'Bangladèch (pwononse nan langfransè : /bɑ̃.ɡla.dɛʃ/[1] ;bengali :বাংলাদেশ/ˈbaŋlad̪eʃ/Koute, literalman "peyiBengal"), nan fòm longrepiblik pèp Bangladèch (nan Bengaliগণপ্রজাতন্রর্রা্র দে শ ,Gônoprojatontri Bangladèch), se yonpeyiAzi Sid. Sitiye nan nòBay Bengal, ki prèske pa gen bò lanmè nanEnd, li gen yon ti fwontyè komen akBurma.
Fwontyè rejyon an ki konstitye jodi a Bangladèch rezilta nanPatisyon peyi Zend an 1947, lè peyi a te vinpati lèsDominasyon Pakistan, ki te vin tounen nan 1956.Repiblik Islamik Pakistan. Lyen ant de patiPakistan yo, ki baze sourelijyon yo komen,Islam, te pwouve frajil devan 1 600 km ki te separe. Sibi diskriminasyonpolitik aklengwistik —Ordu yo te pwoklame lang ofisyèl nan Pakistan — ak neglijans ekonomik nan men pouvwa a nan men West Pakistan, Bengalis yo nan Lès. Pakistan te deklare endepandans an 1971, ki te sipòte pa Lend akSovyetik. Yonkonfli gwo vyolans te vini, ki te lakòz ant twasan mil ak twa milyon moun mouri, dis milyon refijye ak omwenno 200,000 pwouve[2]. Malgre liberasyon li, Bangladèch te wè devlopman li te make pa ajitasyon politik, ak katòz chèf gouvènman ak omwen katkodeta nan ane ki te vin apre yo.
Bangladèch sitiye nan plat ak badelta ki te fòme pa rankontGanges akBrahmaputra. Dènye a releJamuna le pli vit ke li antre nan teritwa Bangladèch, ak premye a vinPadma a le pli vit ke li rankontre Jamuna a yon ti tan anvanDacca.Meghna, bò kote pa l, rantre nan Padma an aval kapital peyi a.Aluviyon rivyè sa yo depoze yo kreye plenn ki pami yo ki pi fètil nan mond lan. Bangladèch gen 58 rivyè atravè fwontyè entènasyonal li yo, sa ki lakòz pwoblèm politik ki gen rapò ak dlo patikilyèman difisil pou rezoud; li pataje touzòn rivyè ak peyi End[5].
Gen rès yonsivilizasyon ki date kat mil ane de sa nan rejyon Bengal[6],[7], Lè sa a, te peple paDravidians,Tibeto-Bimani akOstralyen-Azi. Orijin egzak mo 'Bangla' oswa 'Bengal' yo pa konnen, byenke yo panse yo soti nan 'Bang', non yontribi ki pale Dravidian e ki rete nan rejyon an alantou.-1000[8].
Peyi Wa ki nan nanGangaridaï(en) te fòme pi bonè nanXIIe syèk av. J.-K. la, apre rive nanIndo-Aryen ; wayòm sa a pral ini akBihar anbaAnpiMagadha]] akMaurya. Bengal pita te vin yon pati nan Anpi Gupta soti nan 3yèm a 6yèm syèk yo. Apre disolisyon li, yon Bengali ki releShashanka(en) te fonde yon anpi rich men ki dire kout; li konsidere kòm premyewa endepandan nan istwa Bangladèch la. Apre yon peryòdanachi,DinastiBoudisPala Dinasti te dirije rejyon an pandan kat syèk, ki te swiv pa yon rèy ki pi kout nan [[ [dinasti Sena]]Endou.Islam te prezante nan Bengal nan12the syèk paSoufis misyonè yo; gwo konkèt Mizilman yo te ede gaye l nan rejyon an[9]. Yon jeneralTik,Bakhtiyar Khalji, defètLakshman Sen nan dinasti Sen an epi konkeri gwo zòn nan Bengal. Rejyon an te domine pa dinasti sultan ak chèf feyodal pandan plizyè syèk. Nan16e syèk,Anpi Mogol te kontwole Bengal eDacca te vin tounen yon sant pwovens enpòtan nan administrasyon Mughal.
