Մակերիկամների միջուկային մասում արտադրվող հիմնական կատեխոլամինը ադրենալինն է (շուրջ 80 %-ը), իսկ արտամիջուկային բջիջներում՝նորադրենալինը։ Արտասահմանյան գրականությունում ադրենալինն ու նորադրենալինն ավելի հաճախ անվանվում են համապատասխանաբար՝էպինեֆրին ևնորէպինեֆրին։ Ադրենալինը միաժամանակհորմոն է ևմիջնորդանյութ։ Սակայն այն հիմնականում հանդես է գալիս որպես հորմոն[4]։
Ադրենալինը սիմպաթոադրենալային մյուս հորմոնների հետ մասնակցում է օրգանիզմի ուժերի մոբիլիզացմանը կրիտիկական իրավիճակներում,սթրեսի կամ «խփիր կամ փախիր» բնույթի ռեակցիաների ժամանակ[5][6]։
Մակերիկամների արտամզվածքը առաջին անգամ ստացել է լեհ ֆիզիոլոգՆապոլեոն Ցիբուլսկին 1985 թվականին։ Այդ արտամզվածքը, բացի ադրենալինից, պարունակում էր նաև այլ կատեխոլամիններ[8]։Ճապոնացի քիմիկոսՋոկիցի Թակամինեն և իր ասիստենտ Կեյզո Ուենկան իրարից անկախ հայտնաբերեցին ադրենալինը 1900 թվականին[9][10]։ 1901 թվականին Թակամինեն ոչխարների և ցլերի մակերիկամներից հաջողությամբ անջատեց հորմոնը։ Ադրենալինը առաջին անգամ 1904 թվականին սինթեզվել է Ֆրեդրիխ Շտոլցի և Հենրի Դրիսդալե Դակինի լաբորատորիաներում՝ անկախ իրարից[11]։
Ադրենալինի ազդեցությունն իրագործվում է α- և β-ադրենընկալիչների միջոցով ու շատ դեպքերում համընկնում էսիմպաթիկ նյարդաթելերի դրդման ազդեցությունների հետ[12]։
Ադրենալինը նեղացնում է ներքին օրգանների ևմաշկիարյունատար անոթները, իսկսրտի ևգլխուղեղի անոթներն՝ ընդհակառակը, լայնացնում է։ Ադրենալինը մեծացնում է սրտի կծկման հաճախությունը և բարձրացնում էսրտամկանում հաղորդականության արագությունը։ Ադրենալինը կարող է նաև անմիջականորեն ազդելթափառող նյարդի կենտրոնի վրա և դրդել այն։
Հարթ մկանների վրա ադրենալինը թողնում է տարբեր ազդեցություն։ β2-ադրենընկալիչների խթանման միջոցով ադրենալինը թուլացնում էբրոնխների ևմիզապարկի մկանները, ընկճումստամոքսա-աղիքային ուղուհարթ մկանների կծկումները, իսկ α1-ադրենընկալիչների դրդման միջոցով բերում էբբի ճառագայթաձև մկանների կծկման և հետևաբար բերում է բբի լայնացման։
Ադրենալինն ազդում է նյութափոխանակային գրեթե բոլոր գործընթացների վրա։ Այն ուժեղացնում էգլյուկոնեոգենեզը ևգլիկոգենի քայքայումը, արգելակում գլիկոգենի սինթեզը, բարձրացնումգլյուկոզի քանակն արյան մեջ[13]։ Ադրենալինն ուժեղացնում էճարպերի տրոհումը և արգելակում դրանց սինթեզը։ Այս ազդեցությունը պայմանավորված է ճարպային հյուսվածքի β3-ադրենընալիչներով։
Ադրենալինը բարձրացնում է մկանների աշխատունակությունը, քանի որ չափավոր քանակներով սրտային ևկմախքային մկանների վրա թողնում է սնուցող ազդեցություն։ Չափավոր քանակներով ադրենալինի տևական ազդեցության դեպքում կմախքային մկաններն ուսրտամկանը չափերով մեծանում են։ Սա համարվում է տևականսթրեսի և ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության նկատմամբ օրգանիզմի հարմարվողական մեխանիզմներից մեկը։ Ադրենալինի բարձր չափաքանակների տևական ազդեցությունն առաջացնում է սպիտակուցների տրոհում և մկանային զանգվածի նվազում, որով էլ բացատրվում էդիսթրեսի դեպքում նկատվող օրգանիզմի հյուծումը։
Ադրենալինը բարձրացնում էկենտրոնական նյարդային համակարգի տարբերընկալիչների դրդունակությունը, առաջացնում է անհանգստություն և լարվածություն, հոգեկան ընդունակությունների ակտիվացում և կենտրոնացում, խթանում էկորտիկոլիբերինի սինթեզը և ակտիվացնումենթատեսաթումբ-մակուղեղ-մակերիկամներ համակարգը, որի արդյունքում արյան մեջ ավելացածկորտիզոլն ուժեղացնում է ադրենալինի ազդեցությունը հյուսվածքների վրա և բարձրացնում օրգանիզմի դիմադրողականությունը սթրեսի նկատմամբ։
Ադրենալինը ունի նկատելի հակաալերգիկ և հակաբորբոքային ազդեցություն, քանի որ արգելակում էհիստամինի,սերոտոնինի,կինինների արտադրությունը, ինչպես նաև թուլացնում հյուսվածքների զգայունությունն այդ նյութերի նկատմամբ։ Ադրենալինը արյան մեջ բարձրացնում է թրոմբոցիտների քանակն ու ակտիվությունը և արագացնումարյան մակարդումը, որին նպաստում է նաևարյունատար անոթների նեղացումը։
Ադրենալինի ազդեցությամբ տարբերում ենարյան ճնշման փոփոխման չորս փուլ.
