Rusce rěči 255 milionow ludźi (dźewjata najwjetša rěč w swěće, 2024)[1], z toho w Ruskej samej wjace hač 134 miliony (2020)[2], jakomaćeršćinu — 111,5 milionow (2020)[3].
zachowanje njeakcentowanehoo: [молокó] ([moloko]) "mloko";до гó[рода] (do go[roda]) "do města";
zachowanje konsonantag (jako w spis. rus.):но[г]а (no[g]a) "noha";
femininywěcownikow maja w gen. sing.kóncowku-ы město južnoruskeje-е (jako w spis. rus.):возле жен[ы] (wozle žen[y]) "pola žony";
w 3. wos.prezensawerba kóncowka z twjerdym konsonantom-t (jako w spis. rus.):(он/она/оно) спи[т] (on/ona/ono spi[t]) "(wón/wono/wona) spi";(они) спя[т] (oni spja[t]) "(wone) spja" atd.
we wšěch złóžkach bjez přizwuka so přeměnjeja wokaleа,о do jednoho zwuka — tónle zjaw so mjenujeakanje (jako w spis. rus.): [мълакó] ([məlako]) "mloko";до гó[ръдъ] (do go[rədə]) "do města";
změna konsonantag naγ (aboh):но[γ]а (no[h]a) "noha";
femininy wěcownikow maja w gen. sing. kóncowku-е:возле жен[е] (wozle žen[e]) "pola žony";
w 3. wos. prezensa werba kóncowka z mjechkim konsonantom-t’:(он/она/оно) спи[т’] (on/ona/ono spi[t’]) "(wón/wono/wona) spi";(они) спя[т’] (oni spja[t’]) "(wone) spja" atd.
ь (mjechki znak) — ma samsnu funkciju kaž pismikъ:семья (sem’ja) "swójba",к семье (k sem’je) "k swójbje";пью (p’ju) "piju";пьёт (p’jot) "pije"; woznamjenja mjechkosć předchadźaceho konsonanta:мать (mat’) "mać";маленький (malen’kij) "małuški"; pisa so po tradiciji po tupych sibilantach na kóncu někotrych formow:знаешь (znaješ) "wěš";мышь (myš) "myš";режь (r’ež) "rěž";печь (p’eč’) "pjec";
Э (wobroćenee) —e na spočatku słowow, druhdy po wokalach a po porowych twjerdych konsonantach:этот (etot) "tón";поэт (poet) "basnik";мэр (mer) "měšćanosta";
Ю —u po porowych mjechkich konsonantach:люди (l’udi) "ludźo";морю (mor’u) "morju";ju na spočatku słowa, po wokalach aь,ъ:юбка (jubka) "suknja"; Юрий (Jurij)Jurij;поют (pojut) "spěwaja";бьют (b’jut) "bija";
Я —a po porowych mjechkich konsonantach:мяч (mjač) "bul";поля (polja) "pola";ja na spočatku słowa, po wokalach aь,ъ:яма (jama) "jama"; Яков (Jakow)Jakub;стоят (stojat) "steja";семья (sem’ja) "swójba";
Rušćina ma 5 wokaliskichfonemow (wokale so rozeznawaja po wysokosći wertikalneho połoženja jazyka, po labializowanosći — njelabializowanosći, a po rjadach — po mĕstnje, na kotrymž je jazyk zbĕhnjeny; nalěwo — alfabetIPA; naprawo —kyriliski alfabet)[6][7]:
Wokali wustupuje w dwĕmajwariantomaj. Po mjechkich konsonantach a na spočatku słowa je to wokal prĕdnjeho rjada. Po twjerdych konsonantach pak srjedźneho rjada. Na př.бить (b’it’) "bić" aбыть (byt’) "być"[6].
Hornjoserbski wokaly rozeznawa so wot ruskehoy, kiž ma bóle zadnje połoženje — yazyk leži při jeho wurěkowanju w srjedźnym a zdźěla zadnim dźěluertnicy[8].
W njepřizwučnychzłóžkach so wokale přeměnjeja (redukuja) a w někotrych padach so njerozeznawaja. W złóžce bjezpošrednje před přizwukom po twjerdych konsonantach a tež na spočatku słowa (bjez přizwuka) so přeměniо doа:вóды (wody) "wody" —в[а]дá (w[a]da) "woda";óсень (oseń) "nazyma" — [а]сéнний ([a]seńńij) "nazymski". W zbytnych njepřizwučnych złóžkach po twjerdych konsonantach so wokalejа aо přeměnjatej do krótkeho wokala srjedźneho połoženja jazyka a srjedźneho rjadaъ (abo [ə]):гóрод (gorod) "město" — [гъра]дá ([gəra]da) "města";связáть (swjazat’) "zwjazać" —свя́з[ъ]нный (swjaz[ə]nnyj) "zwjazany"[9].
We wšěch njepřizwučnych złóžkach po mjechkich konsonantach so přeměnjeja wokaleа,о aе do zwukaие (aboie), kotryž leži mjezi ae:пять (pjat’) "pjeć" —п[ие]ти́ (p’[ie]ti) "pjećoch";вё́дра (wjodra) "bowy" —в[ие]дрá (w’[ie]dra) "bowa";лéвый (l’ewyj) "lěwy" —л[ие]вшá (l’[ie]wša) "lěwak"[9].
Po twjerdych konsonantach so wokali přeměnja do zwuka srjedźneho rjaday:игрá (igra) "hra" —c[ы]гры́ (s[y]gry) "z hry"[9].
Za serbski werbměć eksistuje wosebita forma, kotraž wobsahuje prepozicijuу, genitiwnu formu wobsedźerja a formy werbaбыть. Wobsydstwo normalnje steji w nominatiwje.
У меня – карандаш.aboУ меня есть карандаш. "Mam wołojnik."
У меня был карандаш. "Měch wołojnik."
У меня будет карандаш. "Změju wołojnik."
Při negaciji steji město nominatiwa wobsydstwa genitiw.
У меня нет карандаша. "Nimam wołojnik." (Stara warianta bě:У меня - нема карандаша.)
12Бромлей С. В.,Булатова Л. Н.,Гецова О. Г. и др. Русская диалектология / Под ред.Л. Л. Касаткина. — Москва: Academia, 2005. — С. 253—255 —ISBN 5-7695-2007-8
↑Русская грамматика / Н. Ю. Шведова (главный редактор). — М.: «Наука», 1980. — Т. I.Фонетика. Фонология. Ударение. Интонация. Словообразование. Морфология. — C. 481—482. — 789 с.
Wikisłownik
Hlej zapisk w hornjoserbskim Wikisłowniku: Rušćina
