Ghow Gaelg toshiaght scarrey voishYernish Veanagh traa ennagh eddyr yn10oo- as yn17oo-eash. Eer ayns yn18oo-eash, va’n Ghaelg yn çhengey s'moo loayrit ayns Mannin. Agh ayns 1765 hie çhiarnys yn Ellan er creck dysCrooin Hostyn trooid ynIsle of Man Purchase Act son £70,000. Ren caghlaaghyn politickagh as sheshoil cur er sleih gynsagh yVaarle. Tra haink yn19oo-eash va'n çhengey goll er loayrt ec ny sloo sleih, as haink y Vaarle stiagh myr yn çhengey smoo ayns Mannin. Ayns 1848, ren J.G. Cumming screeu:cha nel monney sleih (veg jeh ny aegid, foddee) gyn Baarle erbee as ayns 1874, er leshHenry Jenner dy row mysh 30% jeh'n sleih cliaghtit rish loayrt Gaelg (12,340 ass 41,084). Rere kione-earroo oikoil ayns 1901, dooyrt 9.1% jeh'n phobble dy row Gaelg oc, agh ec y traa cheddin, cha row monney jeu ny sloo na 50 bleeaney d’eash; ayns 1921 she 1.1% va'n earroo.[5]Fakin dy row keimeeaght imlee er jeet er yn çhengey, as shen kyndagh rish cooishyn er lheh myrSaasilaght ayns ayrn[6], cha row oyr ec sleih aasit dy ynsaghey Gaelg da nyn baitçhyn; er lhieu nagh beagh ymmyd erbee ec Gaelg cosoylit rish Baarle.
Ec mean yn20oo eash cha row monneyloayrtee dooghyssagh er mayrn. HooarNed Maddrell, yn fer s'jerree, baase er yn 27oo laa Mee ny Nollick, 1974, agh va sleih elley er n'ynsaghey Gaelg myr nyn naa jengey ny roish shen. Va ram cooney currit dys yn aavioghey trooid ny recortyssyn va jeant 'sy20oo eash. Er lhieh obbyrChommishoon Beeal-Arrish Nerin (Yernish:Coimisiún Béaloideasa Éireann) asEamon de Valera. Chammah as shen, renBrian Stowell, studeyr Ghoolish y Karagher, ram obbyr.
Ta Gaelgeyryn dooghyssagh noa ayn nish, son dy vel paarantyn ayn as Gaelg oc, as dy vel y Vunscoill Ghaelgagh ayn. Chammah as shen, ta Gaelg goll er ynsaghey myr naa çhengey ec bunnys dagh scoill 'sy çheer, ecColleish Ellan Vannin asLaare Studeyrys Manninagh. Ta qualleeaghtyn 'sy Ghaelg ry-gheddyn trooid yn Reiltys, ennmyssit yn Teisht Chadjin Ghaelgagh as yn Ard-Teisht Ghaelgagh. Ta possanyn dramey Gaelgagh ayn neesht, as taMooinjer Veggey[7] jannoo ymmyd jeh Gaelg myr yn ynrickan çhengey ayns ny queig ro-scoillyn t'ad roie. T'ad co-roie ynBunscoill Ghaelgagh myrgeddin.
Ta Coardailys Europagh son Çhengaghyn Ardjynagh as Fo-Hengyn cur tastey da'n Ghaelg myr çhengey bio.
Cha nel monney stoo screeuit 'sy Ghaelg, as s'liklee nagh row ee screeuit roish ny 1600yn. Va Gaelg currit er ynLioar Padjer Cadjin as ynBible[11] ayns ny17oo- as18oo- cheeadyn.
Cha nel Gaelg goll er lettraghey er yn aght cheddin as Yernish ny Gaelg ny h-Albey, er yn oyr nagh vel ee geiyrt erbun-ocklaght Gaelagh. TaBretnish asBaarle er chur beggan da (myr shen, ymmyd 'y' as 'w', as daaghooaghtyn gollrish 'oo' as 'ee'). Myr sampleyr, ayns Yernish yinnagh ad screeu 'Ellan Vannin' myrOileán Mhanainn, as ayns Gaelg ny h-Albey sheEilean Mhanainn t'ayn; agh ta'd goll er gra bunnys er yn aght cheddin.
Tra hie Gaelg er screeu son y chied cheayrt, beign d'adyr croo aght screeeuee. Dy cadjin, t'adyr gra dy chrooJohn Philips eh da hene. SheAspick Sodor as Man (1605-1633) v'eshyn as hug eh Gaelg er ynLioar Padjer Cadjin. Ta kuse dy hampleyryn jeh Gaelg ny h-Albey scruït syn aght shoh. Myr sampleyr, Lioar Dean Lios Moir as docamad Fernaig.
She çhengey Gaelagh y Ghaelg, as adsyn ooilley nyn jengaghyn Celtiagh Ellanagh, as oltaghyn jeh’n lught-çhengahIndo-Oarpagh. Haink ee woish Shenn Yernish as Yernish Meanagh. Ga dy vel anchaslyssyn eddyr nyn aghtyn screeuee, ta’n Ghaelg ry-hoiggal liorish Gaelgeyryn elley. RenNed Maddrell cummal seose e hengey trooid loayrt rish Gaelgeyr Yernagh as Albinagh er baatyn[12]. Ta mooinjerys faagys eddyr Gaelg,Yernish asGaelg ny h-Albey foast, agh ta troyn er lheh oc. Ta daa foghlaare fo'n ennymGaelg Vanninagh: Gaelg y Twoaie as Gaelg y Jiass[13].
* Cha nel ny sheeanyn shoh nyn myn-heeanyn hene rere Thompson as Broderick, agh ta ny sheeanyn ry-chlastyn er coontey obbraghyn sheeanchoryssagh, as myr shen t’ad er nyn gur ‘sy taabyl. Jeeagh erÇhengoaylleeaght ny Gaelgey son ny smoo fys.
Taennalaghey ec ny corocklyn bleastagh neuchronnaneagh/p k/, myr shen, t’ad goll er fockley magh myr[pʰ] as[kʰ].
Son y chooid smoo, ta trimmid currit er y chied shillab jeh fockle ‘sy Ghaelg, agh dy mennick, my vees breeockle liauyr ec y nah hillab, bee y trimmid ersyn.[17] Myr sampleyr:
