիտանիայից և այլ եվրոպական երկրներից, իսկ այժմ այն ամենալայն տարածումն ունի։
Տարածված է նաևձիասպորտը, իսկ ամեն նոյեմբեր ամսին անց է կացվում Մելբուռնի գավաթի առաջնությունը, որը մրցանակ է շնորհում 3.2կմ մրցատարածքը հաղթահարած մարզիկին։
Քանի որ, Ավստրալիայի երկու խոշոր քաղաքները՝Սիդնեյն ուՄելբուռնը համաձայնության չեկան, թե որ մեկն է մայրաքաղաք դառնալու, որոշվեց մայրաքաղաք դարձնելԿանբերրան։ Այն հատուկ կառուցվել է այդ նպատակով,1824 թվականից գոյություն ունեցող «Կանբերի» բնակավայրի տեղում։ Մայրաքաղաքը գտնվում է երկու խոշոր քաղաքների համարյա մեջտեղում։
Տեղական ինքնակառավարումը աչքի է ընկնում որոշակի ապակենտրոնացումով՝ տարբեր նահանգներ ունեն վարորդական իրավունք ստանալու տարբեր կանոններ և վարորդական իրավունքներ։ Տարբեր նահանգներում պետական տոները տարբեր են, բայց քանակով նույնը՝ աշխատանքային օրենսդրությունը չխախտելու համար, տարբեր են ամառային ձմեռային ժամերի անցնելու օրերը։
Ավստրալիայում արտադրված շատ ապրանքների վրա գրված է «proudly Australian» / «proudly made in Australia» (հպարտությամբ արտադրված է Ավստրալիայում) ևպատկերանիշ կա՝կենգուրուի դեղին ուրվագիծը կանաչ եռանկյունու ֆոնի վրա։ Այս պատկերանիշի օգտագործման իրավունքը տալիս էAustralian Made, Australian Grown Campaign կազմակերպությունը։
Կենգուրուի միսը օգտագործվում է սննդում։ Այն կարող է փոխարինել տավարի մսին ցանկացած կերակրատեսակում։ Ավստրալիայում այն քիչ են օգտագործում, հիմնականում այն արտահանվում է այլ երկրներ, իսկ բուն երկրում օգտագործվում է որպես շան կեր[238]։
Ավստրալիական արժույթը՝ (ավստրալիական դոլար, AUD) աշխարհում առաջին պլաստիկե (ոչ թղթե) փողն է։
Ավանդական ներգաղթըՄեծ Բրիտանիայից այժմ էլ կա։ Բրիտանացի ներգաղթողներին Ավստրալիայում ոչ պաշտոնական անվանում են «պոմեր» (անգլ.՝pom)։ Ըստ ավանդության առաջին բրիտանացի աքսորական–կալանավորների համազգեստի մեջքին գրված էր «pohm» - «Ձերդ Մեծության բանտարկյալ» (անգլ.՝prisoner of His Majesty)[239]։
↑Էստենսեն, Միրիամ (2002).Մեթյու Ֆլինդերսի կյանքը. Ալլեն ընդ Անվին. էջ 354.ISBN1-74114-152-4.
↑Ֆլինդերս, Մեթյու (1814).Ճանապարհորդություն Terra Australis. Գ. ընդ Վ. Նիկոլ.
↑Բերնետ, Ջ. Ջ., ed. (1866–68). «Տերա Աուստրալիսի բուսաբանության մասին աշխարհագրական և համակարգված ընդհանուր տեղեկություններ».Ռոբերտ Բրաունի տարաբնույթ բուսաբանության մասին աշխատությունները. Vol. 2. էջեր 1–89.
↑Մեբերլի, Դևիդ (1985).Յուպիտեր բոտանիկուս. Ռոբերտ Բրաունը Բրիտանական թանգարանից. Բրիտանական թանգարան (Բնության պատմություն).ISBN3-7682-1408-7.