Սրտային՝ պայմանավորված է β1-ադրենաընկալիչների դրդմամբ, որի ժամանակ սրտային արտամղման մեծացման պատճառով բարձրանում էարյան սիստոլիկ ճնշումը։
Վագուսային՝ պայմանավորված էաորտայի աղեղի ևքնային զարկերակիճնշումընկալիչների դրդմամբ, որն ակտիվացնում էթափառող նյարդի կենտրոնի դորսալ կորիզը և առաջացնում ապաճնշող (դեպրեսոր) ռեֆլեքս։ Այս փուլում սրտի կծկումների հաճախությունը նվազում է և ժամանակավորապես կասեցվում է զարկերակայինարյան ճնշման բարձրացումը։ Բացի այդ, ադրենալինն անմիջապես ազդում էթափառող նյարդի կենտրոնի վրա և ակտիվացնում այն։
Անոթային՝ ադրենալինի անոթասեղմիչ ազդեցությունը գերակշռում է վագուսային փուլին։ Այս փուլը պայմանավորված է α1- և α2-ադրենընկալիչների դրդմամբ։
Անոթային, կապված β2-ադրենընկալիչների դրդմամբ՝ բնութագրվում է արյան ճնշման նվազմամբ։
↑«(-)-adrenaline».Guide to Pharmacology. IUPS/BPS. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 21-ին.
↑epinephrine and norepinephrine. (2009). Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica 2009 Deluxe Edition. Chicago: Encyclopædia Britannica.
↑Berecek Kh, B. M.; Brody, M. J. (1982). "Evidence for a neurotransmitter role for epinephrine derived from the adrenal medulla". Am J Physiol 242 (4): H593–H601.PMID 6278965
↑Editorial (1982). "Stress, hypertension, and the heart: the adrenaline trilogy". Lancet 2: 1440–1441.
↑Pearce., JMS (2009). "Links between nerves and glands: the story of adrenaline". Advances in Clinical Neuroscience & Rehabilitation 9: 22–28.
↑Kirshner, Norman; Goodall, McC. (1957). "The Formation of Adrenaline From Noradrenaline". Biochimica et Biophysica Acta 24 (3): 658–659. doi:10.1016/0006-3002(57)90271-8 .PMID 13436503
↑"Polish Thread in the History of Circulatory Physiology" . Retrieved 24 April 2011.
↑Bennett M (1999). "One hundred years of adrenaline: the discovery of autoreceptors". Clin Auton Res 9 (3): 145–59. doi:10.1007/BF02281628 .PMID 10454061
↑Yamashima T (2003). "Jokichi Takamine (1854–1922), the samurai chemist, and his work on adrenalin". J Med Biogr 11 (2): 95–102.PMID 12717538
↑Takamine J (1901). "The isolation of the active principle of the suprarenal gland" . The Journal of Physiology (Great Britain: Cambridge University Press). pp. xxix–xxx.
↑Shen, Howard (2008). Illustrated Pharmacology Memory Cards: PharMnemonics. Minireview. p. 4.ISBN 1-59541-101-1
↑Sabyasachi Sircar (2007). Medical Physiology. Thieme Publishing Group. p. 536.ISBN 3-13-144061-9
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկվածՀայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 91)։
