Mali jenutřkokrajny stat wzapadnej Africe z přestrjenju 1.240.192 kwadratnych kilometrow, z kotrychž 20.002 km² na wody přińdźe. Leži wewulkokrajinje Sudan kaž tež wSahelu a dźěli so swoju 7243 kilometrow dołhu krajnu hranicu ze sydom susodnymi statami; na sewjerowuchodźe a na sewjer zAlgeriskej (1376 kilometrow dołhosće), na sewjerozapadźe zMawretanskej (2237 kilometrow), na wuchod zNigerom (821 km) a na juhowuchodźe zBurkina Faso (1000 kilometrow). Z Malijom mjezuja nimo tohoSenegal (419 kilometrow) na zapad,Gineja (858 kilometrow) na juhozapadźe aSłonowinowy pobrjóh (Côte d'Ivoire, 532 kilometrow) na juh.[3] WyšeNigeroweho koła leži pusćinaSahara, kotraž dwě třećinje krajneje přestrjenje pokrywa.
██ Wupřestrěwanje za prěnich třoch kalifow, 632-655
██ Wupřestrěwanje za čas kalifata Umajadow 661-750
Wobydlerjo Sudanoweho pasma su so wot sewjeroafriskich muslimskich dobywarjow z najwjetšeho dźěla islamizowali. W jenakim času eksistowachu pódla toho domoródne wěrowe formy dale. Maliski islam je tež elementy tradiconelnych afriskich nabožinow přiwzał, předewšěm pola narodow Malinke a Songhai.
Sunitiski islammalikitiskeje prawniskeje šule je z něhdźe 90 procentami najbóle rozšěrjena nabožina ludnosće w Maliju. Muslimojo su předewšěm na sewjeru žiwi;sufistiske bratrowstwa wulki wliw wukonjeja.
Na juh praktikuje něhdźe jedyn procent ludnosćeanimistiske nabožiny. K tutym nabožinam so najwjace přisłušnikow narodow Bobo, Senufo a Dogon wuznawa.Katolikojo aprotestanća maja jenož snadny podźěl dweju procentow.[4] Bywša kolonialna móc Francoska měješe katolski raz.
21. měrca 2012 so w Malijuwojerski puč wotmě. Rěčnik pučistowAmadou Konaré wopodstatni statny přewrót z njekmanosću prezidenta, wot srjedź januara 2012 trajacy zběžkTuareg-rebelowNarodneho hibanja za wuswobodźenje Azawada (MNLA) w regionjeAzawada na sewjer kraja pod kontrolu dóstać. Za nawjedowarja pučistow maja stotnikawobrónjenych mocow MalijaAmadou Sanogo. Po zdobywanju prezidentoweho palasta w Bamaku deklarowachu pučisća knježerstwo za powalene. Wustawu su za njepłaćiwu deklarowali, za apryl planowanu prezidentstwowu wólbu su šmórnyli a wšě dotalne statne institucije zawrěli. Wjacorych ministrow su zajeli. PrezidentaAmadou Toumani Touré su za wotsadźeneho deklarowali; jemu poradźi so hromadźe z lojalnymi wojakami ćěkańca.[8][9]
Rada bjezstrašnosće UN,Afriska unija a zwonkowna spółnomócnjena EUCatherine Ashton zatamachu statny přewrót a napołožichu wojerskej junće sankcije;EU-komisija připowědźi, swoju wuwićowu pomoc za Mali na chwilu zastajić.[10] 1. apryla 2012 připowědźi Sanogo, zo by wustawa zaso płaćiwa była a zo bychu so „swobodne, wotewrjene a demokratiske wólby“ zmóžnili.[11] 6. apryla 2012 zwoli Sanogo do wobłukoweho dojednanja zeZapadoafriskim hospodarskim zjednoćenstwom (ECOWAS) za přepodaće mocy ciwilnemu knježerstwu. Maliski sejmowy prezidentDioncounda Traoré měł přechodne prezidentstwo přewzać a w běhu 40 dnjow nowe wólby organizować, ECOWAS pak kónči swoje sankcije.[12] Zo by tutón krok zmóžnił, wozjewi tež prjedawši prezident Touré 8. apryla swój wotstup.[13]
Mjeztym wobsadźichu Tuareg-zběžkarjo MNLA wšě města regionaAzawad na sewjer kraja a deklarowachu 6. apryla 2012 jednobóčnu njewotwisnosć Azawada.[14]
Hačrunjež pučisća su knježerstwowe naležnosće přepodali, je jich dalša róla njejasna. 16. apryla zajachu wojacy prjedawšeho ministerskeho prezidentaModibo Sidibé, 17. apryla předsydu a wuhlady mějaceho prezidentstwoweho kandidata stronyUnion pour la république et la démocratie (URD)Soumaila Cissé.[15]
17. apryla zdźěli statna telewizija,Cheick Modibo Diarra budźe přechodne knježerstwo jako ministerski prezident nawjedować.[16] Diarra dźěłaše hač do kónca 2011 za Microsoft jako předsyda za wobchodny wobwod Afrika.[17] Měješe wotpohlad, za prezidentstwowu wólbu kandidować, kotraž poprawom bě planowany za 29. apryla 2012.[18]