↑Peter Hiscock (2008).Archaeology of Ancient Australia. Routledge: London.ISBN 0-415-33811-5
↑John Mulvaney and Johan Kamminga (1999).Prehistory of Australia. Allen and Unwin, Sydney.ISBN 1 864489502
↑Ron Laidlaw «Aboriginal Society before European settlement» in Tim Gurry (ed)(1984)The European Occupation. Heinemann Educational Australia, Richmond. p.40.ISBN 0 85859 2509
↑Bowler, J.M. 1971. Pleistocene salinities and climatic change: Evidence from lakes and lunettes in southeastern Australia. In: Mulvaney, D.J. and Golson, J. (eds), Aboriginal Man and Environment in Australia. Canberra: Australian National University Press, pp. 47-65.
↑«The Indigenous Collection».The Ian Potter Centre: NGV Australia. National Gallery of Victoria. Արխիվացված էօրիգինալից 2010 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
↑«Environment.gov.au». Environment.gov.au. 2011 թ․ հուլիսի 8.Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 14-ին.
↑«Environment.gov.au». Environment.gov.au. 2011 թ․ հուլիսի 8.Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 14-ին.
↑«Indigenous art».Australian Culture and Recreation Portal. Australia Government.Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
↑Australia (2011 թ․ հուլիսի 1).«Australianmuseum.net.au». Australianmuseum.net.au.Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 14-ին.
↑Julia Clark (c.1992) «Aboriginal People of Tasmania», p.3 inAboriginal Australia, produced by Aboriginal and Torres Strait Islander Commission (ATSIC)ISBN 0-644-24277-9
↑McIntyre, K. G. (1977)The Secret Discovery of Australia, Portuguese ventures 200 years before Cook, Souvenir Press, MenindieISBN 028562303 6
↑29,029,1Robert J. King, «The Jagiellonian Globe, a Key to the Puzzle of Jave la Grande»,The Globe: Journal of theAustralian Map Circle, no.62, 2009, pp.1-50.
↑J.P.Sigmond and L.H.Zuiderbaan(1979)Dutch Discoveries of Australia.Rigby Ltd, Australia. p.19-30ISBN 0-7270-0800-5
↑*Serle, Percival (1949).«Tasman, Abel».Dictionary of Australian Biography. Sydney: Angus and Robertson. Արխիվացված էօրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 17-ին.
Edward Duyker (ed.) The Discovery of Tasmania: Journal Extracts from the Expeditions of Abel Janszoon Tasman and Marc-Joseph Marion Dufresne 1642 & 1772, St David’s Park Publishing/Tasmanian Government Printing Office, Hobart, 1992, pp. 106,ISBN 0-7246-2241-1.
↑Terra Australia Cognita, Edinburgh, 1766, Vol.I, pp.10, 20-23.
↑Andrew Cook, Introduction toAn account of the discoveries made in the South Pacifick Ocean / by Alexander Dalrymple ; first printed in 1767, reissued with a foreword by Kevin Fewster and an essay by Andrew Cook, Potts Point (NSW), Hordern House Rare Books for the Australian National Maritime Museum, 1996, pp.38-39.
↑Admiralty instructions cited in A.G.L.Shaw (1972)The Story of Australia. p.32 Faber and Faber, London.ISBN 0-571-04775-0
↑Briscoe, Gordon (2002).The Aboriginal Population Revisited: 70,000 years to the present. Smith, Len. Canberra, Australia: Aboriginal History Inc. էջ 12.ISBN9780958563765.
↑90,090,190,2[Australian Government Publishing Service, Department of the Prime Minister and Cabinet. Awards and Culture Branch, "Australian Flags symbols", 2006]
↑Commonwealth of Australia Gazette թերթ, N 18, մարտի 23, 1934 թ
↑The Armorial Ensigns of the Commonwealth of Australia 1980. Commonwealth of AustraliaISBN 0-642-04793-6
↑Սավոլայնեն, Պ. և ընկ. 2004: Ավստրալիական դինգոյի մանրամասն ծագումնաբանությունը, միտոքոնդրիալ ԴՆԹ-ի ուսումնասիրությունների հիման վրա։Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Ազգային գիտությունների ակադեմիայի նորություններ: 101:12387-12390 PMID
↑«Բերովի տեսակներ». Բնապահպանության, ջրի, ժառանգության և արվեստի բաժին. 2010 թ․ մարտի 17.Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 14-ին.