Gen rès yonsivilizasyon ki date kat mil ane de sa nan rejyon Bengal[10],[11], Lè sa a, te peple paDravidians,Tibeto-Bimani akOstralyen-Azi. Orijin egzak mo 'Bangla' oswa 'Bengal' yo pa konnen, byenke yo panse yo soti nan 'Bang', non yontribi ki pale Dravidian e ki rete nan rejyon an alantou. [[1000s BC]. B.C.|-1000]][12].
Peyi Wa ki nan nanGangaridaï(en) te fòme pi bonè nanXIIe syèk av. J.-K. la, apre rive nanIndo-Aryen ; wayòm sa a pral ini akBihar anbaAnpiMagadha]] akMaurya. Bengal pita te vin yon pati nan Anpi Gupta soti nan 3yèm a 6yèm syèk yo. Apre disolisyon li, yon Bengali ki releShashanka(en) te fonde yon anpi rich men ki dire kout; li konsidere kòm premyewa endepandan nan istwa Bangladèch la. Apre yon peryòdanachi,DinastiBoudisPala Dinasti te dirije rejyon an pandan kat syèk, ki te swiv pa yon rèy ki pi kout nan [[ [dinasti Sena]]Endou.Islam te prezante nan Bengal nan12the syèk paSoufis misyonè yo; gwo konkèt Mizilman yo te ede gaye l nan rejyon an[13]. Yon jeneralTik,Bakhtiyar Khalji, defètLakshman Sen nan dinasti Sen an epi konkeri gwo zòn nan Bengal. Rejyon an te domine pa dinasti sultan ak chèf feyodal pandan plizyè syèk. Nan16e syèk,Anpi Mogol te kontwole Bengal eDacca te vin tounen yon sant pwovens enpòtan nan administrasyon Mughal.
Pouvwa prezidan an te, sepandan, elaji pandan gouvènman pwovizwa a: li responsab pou eleksyon ak transfè pouvwa a. Manm gouvènman sa a dwe pa patizan e gen twa mwa pou yo fè travay yo. Sitiyasyon tranzisyon sa a se yon inovasyon nan Bangladèch, ki te prezante pandan eleksyon 1991 yo epi ki te enstitisyonalize an 1996 pa trèzyèmamannman nan konstitisyon an[16].
Konstitisyon Bangladèch la te ekri an 1972 e li te gen katòz amannman, senkyèm lan te jije ilegal an 2005 kòm kontrè ak eksklizyon ak sispansyon vèdik sa a te fini nan dat 3 janvye 2010[16],[17]. Òganizasyon jidisyè ki pi enpòtan an seTribinal Siprèm, prezidan an chwazi jij yo. Enstitisyon jidisyè ak lapolis yo fèb[18]. Separasyon pouvwa a, jidisyè ak egzekitif, te finalman aplike nan1st Novanm 2007. Lwa yo baze an pati soucommon lawAngle, men lwa fanmi yo, ki gen ladan maryaj ak eritaj, yo gouvène pa dokiman relijye yo ak Se poutèt sa diferan depann sou kominote relijye yo.
Bangladèch swiv yon politik relasyon entènasyonal modere ki mete aksan soudiplomasi miltinasyonal, patikilyèman nan Nasyonzini. Peyi a te antre nanCommonwealth akONU an 1972, e depi lè sa a li te sèvi de fwa nanKonsèy Sekirite (an 1978 -1979 ak 2000-2001) . Nan ane 1980 yo, Bangladèch te jwe yon wòl enpòtan nan fondasyon Asosyasyon Sid Azyatik pou Koperasyon Rejyonal (SAARC), pou devlope lyen li ak lòt peyi nan soukontinan Endyen an. Depi fondasyon asosyasyon an an 1985 yon Bangladèch te kenbe pozisyon sekretè jeneral de fwa.
Relasyon entènasyonal ki pi enpòtan ak konplèks li yo se sa yo akEnd akPakistan. Relasyon sa yo enfliyanse pa lyen istorik ak kiltirèl pataje epi fòme yon eleman enpòtan nan diskou politik domestik aktyèl la. Li kòmanse devlope lyen tou akLachin, ekonomikman ak militè.