Mjez januarom a julijom 2012 ćekny přez 250.000 Maličanow dla politiskeje njestabilnosće, njewěsteje situacije a hubjeneho přistupa k žiwidłam a wodźe do susodnych krajowBurkina Faso,Mawretanska aNiger. Nimo toho bě w samsnej dobje wokoło 105.000 nutřkownych ćěkancow na sewjer a wokoło 69.000 nutřkownych ćěkancow na juh Malija.[19]
Spočatk oktobra 2012 pomjenowa UNO něhdyšeho italskeho ministerskeho prezidentaRomano Prodi zaspołnomócnjenca za sahel.[20]Rada bjezstrašnosće UN přiwza 12. oktobra 2012 rezoluciju, w kotrejž sej wobchowanje statneje jednoty Malija žada.[21] Wojerski bój ECOWAS poča so jewić.[22] ECOWAS chcyše 3.300 ludźi zasahnjenskich jednotkow pósłać, Europska unija planowaše zasadźenje 200 wuwučowarjow[23] z wobdźělenjomZwjazkoweje wobory.[24] Po zajeću přez militerow 10. decembra 2012 deklarowaše Modibo Diarra 11. decembra rano w připowědźenju w statnej telewiziji swój wotstup a wotstup swojeho cyłkownehokabineta.[25][26] Samsny dźeń je prezident TraoréDjango Sissoko za interimneho premjerneho ministra pomjenował.[27] Rada bjezstrašnosće UN podpěra w swojej rezoluciji 20. decembra 2012 wojerski bój susodnych statow.[28] Tutón bój njemóžeše so snadź do septembra 2013 započeć.[29] Mjeztym postupowachu wójska sewjera k juhej.[30]
11. januara 2013 započa wojerska operacija maliskeho wójska z mjenomOpération Serval, podpěrana wot francoskich jednotkow, přećiwo islamistiskim rebelam, kotřiž ze sewjera postupowachu.[31]
Stat rozrjaduje so do wósom regionow a do stolicoweho distrikta. Tute rozrjaduja so do 49 wokrjesow a 703 gmejnow. Regiony su po swojich stolicach pomjenowane.
Mali běše wot 11. lětstotka hač do wokoło 1600 islamske wulkomócnarstwo, kotrež je so pozdźišo wot ludow Mossi a Fulbe dobyło a rozdźěliło. 1893 sta so z dobyćom městaTimbuktu pod mjenomFrancoski Sudan zkolonijuFrancoskeje. 4. apryla 1959 zjednoćištejFrancoski Sudan aSenegal znutřkaCommunauté française kMali-federaciji, kotraž docpě 20. junija 1960 swoju njewotwisnosć wot Francoskeje. Dla diferencow mjez nawodnymaj politikarjomaj wobeju dźělow kraju,Modibo Keïta aLéopold Sédar Senghor, złama federacija hižo 20. awgusta samsneho lěta, a 22. septembra 1960 deklarowaše bywša kolonijaFrancoski Sudan pod mjenom Republika Mali formelnje swoju samostatnosć. Tutón dźeń płaći w Maliju wot toho jakonarodny swjaty dźeń.
Po njewotwisnosći bě mali jednostronski stat, w lěće 1968 pučowaše so generalMoussa Traoré k mocy, 1991 přińdźe po njeměrach k demokratiskim reformam a k přiwzaću wustawy. 1992 buAlpha Oumar Konaré za prezidenta wuzwoleny.
Kraj ma wot lěta 1992 demokratiskuwustawu. Hłowa stata bě wot 8. junija 2002 statny prezidentAmadou Toumani Touré, alewólbne wobdźělenje bě z wokoło 30 procentami jara małe. Statny prezident je so po wustawje najprjedy na pjeć lět direktnje wot luda wuzwolił a 29. apryla 2007 znowa wuzwolił.[7] Po wotstupje ministerskeho prezidentaModibo Sidibé 30. měrca 2011 sta so z bjezstronskejCissé Mariam Kaïdama Sidibé prěni raz žona ze šefowku knježerstwa w Maliju.
Na sewjer Malija přińdźe w zańdźenosći husćišo ke konfliktam z tam domoródnyminomadami,Tuaregami, kotrež po wobydlerskej wójnje wLibyskej znowa wudyrichu. Po puču w Maliju w měrcu 2012 dobychuwobrónjene jednotki Tuaregow hač do spočatka apryla wšě města w regionjeAzawad a proklamowachu samostatny stat.[14]
Hišće w lěće 2003 wučini podźěl ludnosće z mjenje hač jednym US-dolarom dochodow na dźeń 73 procentow. Po druhich podaćach bě w lěće 2005 na 36 procentow ludnosće pod hranicu chudoby žiwe.[32] Korupcija je daloko rozšěrjena.