↑«ՇՄԿԲՊ ակտի մասին». Բնապահպանության, ջրի, ժառանգության և արվեստի բաժին.Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 14-ին.
↑«Ծովափ».Ավստրալիայի Կառավարություն. Մշակութային պորտալ. Բնապահպանության, ջրի, ժառանգության և արվեստի բաժին, Ավստրալիայի Միություն. 2008 թ․ մարտի 17. Արխիվացված էօրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 7-ին.
↑Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրոն նշել է, որ այն մարդկանց մեծամասնությունը, ովքեր նույնացնում են իրենց որպես «ավստրալիացի», ունեն անգլո-կելտիկ արմատներ։[3]
↑«Ներգաղթածների քանակը աճում է». Ներգաղթի և քաղաքացիության նախարար. 2006 թ․ դեկտեմբերի 27. Արխիվացված էօրիգինալից 2007 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
↑«Բազմակարծիք ազգերը. Բազմակարծիք լեզվի քաղաքականություններ».1995 Համընդհանուր մշժակութային բազմազանության կոնֆերանսի նյութեր, Սիդնեյ. Ներգաղթի և քաղաքացիության բաժին. Արխիվացված էօրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 11-ին. "Անգլերենը չունի de jure կարգավիճակ, սակայն այն այնքան ընդունված է որպես ընդհանուր լեզու, որ այն de facto համարվում է պաշտոնական, ինչպես նաև ազգային լեզու:"
↑Ստեֆանի Փեյնթեր, Վիվյեն Ռայան և Բեթանի Հայաթ (2010 թ․ հունիսի 15).«Ավստրալիացիները կորցնում են իրենց հավատը».Արևմտյան ավստրալիացին. Արխիվացված էօրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 10-ին.
↑«Դպրոցները». Ավստրալիայի կառավարություն, Կրթության, աշխատանքի և աշխատանքային հարաբերությունների բաժին. Արխիվացված էօրիգինալից 2011 թ․ մարտի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
↑«Կրթություն». Ներգաղթի և քաղաքացիության բաժին. Արխիվացված էօրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 14-ին.
↑«Մեր կրթության համակարգը». Ավստրալիայի կառավարություն. Արտաքին հարաբերությունների և առևտրի բաժին. Արխիվացված էօրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 13-ին.
↑«Առողջապահությունը Ավստրալիայում».Ավստրալիայի մասին. Արտաքին հարաբերությունների և առևտրի բաժին. 2008. Արխիվացված էօրիգինալից 2010 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 11-ին.
↑231,0231,1Բիգս, Ամանդա (2004 թ․ հոկտեմբերի 29).«Մեդիքեր – Կրճատ նկարագիր».Ավստրալիայի Պարլամենտ. Պարլամենտի գրադարան. Կանբերրա, ԱՄՏ: Ավստրալիայի Միություն.Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 16-ին.
↑Ավստրալիայի հարկերի գրասենյակ (2007 թ․ հունիսի 19).«Ի՞նչ է Մեդիքերի գանձումը».Ավստրալիայի հարկերի գրասենյակի կայք. Ավստրալիայի կառավարություն. Արխիվացված էօրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 17-ին.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկվածՀայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 623)։
.svg)
.svg)
_by_Matthew_Flinders.jpg)
.png)
_By_Air.jpg)
.svg)
.svg)
.svg)
![[2]](/mt/?noimg=&dark=on&url=http%3a%2f%2fmemory.loc.gov%2fservice%2frbc%2frbdk%2fd0404%2f02951422.jpg){kind=link}