Divizyon yo sibdivize an distri ("zila"); gen 64, chak sibdivize an "upazila" (soudistri) oswa "thana" (sisarya lapolis). Rejyon chakthana, eksepte sa yo ki nan vil la, divize an plizyèinyon, chak nan yo ki reprezante plizyè vilaj. Nan vil,thana yo divize anwards, ki yo menm divize anmahallas. Pa gen okenn ofisyèl eli nan nivo divizyon, distri oswa upazila; administrasyon an fèt pa fonksyonè sivil yo. Eleksyon dirèk yo òganize pou chak "inyon" oswa "pawas" pou eli yon prezidan ak kèk manm. An 1997, yon lwa palmantè te rezève twa chèz sou douz pou fanm[20].Dhaka se kapital peyi a ak pi gwo vil la, lòt gwo vil yo seChittagong,Khulnâ,Râjshâhî akBarisal. Metropolis sa yo te elimajistra, alòske lòt vil yo gen prezidan nan tèt yo. Majistra ak prezidan yo eli pou yon peryòd senkan.
Dhaka se yon vil ki gen yon popilasyon apeprè15 milyon moun.
Pousantaj kwasans demografik popilasyon Bangladèch la se te youn nan pi wo nan mond lan nan ane 1960 ak ane 1970 yo e konsa sa te lakòz yon triple nan popilasyon an ant 1960 ak 2000[28]. An 1961, Bangladèch te gen yon ti kras plis paseno 50 moun, ak an 1981, yon ti kras mwens paseno 90[29]. Nan ane 1980-1985, pwomosyon kontwòl nesans te ede ralanti to kwasans lan[30]. Pousantaj fètilite a seModèl:Number pou chak fanm an 2012[19], alòske li te 6.6 nan ane 1970 yo[31]. 34.6% nan Bangladèch yo gen mwens pase15 ane, 61.4% ant 15 ak64 ane ak 4%65 ane oswa plis[19] . Esperans lavi se62 ane pou gason ak63 ane pou fanm[32].
Prèske tout moun ki rete nan Bangladèch yo se Bengali (98% nan popilasyon an)[33]. Minorite yo se majorite moun ki pa BengaliMizilman ki soti nan peyi Zend (sitou ki soti nanBihar). Gen trèz tribi ki abiteChittagong Hill Tracts, ki pi anpil nan yo seChakma yo. Rejyon an te yon sous tansyon entè-etnik depi fondasyon peyi a[34]. Deyò Hill Tracts yo, pi gwo gwoup etnik yo seSantalians akGaros. Genyen touKaibartta,Mundas,Oraons akZomis.Trafik moun se yon pwoblèm ki repete nan Bangladèch[35] akimigrasyon ilegal rete
Dapre estimasyon ofisyèl yo,Modèl:Number moun seMizilman, oswa 89.7% popilasyon nasyonal la[36]. Apeprè 96% seSunis, yon ti kras plis pase 3%Chiit (Biharis yo se majorite chiit) ak rès laAhmadis. Kontrèman ak Pakistan, ki pa konsidere Ahmadi kòm Mizilman, Ahmadi yo pa pèsekite nan Bangladèch, e nan statistik yo parèt kòm yon gwoup ki gen rapò ak Mizilman, ansanm ak Baha'is. Bangladèch gen twazyèm pi gwo majorite Mizilman nan mond lan apre Endonezi ak Pakistan. Nan, JeneralErshad te enpoze Islamis kòmrelijyon eta a. Yon jijman Tribinal Siperyè an 2010 te reentwodwi entèdiksyon pati politik relijye yo ki te nan konstitisyon orijinal 1971. Endouyis se dezyèm relijyon pi gwo kontablite pou 9.2% nan popilasyon an[36]. Sepandan, Endou yo nan Bangladèch souvan deklare tèt yo yo dwe souzèvalye nan figi ofisyèl yo kominike pa eta a Bangladèch, e souvan, yo reklame ant 11% ak 15% nan Endou nan popilasyon an.
Moske Binat Bibi, pi ansyen moske nan Daka, ki te konstwi an 1454.
Fòlklò ak tradisyon, osi byen ke anpil moniman achitekti, se yon eritaj relijyon Endou a, ki te majorite anvan 1600.
↑en James Heitzman ak Robert L. Worden; Istwa bonè, 1000 B.C.-A.D. 1202; nanYon Etid Peyi: Bangladèch; Bibliyotèk Kongrè a, Divizyon Rechèch Federal; 1989.
